1.2. MESLEK TEORİLERİ ve TARİHSEL GELİŞİM
2.1.5. Profesyonelleşmenin Niteliği
Bir mesleğin, ona toplumda çeşitli açılardan ayrıcalıklı bir yer kazandıran bazı nitelikler kazanma sürecini ve bu süreç sonunda ulaştığı noktayı ifade eden profesyonelleşme olgusunun, meslek sosyolojisi literatüründe özellikle 1970’li yılların profesyonel mesleklere yönelik kuşkucu atmosferi çerçevesinde şekillenen profesyonelleşme karşıtı görüşlerini de dikkate alarak yapılan bu değerlendirmede, her iki görüş çerçevesinde ileri sürülen görüşlerin aksine, toplumsal boyutta ortaya çıkan ekonomik ve sosyal gelişmelere ve taleplere uyarlanarak geçerliliğini devam ettirdiğini söylemek mümkünüdür. Diğer bir deyişle, hem profesyonelleşmeme tezi çerçevesinde ileri sürülen ve böyle bir duruma yol açtığı düşünülen koşullar, hem de proleterleşme tezinin dayandığı gerekçeler, toplumsal değişimin doğal bir sonucu
53 LARSON; 1977, s. 231.
54 DERBER; 1982, s. 202. 55 MURPHY; 1990, s. 75-76. 56 DERBER; 1982, s. 29-30.
138
olmak dışında, profesyonelleşme dinamiğini olumsuz etkileyen bir yapıya sahip değildirler. Bunun da ötesinde, aslında profesyonelleşme karşıtı durumlar olarak ifade edilen bu görüşlerin, zaman içinde ortaya çıkan şartlara uyum sağlayarak temel özelliklerini koruyan profesyonelleşmenin ve profesyonel mesleklerin, durağan değil, bir sistem içinde yaşayan dinamik yapılar olduklarına işaret eden bir fonksiyonları da bulunmaktadır.
Bu düşüncelerden hareketle, profesyonelleşmenin niteliğini ve mesleklerde yarattığı değişimin belirginleştiği birkaç temel özellik üzerinde durmak gerekir. Profesyonelleşme olarak adlandırılan sürecin mesleklerdeki etkisinin niteliği, bireysel boyutta da somut bir görünüm kazanan profesyonellik ile özerklik ve uzmanlık olguları çerçevesinde değerlendirildiğinde, ileri süreceğimiz mesleki yaşam modeline daha sağlam bir temel oluşturmak mümkün olacaktır.
2.1.5.1. Profesyonellik Olgusu
İleri sürdüğümüz profesyonel mesleki yaşam modeli çerçevesinde, yani profesyonel bir mesleğe üye olan kişinin de profesyonel niteliğe sahip olduğu ve bu koşullar çerçevesinde bir yaşam sürdürdüğü düşüncesinden hareket edildiğinde, profesyonellik olgusu, hem bireysel boyutta hem de meslek boyutunda önem taşımaktadır. Fakat bu kavramın günümüzde çeşitli alanlarda, çoğu zaman da gerçek içeriğinden uzak bir şekilde kullanıldığı da bir gerçektir. Fournier’in de belirttiği gibi, profesyonellik fikri hiç umulmadık alanlara gizlice yayılmakta, örneğin iş ilanlarında ya da çeşitli firmaların gazetelere verdikleri reklâmlarda, aslında hiç uygun olmayan mesleklerin profesyonelleşme adayı oldukları görülmektedir. Fournier’e göre, profesyonellik fikrinin bu kadar yaygınlaşması bir yandan tüketicileri kandırmaya yönelik araçlardan biri olarak, yani bir pazarlama sloganı olarak görülebilirken, diğer yandan çok farklı alanlarda kullanılan bir isim olarak değerini kaybettiği ve hiç kimseyi içermeyen anlamsız içeriğe büründüğü ileri sürülebilir57.
57 Valérie FOURNIER; “The appeal to “professionalism” as a disciplinary mechanism”, The
139
Evetts de profesyonellik olgusunun, çalışanları motive etmek için şirketlerin misyon ifadelerine, örgütsel hedeflere ve politikalara kadar yayıldığını belirterek, profesyonel meslek olarak adlandırılmak isteyen meslekler ve onların üyeleri açısından çekici bir beklenti niteliği taşıdığını ifade etmektedir. Profesyonellik söyleminin, profesyonel çalışanlar ve devlet arasında, özellikle sağlık ve eğitim alanındaki örgütsel ve yönetimsel düzenlemelerde istenen değişimler açısından ortaya çıkan anlaşmazlıklarda her iki tarafça da kullanıldığı görülmektedir58.
