Programa alınma:

Özelleştirmeye hazırlık işlemi tamamlanan kuruluşlar ÖYK'nun vereceği yeni bir kararla özelleştirme programına alınmakta olup, özelleştirme programına alınan kamu iktisadi kuruluşlarının, bunların müessese, bağlı ortaklık, işletme, işletme birimleri ve varlıklarının, mülkiyetin devri dışındaki yöntemlerle yapılacak özelleştirme işlemleri ÖİB’ce yürütülmektedir.

Özelleştirme kapsamında iken özelleştirme hazırlık işlemleri tamamlanarak özelleştirme programına alınanlar ile doğrudan özelleştirme programına alınanlar (bağlı ortaklıkların iştirak payları ve varlıkları ile bağlı ortaklık statüsünde olmayan ancak sermayesinin yarısından fazlası kamuya ait kuruluşların iştirak payları ve varlıkları hariç) ÖYK kararının alındığı tarihte başka bir işleme gerek olmadan ve bedel alınmaksızın ÖİB'ye devredilmiş sayılmakta, bağlı bulundukları Bakanlık veya kurumla ilişkileri kesilerek İdareye bağlanmaktadırlar.

Kuruluşların özelleştirme programına alınmalarına ilişkin kararlar Resmi Gazetede yayımlanmaktadır.

Özelleştirme kapsamına alınmış kuruluşların özelleştirilmek üzere hazırlanması çalışmaları İdare tarafından yürütülmekte olup, 4046 sayılı Kanun çerçevesinde bu çalışmalar;

-Mevcut durumları itibariyle anonim şirket statüsünde olan kuruluşların ana sözleşmelerinin 4046 sayılı Kanun hükümlerine uygun hale getirilmeleri, anonim şirket statüsünde bulunmayanlardan gerekli görülenlerin ana sözleşmelerinin hazırlanarak anonim şirket statüsüne dönüştürülmeleri,

-Finansman sorunu olan şirketlere sermaye artırımı ya da borç verilmesi suretiyle kaynak aktarılması,

-Özelleştirme kapsamındaki şirketlerden gerekli görülenlerin bağımsız denetimlerinin ve/veya mali, teknik değerlendirmelerinin yapılması,

-Şirketlerin yönetim ve denetim kurulu üyelikleriyle ve personelin çalışma şartlarıyla ilgili düzenlemelerde bulunulması,

şeklinde özetlenebilecek içerikte yürütülmektedir.

Kuruluşların nitelikleri ve uygulanacak özelleştirme yöntemleri de dikkate alınarak, özelleştirmede esas alınmak üzere değer tespiti çalışmaları yapılmaktadır. 8 Nisan 1997 tarih ve 22958 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4232 sayılı Kanunla, 4046 sayılı Kanunun “değer tespiti” ve “ihale komisyonlarının oluşumuyla ihale usul ve işlemlerine”

ilişkin maddelerinde değişiklik yapılmıştır.

4232 sayılı Kanunla getirilen değişiklik uyarınca; beş kişiden oluşan değer tespit komisyonları İdare Başkanının teklifi ve Başbakanın onayı üzerine göreve başlamakta, komisyonca gerekli görüldüğü takdirde, değer tespit çalışmalarına yardımcı olmak üzere ve kararlara katılmamak şartıyla İdare tarafından yeterli sayıda yerli ve/veya yabancı uzman görevlendirilebilmektedir. Değer tespit çalışmaları Kanunda yazılı yöntemlerden en az üçünü uygulamak suretiyle yürütülmektedir.

D-Uygulamalar:

1-Kapsamdaki kuruluşlar:

Özelleştirme uygulamalarının başladığı 1985 yılından 1999 yıl sonuna kadar sermayesinde kamu payı bulunan, 17’si teşekkül, 52’si bağlı ortaklık, 129’u iştirak, 10’u banka olmak üzere toplam 208 kuruluş ile 21 tesis, 5 taşınmaz ve 4 elektrik santrali özelleştirme kapsamına alınarak Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’na devredilmiştir. Kapsama alınan kuruluşların listesine ve bunlarla ilgili bazı bilgilere raporun ekinde (EK:6) yer verilmiştir.[8]

1999 yıl sonuna kadar özelleştirme kapsam ve programına alınan kuruluşlardan 3’ü tasfiye edilmiş, 17 kuruluş ile 4 elektrik santrali özelleştirme programından çıkarılmış, 113 kuruluş ile 13 tesiste hisse senedi, varlık satış/devri biçimlerinde özelleştirme uygulaması yapılarak hiç kamu payı kalmamış, 26 kuruluşta ise kısmen özelleştirme uygulaması yapılmıştır.

