THE PROTECTION OF MINORITIES AS A PART OF EUROPEAN UNION CORE PRINCIPLES

ABSTRACT

Article 2 of the EU Treaty refers to respect for human rights including minority rights as one of European values common to the member states.

In this article, the roles of the EU Charter of Fundamental Rights and of the treaties to which EU member states are parties in the protection of individuals belonging to minorities are analyzed. And the method used in the protection of minority rights in EU law, the role of the protection of minority rights in the EU’s enlargement policy and in its foreign relations are also examined.

Keywords: concept of minority, EU values, EU Charter of Fundamental Rights, regional and minority languages of the Council of Europe, Framework Convention, OSCE standard

AB’n n Temel Dayanaklarının Parçası Olarak Azınlıkların Korunması

158 Ankara Hacı Bayram Vel Ün vers tes Hukuk Fakültes Derg s C. XXIII, Y. 2019, Sa. 2

A – G r ş

L zbon Sözleşmes n n 01.12.2009’da yürürlüğe g rmes le AB azınlıkların korunması alanında yen b r sayfa açmıştır. AB anlaşmasının 2.maddes yanlış anlamaya mkan bırakmayacak şek lde AB’n n st nat ett ğ üye devletlerde ortak olan değerlerden b r olarak çoğulculuk, ayrımcılık yasağı ve hoşgörü yanısıra nsan haklarına azınlık hakları dah l olmak üzere saygı göster lmes nden söz etmekted r. L zbon Sözleşmes ’ne göre pr mer hukuk h yerarş s ne sah p olan Temel Haklar Şartı’nın 21.madde, 1.fıkrası (AB anlaşması madde 6, fıkra 1) k ş lere ulusal azınlığa mensub yetler neden yle ayrımcılık yapılmasını yasaklamaktadır. Her k hükmün de yen l k taşımadığı, ş md ye dek mevcut olan düzenlemeler tey t ett ğ doğrudur¹. Ancak ş md ye dek Avrupa entegrasyon tar h nde lk kez AB pr mer hukukunda açık b r şek lde azınlıklara atıf yapılmıştır. Yapılan bu atıf AB’n n kapsamlı b r azınlık pol t kası kabul ett ğ sonucu çıkarılmasa da, bu düzenlemeler n üye devletlerde azınlıklarla lg l mevcut pol t kaların gel şt r lmes ne katkı sağlayacağı kes nd r². AB’de geçerl olacak azınlık hakları standardı ve k mler n azınlık mensubu olarak kabul ed leceğ bel rlenmeden L zbon Sözleşmes nde AB’de azınlıkların korunmasının b r anayasa prens b olarak açıkça tanınması eleşt r konusu olmaktadır³.

B – Tar h Nedenler

Azınlıkların korunması sorunu oldukça geç, normat f olarak dolaylı şek lde Avrupa entegrasyonunun konusu olmuştur. Azınlıkların korunması 90’lı yılların başına kadar Avrupa Parlamentosu’nun azınlıkların korunmasına l şk n gayretler dışında o zamank AET’n n gündem nde olan b r konu değ ld r⁴. Sovyetler B rl ğ ’n n ve Yugoslavya’nın dağılması ertes nde Avrupa’nın doğu ve güney nde yaşanmaya başlanan etn k-ulusal uyuşmazlıklar Avrupa Topluluğu’nun ve üye devletler n azınlıkların korunması konusuna

1 Frank HOFFMEISTER, “Grundlagen und Vorgaben für den Schutz der M nderhe ten m EU-Pr märrecht”, ZaöRV (Zeitschrift für ausländisches öff entliches Recht und Völker-recht), Bd. 68, 2008, s.175

2 Max m ll an OPITZ, D e M nderhe tenpol t k der Europä schen Un on, L t Verlag, Münster, 2007

3 AB Parlamentosunun bu çerçevedek eleşt r ler ç n bknz.: ABl.C-124 E, 25.5.2006, 405 (Amtsblatt der Europäischen Gemenschaften)