Dolayısıyla bu kadar geniş alanda ve farklı amaçlarla, bazen de gerçek içeriğinden ayrılarak, kullanılan ya da iddia edilen bu statünün, çok boyutlu olarak incelenmesi, hem meslek grubu hem de birey açısından sahip olunması gereken koşulları ve buna bağlı olarak da sürdürülecek yaşam tarzının içeriğini ve sınırlarını belirlemeye yardımcı olacaktır.
Genel olarak bakıldığında literatürde, profesyonellik olgusunun tanımı ve niteliği ile ilgili belirgin bir genel kanı mevcut değildir. Bunun da ötesinde, profesyonelliğin mesleğe ya da bireye ait bir nitelik olduğu konusunda da genellikle bir açıklama getirilmemektedir. 1996 yılında İsveç Profesyonel Dernekler Federasyonu tarafından 2536 kişi üzerinde, profesyonellik olgusunun kişilerde çağrıştırdığı anlamları belirlemek üzere yapılan bir araştırma, bu hususlara önemli bir istisna oluşturmaktadır. Bu araştırmada, bilgi, yetkinlik ve beceri kavramlarının, profesyonellik olgusunun çağrıştırdıklarının başında geldiği belirlenmiştir. Bunun yanında, profesyonelliğe ilişkin olarak, yapılan işte en iyi olmak, neyi ve neden yaptığını bilmek, yüksek düzeyde bilgi ve ahlaka sahip olmak, dürüstlük ve mesleki haysiyete sahip olmak, gibi açıklamalara da yer verilmiştir59. Bu araştırmada dikkat çeken bir başka nokta da, profesyonelliğin, genelde birey ya da profesyonel uygulamanın bir niteliği olarak algılanmasıdır. Bu kapsamda profesyonelliğin bilişsel boyutuna işaret eden, yapabilme, herhangi birşeyi bilme, yetkinliğe,
58 Julia EVETTS: “Short Note: The sociology of professional groups”, Current Sociology, Vol.54, No:1, 2006, s. 138.
59 Lennart G. SVENSSON; “New professionalism, trust and competence”, Current Sociology, Vol.54, No:4, 2006, s. 588.
140
kapasiteye ve tecrübeye sahip olma ifadeler de kullanılmıştır. Bilgi, yetkinlik gibi bazı kelime ve deyimler, işteki eylem ve faaliyetleri, bilgililik ve zekilik gibi kelimeler ise, profesyonelin bilişsel durumunu belirtir. Araştırmada, profesyonelliğin duygusal yönünü de ortaya koyan, “işini yaparken insanlığı unutmayan”, “akıl ile vicdanı bir araya getiren” gibi ifadeler de kullanıldığı görülmüştür60. Dolayısıyla, profesyonelliğin bilişsel yönü ağır basmakla birlikte, duygusal yönü de olan bir kavram olarak algılandığı ifade edilebilir.
Profesyonellik olgusunun çağrıştırdığı bu anlamlar yanında, literatürde ve günlük yaşantıda profesyonel kavramının farklı kullanımlarına da rastlamak mümkündür. Bunlardan ilki ve en yaygını olanı, herhangi bir faaliyetin bir gelir elde etmek için yapıldığına işaret eden profesyonel kavramıdır61. Bu kullanımda, profesyonel bireyin özelliklerinden çok, yapılan faaliyetin amacı ön plana çıkmaktadır. Profesyonel kavramının bir diğer kullanımında devletin, işgücü analizlerinde özel bilgi, beceri ve tecrübe gerektiren meslekleri belirlemesi sözkonusudur62. Dolayısıyla bu kullanımda, profesyonel kavramı ile belirli niteliklere sahip bireylerin kastedildiği anlaşılmaktadır. Son olarak ise, endüstrileşmiş ülkelerin işgücünde kendilerine özgü bir pozisyona sahip olan meslekleri belirtmek için kullanılmaktadır. Bu kapsamda profesyonel kavramı, belirli hizmetler üzerinde dışlayıcı bir yetki alanı oluşturmaya çalışan, işin koşulları ve içeriği ile ilgili olarak dışsal müdahale ve kontrolden bağımsız olmayı sağlamış meslekleri işaret etmektedir63. Özetle, profesyonel kavramının hem meslek grubunu hem de bireyi niteleyen bir yapıya sahip olduğu görülmektedir.