1999 yıl sonu itibariyle özelleştirme kapsam ve programında bulunan kuruluş ve tesislere ilişkin bazı bilgilere aşağıda yer verilmiştir.

1999 sonu itibariyle 76 kuruluş ve 4 adet taşınmaz özelleştirme kapsam ve programında bulunmaktadır. Kapsam ve programda olan kuruluşlardan sermayesinin tamamı kamuya ait olan kuruluş sayısı 13, sermayesindeki kamu payı

%100’den az, %50’den fazla olan kuruluş sayısı 17, %50’den az olan kuruluş sayısı ise 46 adettir.

2-Kısmen veya tamamen özelleştirilen kuruluşlar:

1999 yılında, blok satış veya hisse satışı yöntemiyle özelleştirme uygulaması olmamış, verilen yetkiler çerçevesinde programdaki kuruluşlar tarafından gerçekleştirilen gayrimenkul satışları dışında, ORÜS’e ait 4 işletme, Deniz Nakliyat A.Ş., Abant Bolu Çevresi Turizm A.Ş., TURBAN Akçay ve Carlton Oteli arsaları, Ankara ve Güven Sigorta Şirketleri, ETAĞ, TAKSAN ve EBÜ A.Ş.’ye ait 5 kombina ve 1 işletme için ihaleye çıkılmış, ancak bu şirket ve varlıklardan yıl içinde ORÜS Cide İşletmesinin satışı ile 1998 yılında ihaleye çıkılan TURBAN Ürgüp Motelinin satış işlemleri sonuçlandırılmış, EBÜ A.Ş.ye ait 4 kombinanın satış sözleşmeleri 2000 yılında gerçekleşmiş, diğer ihale işlemleri ise yeterli teklif alınamaması nedeniyle iptal edilmiştir.

Şirketlere verilen yetkiler çerçevesinde gerçekleştirilen uygulamalarla; EBÜ A.Ş.’ye ait 9 parsel arsanın, TZDAŞ’ye ait 9 adet taşınmazın, TÜGSAŞ’a ait 2 taşınmaz ve 1 tesisisin, Sümer Holding A.Ş.’ye ait 3 mağaza ve 18 taşınmazın, BASF Sümerbank A.Ş.’deki iştirak payının satışı ile Sümer Holding’e ait 2 adet yarım kalmış tesisin satışı, ayrıca programdaki bazı şirketlerin taşınmazlarının 4046 sayılı Kanunun 2/i maddesi uyarınca çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarına bedelli olarak devri gerçekleştirilmiştir.

1999 yılında özelleştirme işlemleri tamamlanan şirket, işletme, varlık ve tesisler ile işletme hakkı devirlerine ilişkin genel bilgiler aşağıdaki çizelgede verilmiştir.

Çizelge : 95- Tesis ve varlık satışları

TESİS ve VARLIK SATIŞ veya DEVRİ: SATIŞ / DEVİR BEDELİ

(Milyon TL) (ABD Doları)

EBK 9 arsa 83.219 241.700

TURBAN Ürgüp Moteli 1.166.164 3.100.000

TÜGSAŞ - 2 Taşınmaz ve 1 Tesis 977.713 2.204.238

S.HOLD.3 Mağ.,18 taşınmaz 1.511.882 3.085.949

BASF Sümerbank Türk Kim. San.** 3.563.258 7.137.821 TZDAŞ'ye ait Taşınmaz devirleri 734.961 1.582.700

ORÜS – Cide İşletmesi 500.830 975.000

Tesis ve Varlık Satış veya Devri Toplamı 8.538.027 18.327.408 YARIM KALMIŞ TESİS SATIŞI:

S. HOLD.-Boyabat Ayakkabı Fab. 150.000 306.794 S. HOLD.-Dumlu Yün İpliği Fab. 105.000 214.756 Yarım Kalmış Tes. Satış Toplamı 255.000 521.550 BEDELLİ DEVİR İŞLEMLERİ:

TDİ Ataköy Yolcu Gemisi 4.600 12.495

THY 1 adet uçak 5.919.270 15.000.000

TAKSAN 1 Adet Taşınmaz 17.834 39.005

Asil Çelik 2 adet taşınmaz 997 2.138

S. HOLD. 1 Adet Taşınmaz 50.000 102.265

TZDAŞ'ye ait Taşınmaz devirleri 1.797.973 3.850.359

EBÜ A.Ş. 3 adet taşınmaz 2.372 4.648

SEKA Pompa istasyonu arsası 248.960 468.785

Bedelli Devir Toplamı 8.042.006 19.479.695

GENEL TOPLAM 16.835.033 38.328.653

-Et ve Balık Ürünleri A.Ş.:

Et ve Balık Ürünleri A.Ş.’ne ait kombinaların satış yöntemiyle özelleştirilmesi doğrultusunda, İdare tarafından 1999 yılında 5 kombina ve 1 işletme için ihaleye çıkılmış, İdare’nin verdiği yetki çerçevesinde kullanım dışı bazı gayrimenkullerin satış yöntemiyle özelleştirilmesi ise Şirket tarafından gerçekleştirilmiştir.

1999 yılında, Sivas, Burdur, Eskişehir ve Gaziantep Kombinaları ile Fatsa İşletmesi için ihaleye çıkılmış, teklif gelmeyen Kayseri Kombinası ve yetersiz teklif alınan Fatsa Balık Mamulleri İşletmesi ihaleleri iptal edilmiş, ÖYK’nın vermiş olduğu yetki çerçevesinde Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’nın 05.01.2000 tarih ÖİB-K.01 sayılı kararı ile Burdur Kombinasının 875.000 ABD Doları bedelle satışı, ÖYK’nın 04.02.2000 tarih ve 5 nolu Kararı ile Eskişehir Kombinası’nın 1.176.000 ABD Doları bedelle, Gaziantep Kombinası’nın 1.075.000 ABD Doları bedelle, Sivas Kombinası’nın ise 1.225.000 ABD Doları bedelle satışları onaylanmıştır.

Söz konusu ihale işlemleri 1999 yılında gerçekleştirilmesine rağmen gerek satış kararlarının alınması, gerekse satış sözleşmelerinin imzalanması işlemleri 2000 yılında gerçekleştiği için, satış değerleri yukarıdaki tabloda yer almamıştır.

İdarece yetki çerçevesinde Şirket tarafından gerçekleştirilen ihaleler neticesinde, Kayseri, Erzincan, Ankara Malatya, Kırıkkale ve Siirt’teki bazı arazilerin satışı, İdare’nin 28.01.1999 tarih ve ÖİB-K-99/01 sayılı onayına istinaden sonuçlandırılmış, diğer taraftan bazı gayrimenkuller de, 4046 sayılı yasanın 2/i maddesi çerçevesinde ÖYK onayına istinaden kamu kurum ve kuruluşlarına bedelli olarak devredilmiştir.

Turban Turizm A.Ş.:

TURBAN’ın varlıklarının önemli bir bölümünün özelleştirilmesi 1998 yılı itibariyle tamamlanmış, 1999 ve 2000 yıllarında gerçekleştirilen satış ve devirler neticesinde özelleştirmeye konu varlıkları olarak Kilyos Motel, Akçay arsası ve Kuşadası C Blok Ünitesi kalmıştır.