4 Peter HILPOLD, “M nderhe ten m Recht der Europä schen Un on”, Zur Entstehung des modernen M nderhe tenschutzes n Europa, Chr stoph PAN,/Beate SYBILLE (ed.), Spr nger Verlag, New York, 2006, s.487

A.Füsun ARSAVA

ş md ye dek olduğundan daha fazla şek lde yoğunlaşmasına yol açmıştır⁵. Tak p eden gel şmelerde konu AT/AB’n n esk komün st devletler n halef devletlerle l şk ler nde yer almaya başlamıştır. Topluluğun 1992’den t baren ulusal azınlıkların haklarına saygıyı lg l devletlerle yaptığı şb rl ğ anlaşmalarında vurgulamaya başlaması ve ünlü Kopenhag kr terler n n 1993’te Avrupa B rl ğ tarafından kabulü le b rl kte azınlıkların korunması AB’n n gen şleme pol t kasının öneml b r kr ter hal ne gelm şt r. AB lk olarak Arnavutluk ve Baltık devletler yle yaptığı t caret ve şb rl ğ anlaşmalarında ulusal azınlık haklarının korunması vurgusunu yapmıştır. Bu uygulama doğu Avrupa ülkeler yle yapılan şb rl ğ ve ortaklık anlaşmalarında devam ett r lm şt r⁶. Demokras , hukukun üstünlüğü, azınlıkların korunması dah l olmak üzere nsan haklarına saygıyı tem n eden st krarlı kurumsal yapı bu şek lde AB’ne tam üyel ğ n ön koşulu hal ne gelm şt r⁷.

Benzer şek lde b r süre sonra batı Balkan ülkeler ç n Konsey tarafından hdas ed len koşulluluk d rekt f nde de azınlıkların korunması bağlamında uluslararası sev yede tanınan standardın sağlanması, AB’n n mal ve tekn k yardımının, aynı şek lde anlaşma le doğan l şk ler n sürdürüleb l rl ğ n n ön koşulu olarak öngörülmüştür⁸. İlk etapta Doğu Avrupa ülkeler yle l şk lerde gündeme gelen azınlıkların korunması konusunun zaman ç nde b r B rl k pol t kasının oluşmasına yol açtığı görülmekted r. AB’n n bu şek lde üçüncü devletlerle l şk ler nde katı b r şek lde öngördüğü azınlık haklarının korunması kr ter n n kend ç l şk ler nde de ç fte standart eleşt r ler n önlemeye matuf olarak telȃf ed lmeye çalışıldığı görülmekted r. AB Temel Haklar Şartı’nın hazırlandığı konvans yon çalışmalarında k m konvans yon üyeler tarafından kapsamlı b r azınlık hakları düzenlemes n n gereğ ne d kkat çek lmekle beraber Temel Haklar Şartı’nın n ha metn nde bu yaklaşım ben msenmem şt r⁹.

5 Avrupa Konsey 29.06.1991 tar hl nsan haklarının korunmasına l şk n deklarasyonunda Topluluğun bundan böyle üçüncü devletlerle l şk ler nde gelecekte azınlıkların korunma-sını daha çok d kkate alacağını fade etm şt r. Bknz.: Bull.EG (Bulletin der Europäischen Gemeinschaften) 6-1991, Z ff .I.45

6 AT ve üye devletler n Arnavutluk’la yaptığı st krar ve ortaklık anlaşmasının d baces n n 4.paragrafı ç n bknz.: ABl. L 107, 28.04.2009, 166

7 21/22.06.1993 tar hl Kopenhag kr terler ç n bknz.: Bull.EG 6-1993, Z ff .I.13

8 bknz.: EU 4-1977,Z ff . 2.2.1

9 Sven HÖLSCHEIDT, “Art kel 22: V elfalt der Kulturen, Rel g onen und Sprache”, Charta der Grundrechte der Europä schen Un on, Jürgen Meyer (ed.) 3.bası, Helb ng & L chten-hahn Verlag, Basel, 2011, Rn.8ff (Randnummer)