Buradaki amacımız, profesyonellik fikrini ve söylemini, hem mesleğin hem de bireyin, birbirilerinden ayrı, fakat ilişkili olarak sahip oldukları bir nitelik olarak değerlendirerek, bir noktada, profesyonel mesleğe ilişkin sosyolojik ve psikolojik öğeleri daha iyi saptayabilmektir. Buraya kadar yapılan açıklamalarda profesyonelliğin, meslek boyutundaki analizi büyük ölçüde tamamlanmıştır. Fakat
60 SVENSSON; 2006, s. 589. 61 ROTHMAN; 1987, s. 60. 62 ROTHMAN; 1987, s. 60. 63 ROTHMAN; 1987, s. 60.
141
burada profesyonelliğin bir meslek için ifade ettiği anlam, literatürdeki yeni bazı görüşler çerçevesinde bir kere daha ele alınarak, profesyonellik olgusunun sosyolojik içeriği belirginleştirilmeye çalışılacaktır. Profesyonellik olgusunun birey açısından değerlendirilmesi sayesinde de, bireyin profesyonel mesleği ile kurduğu ilişki çerçevesinde ortaya çıkan çeşitli psikolojik süreçleri dikkate almak mümkün olacaktır. Dolayısıyla, bir toplumsal yapıdaki profesyonel meslek oluşumu ile ona üye olan profesyonel kişi arasındaki ilişki ile şekillenen mesleki yaşamın, hem sosyolojik hem de psikolojik açılardan profesyonel nitelik taşıdığı ve bu nedenle de zengin bir içeriğe sahip olduğu gözler önüne serilmiş olacaktır.
2.1.5.1.1. Profesyonelliğin Sosyolojik Analizi
Daha önce de belirtildiği gibi, profesyonel mesleklere yönelik akademik ilginin ilk yıllarından bu yana, özellikle profesyonellik olgusunu ele alan çalışmalar çok fazla ön plana çıkmamış, genellikle profesyonel meslek kavramlaştırmaları ve teorik değerlendirmeleri ile profesyonellik eşanlamlı olarak düşünülmüştür. Fakat son yıllarda, profesyonel meslek ve profesyonelleşme kavramları ile ilgili yapılan çalışmaların belli bir potansiyele erişmiş olması, ama buna karşılık bu kavramlarla ilgili üzerinde anlaşılmış bir görüşün hâlâ oluşturulamamış olması nedeniyle, literatürde, mesleklerin inceleme alanında bir değişim gerçekleştirerek, profesyonellik olgusuna yönelmek gerektiği dile getirilmektedir. Profesyonel mesleklerle ilgili bakış açısında bu tür bir değişimin, günümüz iş ve istihdam yapısına daha uygun olduğu belirtilmektedir64.
Profesyonellik olgusuna meslek grubu boyutunda yaklaşıldığında, birbirine benzeyen birçok görüş ile karşılaşılmaktadır. Öncelikle profesyonellik düşüncesinin ön plana çıkması ile birlikte, literatürde, 1970 ve 1980’lerin profesyonel mesleklere bir ideoloji sistemi olarak yaklaşımlarının da yumuşayarak yerini daha ılımlı söylemlere bıraktığı dikkati çekmektedir. Gerçekten de 1990’lardan itibaren,
64 Julia EVETTS; “The Management of Professionalism: a contemporary paradox”, Changing
Teacher Roles, Identities and Professionalism Conference Paper, Kings College, London, 19th October 2005, s. 3.
142
profesyonelliğin öneminin anlaşıldığı, tüketiciler, müşteriler ve sosyal sistem açısından önemli fonksiyonlara sahip olduğunun farkına varıldığı belirtilmekte, profesyonel mesleklerin bir yandan çeşitli stratejilerle piyasadaki ayrıcalıklı yerlerini korurlarken, diğer yandan profesyonellik düşüncesinin, ademi merkezileşmiş mesleki kontrolün toplum için önem taşıyan farklı bir biçimini oluşturacağı ileri sürülmektedir. Örneğin Saks, kamu çıkarları ile profesyonel mesleklerin kendi çıkarlarının her zaman için karşıt kutuplarda olmayacağını, bir profesyonel mesleğin kendi çıkarını korumaya çalışmasının kamu çıkarını geliştirme ile de uyuşabileceğini belirtmektedir65. Benzer şekilde Dingwall da, profesyonelliğin aşırı rekabeti engelleyecek ve işbirliğini geliştirecek farklı profesyonel değerlerin ya da ahlaki zorunlulukların yaratılmasına ve temsil edilmesine olanak tanıyabileceğini belirtmektedir66.