Şirket ÖYK’nın 12.10.1999 tarih ve 99/76 sayılı kararı ile Yalova Termal Tesisleri’nin işletmeciliğinden kira bitim süresinden önce çekilerek, tesisler mülk sahibi Sağlık Bakanlığı’na iade edilmiş, ÖYK’nın 30.1.1999 tarih ve 99/16 sayılı kararı Küçüksu arsaları, 4046 sayılı Kanunun 2/i bendi çerçevesinde TBMM Genel Sekreterliği Milli Saraylar Dairesi Başkanlığı’na tahsis edilmek üzere Maliye Hazinesi’ne, ÖYK’nın 09.04.1999 tarih ve 32 sayılı kararı ile Şirketin, Altyapı İşletme ve Turizm A.Ş.’de bulunan %1 oranındaki hissesi 4046 sayılı Kanunun 2 nci maddesinin (i) bendi çerçevesinde Kemer Belediyesi’ne bedelsiz olarak devredilmiştir.

Şirketin özelleştirmeye konu tesislerinden Ürgüp Oteli için 1998 yılında gerçekleştirilen ihale işlemi neticesinde, 30.1.1999 tarih ve 99/13 sayılı ÖYK kararı ile Ürgüp Otelinin 3.100.000 ABD Doları bedelle satışı onaylanmış ve yıl içinde imzalanan sözleşme ile satış işlemi tamamlanmıştır.

- Sümer Holding A.Ş:

Sümer Holding A.Ş.’nin özelleştirme kapsamına alınmasından 1999 yıl sonuna kadar 13 işletme, 1 fabrika ve 3 iştirakteki payı ve bankacılık birimi satış yöntemiyle özelleştirilmiş, 9 işletme ve tesis bedelsiz olarak çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarına devredilmiş, 1 bağlı ortaklığı ise (Sümer Halı A.Ş.) özelleştirme kapsam ve programından çıkartılmıştır.

1999 yılında Sümer Holding varlıklarından sadece BASF-Sümerbank Türk Kimya Sanayi A.Ş.’ndeki iştirak payı ve 2 adet yarım kalmış fabrika ile bazı arazi ve arsalar satış yöntemiyle özelleştirilmiş, herhangi bir işletmenin özelleştirilmesi gerçekleştirilememiştir.

1999 yılında ayrıca, TZDAŞ, TÜGSAŞ, Asil Çelik, TAKSAN ve TDİ’ye ait bazı varlık satışları, İdare tarafından verilen yetkiler çerçevesinde söz konusu şirketler tarafından gerçekleştirilmiştir.

[1] 509 sayılı “Türk Telekomünikasyon Anonim Şirketi Kurulması Hakkında KHK” 14.09.1993 tarih ve 21698 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır.

[2] 4000 sayılı “Telgraf ve Telefon Kanunun Bir maddesinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Ek ve Geçici Maddeler eklenmesine dair kanun”

18.06.1994 tarih 21964 sayılı resmi Gazete de yayımlanmıştır.

[3] AYM’nin 1994/65-1 sayılı yürütmeyi durdurma kararı 20.08.1994 tarih 22027 sayılı, 1994/65-2 sayılı iptal kararı 28.01.1995 tarih 22185 sayılı resmi Gazete de yayımlanmıştır.

[4] 4107 sayılı “Telgraf ve Telefon kanunun Bazı ek maddeler eklenmesine Bazı Kanun ve KHK’lerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”

06.05.1995 tarih 22279 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır.

[5]AYM’nin 1996/1 sayılı yürütmeyi durdurma kararı 02.03.1996 tarih ve 22568 sayılı Resmi Gazete de, 1996/7 sayılı iptal kararı ise 24.05.1996 tarih 22645 sayılı resmi Gazete de yayımlanmıştır.

[6] 4161 sayılı “Telgraf ve Telefon Kanunun Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” 05.08.1996 tarih ve 22718 mükerrer sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

[7] Değer tespit çalışmalarında ihale sonucu belirlenen Goldman Sachs firması önderliğindeki danışman konsorsiyumdan hizmet alınmıştır.

[8] Ek:6’da yer alan tablo, 2000 ve 2001 yıllarında özelleştirme programına alınan kuruluşları da kapsamaktadır.

Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Tanımı, Kuruluş Nedenleri, Tarihçesi, Hukuki Yapısı ve Denetim Şekli

İştirakler

Sosyal Güvenlik Kuruluşları

Fonlar

Kamu İktisadi Teşebbüslerinin Özelleştirilmesi

Genel ve Ortak Sorular ile Öneriler