AB’n n Temel Dayanaklarının Parçası Olarak Azınlıkların Korunması

160 Ankara Hacı Bayram Vel Ün vers tes Hukuk Fakültes Derg s C. XXIII, Y. 2019, Sa. 2

Ek m 2004’te mzalanan AB anayasa tasarısının I-2.maddes nde azınlık haklarının korunması le lg l hükmün açık b r şek lde yer almasına l şk n n s yat f n Kopenhag kr terler ışığında AB’ne katılan Macar stan menşel olması da şaşırtıcı görülmemekted r¹⁰. AB anayasa tasarısının I-12.maddes

“AB’n n st nat ett ğ değerler “ nsan onuru, özgürlük, demokras , eş tl k, hukuk devlet ve azınlık hakları dah l olmak üzere nsan hakları” olarak düzenlem şt r. Düzenlemen n devamında çoğulculuk, ayrımcılık yasağı, hoşgörü, adalet, dayanışma ve kadın-erkek eş tl ğ de AB değerler olarak

fade ed lm şt r.

C – Değerler Topluluğunun Temel Normu Olarak AB Anlaşmasının 2.maddes

B r anayasa anlaşması yapma projes n n gerçekleşmemes ertes nde anayasa tasarısının I-2.maddes çer k olarak herhang b r değ ş kl ğe uğramadan L zbon Sözleşmes n n 2.maddes tarafından üstlen lm şt r.

Bu şek lde, ş md ye dek AB anlaşmasının 6.madde, 1.fıkrasında nsan haklarının korunması şekl nde düzenlenen hüküm pr mer hukukta azınlıklara mensup b reyler n hakları dah l olmak üzere nsan haklarına saygı şekl nde düzenlenm şt r. B reyselleşt r len azınlık koruması bu şek lde AB’n n değerler ne dah l olmuş ve Avrupa B rl ğ hukukunun temel normu olma özell ğ kazanmıştır¹¹. Bu değerler n bağlayıcı olduğu sadece AB’n n st nat ett ğ değerler öngören AB anlaşmasının 2.maddes nden değ l, bu değerler n AB’n n k ml ğ n n b r özell ğ olarak gel şt r lmes n öngören anlaşma hükümler nden de st hraç ed lmekted r. D ğer b r fade le AB anlaşmasının 2.maddes n n sadece AB organlarının anlaşmada öngörülen yetk ler n kullanırken esas aldıkları yetk dayanağı olarak değ l, aynı zamanda madde hükmünde öngörülen değerler n yönlend r c prens pler olarak d kkate alınması ve onlara gerekt ğ g b geçerl l k sağlanması yükümlülüğü get ren hüküm olarak anlaşılması gerekmekted r. 2.madde, 2.fıkraya göre söz konusu değerler tüm üye devletlerde ortaktır. Bu şek lde B rl k anlaşmasının değerlerle lg l normu bu prens plerle bağlı olan B rl ğ n kend s g b üye devletler de (özell kle AB anlaşmasının 7.maddes bağlamında) bağlamaktadır¹².

10 HOFFMEISTER, s.181

11 Francesco PALERMO, “Annäherungen and den “Verfassungsrecht der Europä schen Ver-fassungsraums”, Vom Verfassungsstaat am Sche deweg, Karl WEBER, Norbert WIM-MER (ed.), Spr nger, V enna/New York, 2005, s.295

12 Roland BIEBER/Astr d EPINEY/Marcel HAAG, D e Europä sche Un on, 9.bası, Nomos Verlag, 2011, s.101

A.Füsun ARSAVA

AB anlaşmasının 2.maddes k fonks yon yer ne get rmekted r. Bunlardan b r nc s kaynağı t bar yle ulusal hukuk n tel kl prens pler n supranasyonal sev yede anayasa prens b kategor s ne yükselt lerek avrupalılaştırılması, d ğer federal yahut federal devlet benzer b r yapıya sah p AB’de “homojenl k kuralı” şlev görmes d r. D ğer b r fade le AB anlaşmasının 2.maddes b r taraftan vert kal (d key) homojenl k prens b olarak AB’n n anayasal değerler le üye devletler n anayasalarına esas olan değerler arasında, d ğer taraftan da hor zontal (yatay) homojenl k kuralı olarak üye devletler n anayasal yapıları arasında uyumluluğu d le get rmekted r¹³.