Profesyonellik düşüncesinin niteliği ile ilgili yapılan değerlendirmelerde, profesyonel mesleklerdeki teorik eğilimler paralelinde üç temel nitelikten sözedilmektedir67.
• Fonksiyonalist teoriler çerçevesinde mesleki bir değer olarak profesyonellik,
• Marksçı ve Weberci teoriler çerçevesinde ideoloji olarak profesyonellik,
• Mesleki değişim söylemi ve kontrol biçimi olarak profesyonellik,
Daha önceki bölümden hatırlanacağı gibi, profesyonel meslekler ilk olarak fonksiyonalist teoriler çerçevesinde toplumun bütünlüğünde önemli fonksiyonlar üstlenen bir değer sistemi olarak tasarlanmışlar, bunu izleyen tartışmalarda ise daha çok toplumda ve piyasada kendi çıkarlarını gerçekleştirmeye yönelik bir ideolojiye sahip oldukları yönünde eleştirilere maruz kalmışlardır. Profesyonellik olgusunun da hem bir değer sistemi hem de ideoloji olarak açıklamalarında benzer düşünceler hakimdir. Fakat günümüzde profesyonellik olgusu ile ilgili dikkat çeken en önemli
65 Mike SAKS; Professions and Public Interest, Routledge, London, 1995, s. 22.
66 Robert DINGWALL; “Professions and Social Order in Global Society”, International Review of
Sociology, Vol.9, No:1, 1999, s.136.
143
gelişme, Saks ve Dingwall’ın görüşlerinde de belirginleştiği gibi, profesyonelliğin sözü edilen bu iki niteliği de bir arada taşıdığının kabul edilmeye başlanmasıdır. Diğer bir deyişle, profesyonellik artık çeşitli stratejiler yoluyla kendi çıkarlarını koruyarak, topluma önemli hizmetler sağlayan bir kurum olarak kabul görmektedir.
Genel olarak bakıldığında, profesyonel mesleklere ilişkin son bazı Anglo- Sakson analizlerinde, profesyonellik olgusunun yeni çalışanların sosyalleşmesinde, iş ve mesleklerdeki normatif sosyal düzenin korunmasında, devlet ve artan bir şekilde uluslararasılaşan piyasadaki kırılgan normatif düzenin sürdürülmesinde etkili olan, normatif bir değer sistemi olarak ele alındığı görülmektedir. Profesyonelliğin bir değer sistemi olarak yeniden ele alınışı ve açıklanışı, müşteri ile profesyonel meslek uygulamacısı arasındaki ilişkide güven ve sağduyu ile risk analizi ve uzman düşüncenin öneminin yeniden değerlendirilmesini de gerekli kılmıştır68.
Profesyonellik düşüncesinin niteliğine ilişkin son görüş, mesleki değişim söylemi ve kontrol biçimi olarak tasarladığı profesyonelliğe, yeni bazı misyonlar da yüklemektedir. Bu görüşün son yıllardaki savunucularından biri olan Freidson’a göre profesyonellik, işin mesleki açıdan kendine özgü bir kontrol biçimidir. Bu tür bir kontrol biçiminin piyasa, örgütsel ve bürokratik kontrol biçimlerine göre, bazı farklı avantajları vardır. Freidson günümüzde profesyonel meslek üzerinde baskı uygulayan politik, ekonomik ve ideolojik güçleri değerlendirirken, profesyonelliği, halka, karmaşık ve sağduyuya dayanan hizmetler sağlamanın bir yolu olarak savunmuştur69.
Freidson daha yakın tarihteki bir başka görüşünde ise, profesyonelliğin, işin rasyonel-yasal, bürokratik örgütlenme biçimlerinden farklılığını vurgulayarak, çağdaş toplumlarda piyasa, örgütler ve profesyonel meslekler olmak üzere üç değişik iş örgütlenme modeli olduğunu belirtmektedir. Buna göre profesyonellik, işi tüketici ya da yöneticiler yerine, mesleğin üyelerinin kontrol ettiği kurumsal koşullara işaret eder. Dolayısıyla örgütlü bir meslek, belirli görevleri yerine getirmek konusunda
68 EVETTS; 2003, s. 404-405. 69 FREIDSON; 1994, s. 169.
144
kimin gerekli nitelikleri taşıdığını belirleme, bu nitelikleri taşımayanların işi yapmalarını engelleme ve performansı değerlendirecek kriterleri kontrol etme gücünü kazandığında ortaya çıkar70.