D – AB Anlaşmasının 2.madde 1.fıkrasının Normat f İçer ğ n n Bel rlenmes

AB değerler ne AB’n n karakter ne uygun b r çer k ver lmes nde AB anlaşmasının 2.maddes n n şaret ett ğ üzere bu değerler n ulusal anayasa hukuku menşe esas olmaktadır. Bu değerler n somutlaştırılmasında normlara ve prens plere çer k kazandırılması bağlamında öncel kle üye devletler n ortak anayasal gelenekler ne st nat ed lmekted r¹⁴. Azınlık haklarının korunması konusunda ancak üye devletler arasında öneml farklılıklar görülmekted r.

AB’n n st nat ett ğ değer olarak ve üye devletler n ortak anayasal değer olarak lan ed len azınlık haklarının normat f çer ğ n n bel rlenmes nde bu nedenle üye devletler n uluslararası sev yede yaptıkları açıklamaların ve taahhütler n d kkate alınması gerekmekted r.

I – Normat f Lȃfzın Esas Alınması

AB anlaşmasının 2.maddes nden öncel kle AB’n n st nat ett ğ söz konusu temel değer n madde hükmünde b reysel b r hak olarak kabul ed ld ğ ve bu nedenle münhasıran azınlık mensubu b reyler n haklarının korunmasına matuf olduğu, ulusal grup haklarının veya kolekt f hakların düzenlenmed ğ st hraç ed lmekted r¹⁵. AB anlaşmasının 2.madde hükmü

13 Frank SCHORKOPF, “Homogen tät n der Europä schen Un on – Ausgestaltung und Gewährle stung durch Art.6, Abs.1 und Art.7 EUV” , Hamburger Stud en zum Europä schen und Internat onalen Recht, Bd. 21, Duncker & Humblot, Berl n, 2000, s.101

14 Chr st an CALLIESS, “Art.2 EUV”, EUV/AEUV (Der Vertrag über die Europäische Uni-on/Vertrag über die Arbeitsweise der Europäischen Union): Das Verfassungsrecht der Europä schen Un on – Kommentar, Matth as RUFFERT (ed.), 4.bası, Beck Verlag, Mü-n h/FraMü-nkfurt, 2011), RMü-n.14

15 N cola WENZEL, Das Spannungsverhältn s zw schen Gruppenschutz und Ind v duals-chutz m Völker-recht, Spr nger Verlag, Berl n/ He delberg/New York, 2008, s.17vd.

AB’n n Temel Dayanaklarının Parçası Olarak Azınlıkların Korunması

162 Ankara Hacı Bayram Vel Ün vers tes Hukuk Fakültes Derg s C. XXIII, Y. 2019, Sa. 2

Temel Haklar Şartı’nın ulusal azınlıklarla lg l 21.maddes nden farklı olarak genel b r kavram olarak azınlık kavramını kullanmaktadır. Temel değerlere l şk n madde hükmünün lȃfzı bu nedenle azınlık kavramının yen azınlık mensuplarını da kapsar şek lde yorumunu gerekt rmekted r¹⁶.

Bölgesel olarak Avrupa’da da genel olarak kabul gören b r azınlık tanımının bulunmadığının ve özell kle Avrupa Konsey ’n n ve AGIT’ n lg l dokümanlarının devletler n çoğu tarafından yen azınlıkları kapsar şek lde yorumlanmadığının ve uygulanmadığının gözardı ed lmemes gerekmekted r.

Buna karşılık uluslararası sev yede artan şek lde kȃmet ed len devlet n vatandaşı olma kr ter n n b r k ş n n ulusal azınlık mensubu olarak mütalâa ed lmes nde önem n kaybett ğ görülmekted r. Bundan bağımsız olarak temel değerlere l şk n hükümde azınlık korumasının nsan hakları korumasının b r boyutu olarak vurgulanması, bu hükmün sadece herkese ver len hak ve özgürlükler n ayrımcılık yapmadan azınlık mensupları ç n de tem n ed lmes le sınırlı olmayıp, daha çok azınlık mensupları ç n özel hakların tem n ne matuf olarak düzenlend ğ n göstermekted r¹⁷.

II – AB Temel Haklar Şartı ve AİHK İl şk s

AB Adalet D vanı 1970’l yıllardan t baren temel hakları üye devletler n ortak anayasal gelenekler nden ve özell kle AİHK’dan doğan hal le B rl k pr mer hukukunda geçerl genel hukuk lkeler olarak n telend rmekted r. AB Adalet D vanı’nın sürekl çt hatına göre nsan haklarına saygı –AB anlaşmasının 2.maddes ne göre azınlık haklarını da kapsar şek lde- AB organlarının tasarrufl arının hukuka uygunluğunun ve AB hukukunun uygulanma alanında

hdas ed len üye devlet tasarrufl arının hukuka uygunluğunun önkoşuludur.

İnsan haklarına aykırı olan önlemler n AB hukukuna uygun mütalȃa ed lmes mümkün değ ld r¹⁸. AB Adalet D vanı temel haklarla lg l çt hatında ş md ye dek azınlıklara mensup b reyler n somut hakları bağlamında sadece açık b r

16 Geleneksel yaklaşıma göre ulusal azınlıklar kavramından kuşaklardan ber bell b r devlet n egemenl k alanında doğan, yaşayan ve bu devlet n vatandaşı olan etn k, kültürel, d n yahut d l azınlıkları anlaşılmaktadır. Yen azınlıklar kavramı se buna karşılık ağırlıklı olarak o ülkede doğmayan göçmen azınlıkları fade etmekted r; bknz: Peter HILPOLD, “Neue M n-derhe ten m Völkerrecht und m Europarecht”, AVR, Bd.42, Sayı 1, 2004, s.80

17 Waldemar HUMMER, “M nderhe tenschutz m Recht der EU vor und nach dem Inkrafttre-ten des Vertrages von L ssabon. Vom bloßen D skr m n erungsverbot zu ‘aff irmative acti-ons’”, EJM (Euopäisches Journal für Minderheitenfragen) , No.2, 2011, s.81

18 AB Adalet D vanı’nın 2/94 sayılı, 28.03.1996 tar hl danışma görüşü ç n bknz.: Slg.1996, I-17/63, Rn.34; AB Adalet D vanı, Kad und Al Barakaat davası, karar 03.09.2008, Rs.

C-402/05 P ve C-415/05 P,Slg.2008, I-6351, Rn.281 vd.

A.Füsun ARSAVA

şek lde B rl k hukuku genel lkeler ne gönderme yapmamış, aynı zamanda azınlıkların korunmasını AB hukukunun gereğ olarak ulusal pol t kaların meşru hedef olarak kabul etm şt r¹⁹.

AB Adalet D vanı çt hatında azınlık haklarının korunması prens b n n madd çer ğ ne l şk n daha kapsamlı b r pucu bulunmamasına rağmen negat f azınlık korumasının (ayrımcılık yapılmaması) AB müktesebatının doğal parçası olduğu konusunda b r tereddüt bulunmamaktadır. AB Temel Haklar Şartı yargıcın hukuk yaratma yöntem le yazısız hukuk olarak uygulanan AB temel haklarını somutlaştırmıştır. Temel Haklar Şartı’nın 21.maddes ulusal b r azınlığa mensub yet neden yle ayrımcılığı yasaklamış ve gerek AB organlarını ve kurumlarını, gerekse üye devletler²⁰ bu yasağın gereğ n yer ne get rmekle mükellef kılmıştır. Doğrudan uygulanma özell ğ ne sah p olan bu normun somutlaştırılması AB Adalet D vanı’na saklı tutulmuştur. AB Adalet D vanı bu çerçevede ulusal azınlık kavramının ne ölçüde dar yorumlanacağını, d ğer b r fade le ulusal azınlık kavramının vatandaşlık bağına st nat ett r l p ett r lmeyeceğ n açıklığa kavuşturma yetk s ne sah pt r²¹. AB, AB Temel Haklar Şartı’nın ayrımcılık yasağı öngören 21.maddes yanısıra AB’n kültür, d n ve d l çeş tl l ğ ne saygı göstermekle yükümlü kılan 22.maddes le de yükümlülük altına sokulmuştur. Temel Haklar Şartı’nın 22.maddes Avrupa B rl ğ ’n sadece münfer t üye devletler tarafından tems l ed len çeş tl l ğe saygı göstermekle değ l, üye devletlerde mevcut kültür, d n ve d l çeş tl l ğ ne saygı göstermekle de yükümlü kılmıştır. Bu norm AB Temel Haklar Şartı’nın 52.madde, 5.fıkrası muvacehes nde temel b r norm teşk l etmekted r. Bu nedenle ulusal azınlığa mensup b reyler n sübjekt f hakları eller nden alınamaz. AB Temel Haklar Şartı’nın 22.maddes objekt f hukuk n tel kl b r düzenleme olarak AB organlarına anlaşmalarda öngörülen yetk ler n kullanmaları bağlamında alacakları kararlar ç n kr ter öngörmekted r.