Profesyonelliğin mesleki değişim söylemi ve kontrol biçimi olarak bu yeni açıklamasına ilişkin farklı bir yaklaşım, Fournier tarafından ileri sürülmüştür. Fournier profesyonelliği, disipline edici bir mekanizma olarak yorumlamaktadır71. Profesyonelliğin, profesyonel uygulamanın uzaktan yönetilmesi olarak açıklanması, modern dünyada mesleki değişim mekanizması olarak profesyonelliğe başvurmayı de anlamaya yardımcı olmaktadır.
Profesyonel uygulamayı ve davranışı yönlendirebilme fonksiyonunun yerine getirilmesinde, profesyonellik söyleminin uygun iş, kimlik, davranış ve uygulamalarını aşılamasının önemli olduğu, bu sayede profesyonelin uygulamalarının saydamlaşabildiği ve dolayısıyla profesyonellik olgusunun, özerk profesyonel uygulamayı, saydamlık ağına dahil eden bir disiplin mekanizması niteliği kazandığı belirtilmektedir72. Fournier’e göre profesyonellik, özerk işgücünün yönetim tarzıdır. Profesyonel uygulamanın özerkliği, profesyonel yetkinlik sayesinde uzaktan yönetilmesine dayanır. Profesyonelliğin disiplin mekanizması olması ise, profesyonelliğe başvurmayı, çalışanların yetkinlikleri sayesinde özerk davranışlarını düzenleme yolu olarak görmeleri sayesinde işlevini yerine getirir. Özerklik, profesyonel yetkinlik nosyonundaki çeşitli davranış kalıpları içinde yeralır73. Diğer bir deyişle, profesyonellik, çalışanların özerk olarak davranmalarını ve kendilerini kontrol etmelerini; ama daha önemlisi, bunu profesyonel davranış tarafından yönetilen saydamlık ağı içinde yapmalarını gerektirir74.
70 FREIDSON; 2001, s. 12. 71 FOURNIER; 1999, s. 281. 72 EVETTS; 2003, s. 406. 73 FOURNIER; 1999, s. 281-282.
74 Barbara A. MISZTAL; “Trusting the Professional” içinde Mike DENT/Stephen WHITEHEAD (Edt.); Managing Professional Identities: Knowledge, performativity and the “new”
145
Profesyonelliğin sosyal gelişmeyi teşvik eden yönü, profesyonellik söylemi ile birlikte ortaya çıkan değişimlerle ilişkilidir. Profesyonelliğin çekiciliği, onun uzmanlık alanında dışlayıcı bir sahipliği bulunması, iş uygulamaları ve işin mesleki kontrolünde özerklik ve sağduyu sahibi olması gibi mitleri barındırmasından kaynaklanmaktadır. Fakat profesyonelliğin gerçekliği biraz farklıdır. Profesyonelliğe başvurmak, örgütsel değerleri profesyonel değerler için askıya almayı, benzer şekilde bürokratik, hiyerarşik ve yönetimsel kontrolü, bütçe kısıtlaması, rasyonelleşme ve performans hedefleri gibi klasik yönetim kaygılarını bir yana bırakmayı gerektirir. Dolayısıyla, profesyonelliğe başvurmak hemen her düzeyde güçlü, etkin bir sosyal kontrol ve değişim mekanizmasıdır75.
Buraya kadar yapılan açıklamalardan da anlaşılabileceği gibi, mesleki süreçlerle ilgili olarak profesyonellik söylemine başvurmanın önemli bir mesleki değişim ve kontrol aracı olduğu, literatürde geniş kabul görmüştür ve bu açıklamalar, genel olarak profesyonellik olgusunun niteliği ile ilgili bilgi vermektedir. Fakat profesyonellik olgusunu meslek grubu boyutunda sosyolojik açıdan incelerken, bu olgunun niteliği yanında, içeriği ve çeşitleri açısından da bir değerlendirme yapmak gerekir. Profesyonelliğin içeriği ve çeşitleri açısından yapılacak bu değerlendirmede, profesyonelleşme sürecinin ülkelere göre farklılaştığını belirten ve profesyonelleşme biçimleri olarak ifade ettiğimiz ayrım, temel bir hareket noktasıdır. Daha önce de söz edildiği gibi, profesyonelleşme sürecinin yönlendirilmesinde ve idare edilmesinde etkili olan güçler bakımından yapılan “içeriden” ya da “yukarıdan” profesyonelleşme ayrımı, ülkelerin benimsediği profesyonelleşme biçimini yansıtabileceği gibi, mesleki gruplar açısından da geçerli olabilir. Bu ayrım, süreç sonunda kazanılan profesyonelliğin içeriği ve çeşidi ile ilgili değerlendirmeler yaparak önemli sonuçlara ulaşmaya imkan tanımaktadır. Diğer bir deyişle, profesyonelleşme sürecinin, mesleki grubun kendisi tarafından yani “içeriden” ya da meslek grubunun dışındaki diğer güçler, özellikle de meslek üyesini istihdam eden örgüt yönetimi tarafından, yani “yukarıdan” yönlendirilmesi durumlarında, hem profesyonellik içeriğindeki öğeler hem de profesyonellik sonucu açısından farklılıklar ortaya çıkmaktadır.