Madde hükmünde bunun ötes ne g den çeş tl l ğ koruma yahut desteklemekle lg l özel b r yükümlülük kabul ed lmem şt r. AB’n n st nat ett ğ temel b r değer olarak azınlık korumasının somut çer ğ n n bel rlenmes nde ortak anayasal gelenekler yanısıra, AB Adalet D vanı

19 AB Adalet D vanı, B ckel und Franz, 24.11.1998 tar hl karar ç n bknz.: Rs. C-274/96, Slg.1998, I-7637, Rn.29; Roman Angonese/Cassa d R sparm o d Bolzano SpA, 06.06.2000 tar hl karar ç n bknz.: Rs.C-281/98, Slg.2000 I-4139, Rn.44

20 Temel Haklar Şartı’nın 51.madde, 1.fıkrası muvacehes nde üye devletler sadece AB huku-kunun crası bağlamında yükümlülük altına sokulmuştur

21 HILPOLD, s.103

AB’n n Temel Dayanaklarının Parçası Olarak Azınlıkların Korunması

164 Ankara Hacı Bayram Vel Ün vers tes Hukuk Fakültes Derg s C. XXIII, Y. 2019, Sa. 2

tarafından temel haklar alanında yargıcın hukuk yaratması bağlamında b r nc l kaynak olarak şaret ed len AİHK’nu da büyük ölçüde önem taşımaktadır.

AİHK’nun 14.maddes de ulusal b r azınlığa mensub yet neden yle ayrımcılık yapılmasını yasaklamaktadır. 14.madden n koruma standardının madde hükmünde genel b r ayrımcılık yasağı öngörmek yer ne sadece Konvans yonda öngörülen hakların kullanılması bağlamında ayrımcılığın yasaklanması neden yle AB Temel Haklar Şartı’nın ger s nde kaldığı kabul ed lmekted r²². AİHM çt hatında k m konvans yon haklarının (örgütlenme, düşünce ve nanç özgürlüğü, özel ve a le yaşamı) potans yel azınlık hakları boyutuna d kkat çekm ş ve konvans yonla uyumlu yegane s yas model olarak çoğulcu demokras prens b ne atıf yapmıştır²³. AB Adalet D vanı’nın temel haklar standardının arada geçen süre ç nde büyük ölçüde AİHK standardı le uyum sağlaması paralel nde Strazburg Mahkemes çt hadının AB’de temel hak korumasında önem kazandığı görülmekted r²⁴. Bununla beraber AİHK’nun (AB Temel Haklar Şartı bakımından da söz konusu olduğu üzere) azınlıklar ç n özel temel haklar öngörmed ğ n n ve bu nedenle azınlık mensubu b reyler n k ml kler n n korunmasına matuf poz t f koruma önlemler n n alınmasına l şk n hak dd a etme olanağına sah p olmadıklarının göz ardı ed lmemes gerekmekted r.

III – Ulusal Azınlıkların Korunmasına İl şk n Avrupa Konsey Çerçeve Sözleşmes

Ulusal azınlık mensubu b reyler ç n özel haklar öngören şu an ç n 39 Avrupa Konsey üyes n taahhüt altına sokan sözleşmen n²⁵ AB anlaşmasının 2.maddes nde yer alan azınlık mensubu b reyler n haklarını korunmasına

l şk n Avrupa B rl ğ ’n n st nat ett ğ değerler n yorumunda dayanak olarak alınması sorunlu gözükmekted r. Bunun en öneml neden beş AB üyes

22 Genel ayrımcılık yasağı AİHK’na ek 12 nolu protokolle kabul ed lm şt r. Protokol ş md ye dek 7’s AB üyes olan 18 devlet tarafından onaylanmıştır

23 AİHM, Baczkowsk -Polonya, karar 03.05.2007, Nr.1543/06, Rn.63; Wolfram KARL, “Der Schutz der M nderhe tenrechte m Rahmen des Europarats”, Schutz und Durchsetzung der Rechte nat onaler M nderhe ten, Gerhard HAFNER/Mart n PANDEL (ed.), Nomos, Baden-Baden, 2008, s.79

24 Eckart KLEIN, “Das Verhältn s des EuGH zum EGMR”, Handbuch der Grundrechte VI/1: Europä sche Grundrechte I, Detlef MERTEN/HansJürgen PAPIER (ed.), Mohr S -ebeck, He delberg, 2010, §167

25 Sözleşme 01.02.1998’de yürürlüğe g rm şt r. Avrupa Konsey ’n n azınlıkların korunmasıyla lg l olan d ğer sözleşmes 05.11.1992 yürürlüğe g ren Bölgesel ve Azınlık D ller Avrupa Şartı ş md ye dek 16’sı AB üyes olan 25 Avrupa Konsey üyes tarafından onaylanmıştır

A.Füsun ARSAVA

devlet n sözleşmey henüz onaylamamış olmasıdır²⁶. AB Adalet D vanı da temel haklarla lg l çt hatında ş md ye dek bölgesel ve azınlık d ller Şartı’na atıf yapmamıştır. Bununla beraber AB Adalet D vanı’nın çt hatında ortaya koyduğu temel haklarla lg l yaklaşım bu sözleşmen n AB temel hakları bağlamında d kkate alındığını göstermekted r. B rl k temel haklarının n telend r lmes ve yorumunda AB Adalet D vanı üye devletler n ortak anayasal gelenekler dışında nsan haklarının korunması alanında AB üyes devletler n taraf olduğu yahut katıldığı uluslararası anlaşmaları da esas almaktadır²⁷. L teratürde tems l ed len k m görüşlere göre AB Adalet D vanı’nın bu yaklaşımının sözleşmen n müzakereler ne tüm AB üyes devletler n katılmış olması ve Fransa dışında tüm AB üyes devletler n mzalamış olması neden yle Bölgesel ve azınlık d ller sözleşmes ne de uygulanması mümkündür²⁸. Nold

devlet n sözleşmey henüz onaylamamış olmasıdır²⁶. AB Adalet D vanı da temel haklarla lg l çt hatında ş md ye dek bölgesel ve azınlık d ller Şartı’na atıf yapmamıştır. Bununla beraber AB Adalet D vanı’nın çt hatında ortaya koyduğu temel haklarla lg l yaklaşım bu sözleşmen n AB temel hakları bağlamında d kkate alındığını göstermekted r. B rl k temel haklarının n telend r lmes ve yorumunda AB Adalet D vanı üye devletler n ortak anayasal gelenekler dışında nsan haklarının korunması alanında AB üyes devletler n taraf olduğu yahut katıldığı uluslararası anlaşmaları da esas almaktadır²⁷. L teratürde tems l ed len k m görüşlere göre AB Adalet D vanı’nın bu yaklaşımının sözleşmen n müzakereler ne tüm AB üyes devletler n katılmış olması ve Fransa dışında tüm AB üyes devletler n mzalamış olması neden yle Bölgesel ve azınlık d ller sözleşmes ne de uygulanması mümkündür²⁸. Nold