75 EVETTS; 2006, s. 140.
146
Günümüzde profesyonellik olgusunun içeriğinde, hem normatif değer sistemi hem de ideoloji öğelerinin bir arada bulunduğunu belirtmiştik. Profesyonellik olgusunun bu öğeleri bulundurması yanında, bundan daha önemli olarak görülen nokta, bir meslek grubunda bu öğeler arasındaki dengenin nasıl sağlandığıdır. Diğer bir deyişle, profesyonel bir mesleğin, normatif değer sistemini öğelerini mi yoksa ideoloji öğelerini mi ön plana çıkaracağı ya da bu öğelerin kombinasyonunun alacağı şekil, önemli bir araştırma konusu haline gelmektedir76. Bu noktada, profesyonelleşme sürecini yönlendiren aktörün önemli bir etkiye sahip olduğu görülmektedir.
Profesyonellik söylemine başvuru, meslek grubunun kendisi tarafından gerçekleştirildiğinde ve bu söylem meslek grubu tarafından kullanıldığında, diğer bir deyişle “içeriden” profesyonelleşme biçimi hakim olduğunda, bu sürecin meslek grubu açısından getirilerinin oldukça tatmin edici olduğu belirtilmektedir. Örneğin, bu durumda meslek grubu normatif değer sistemi öğelerini, mesleki kimliğini oluşturma, müşterileri açısından imajını geliştirme ve topluma düzen getiren sorumluluklarını korumak ve sürdürmek üzere devlet ile pazarlık yapma gibi konularda kullanırken, ideolojik öğeleri, kısmen kendi mesleki ve uygulamaya ilişkin çıkarları için, ama çoğunlukla da kamu çıkarını korumak ve geliştirmek için kullanmaktadır77. Dolayısıyla, içeriden profesyonelleşme anlayışının hakim olduğu ve meslek grubu üyelerinin daha aktif bir rol üstlendikleri durumlarda, profesyonelliğin içeriği açısından, normatif değer sistemi öğelerinin ağır bastığı ve bu öğelerin mesleki grubun karakterini belirlediği söylenebilmektedir.
Günümüzün birçok çağdaş hizmet sektörü mesleğinde ise, profesyonelleşme süreci genellikle örgütsel güçler tarafından yönlendirilmekte ve profesyonellik söylemi de, yöneticiler tarafından çalışanları adına kullanılmaktadır. Bu gibi durumlarda profesyonellik söylemi, zaman zaman yönetimin çalışanlarından bir beklentisi haline de dönüşmektedir. Profesyonellik söyleminin “yukarıdan” geldiği ve empoze edildiği bu süreçte, profesyonelliğe ilişkin normatif değer sistemi öğeleri
76 Bkz. EVETTS; 2003, s. 408.EVETTS; 2005, s. 8; EVETTS; 2006, s. 140. 77 EVETTS; 2003, s. 409.
147
bu söyleme göstermelik olarak dahil edilmiş bir görünüm sergilerken, sahte ya da gerçek içeriğine uygun olacak (örneğin meslek üyelerine bazı ayrıcalıklar kazandırmak gibi) bir nitelik taşımayan ideolojik öğeler, mesleki değişimi gerçekleştirme ve meslek üyelerini disiplin altına alma mekanizması olarak kullanılmaktadır. Profesyonellik olgusunun son dönemlerde imaj yaratmak ya da moda olarak yaygın kullanımına yönelik talep, bu noktada daha da belirginleşmektedir. Sözü edilen ideoloji, mesleğin statüsünü ve hem bireysel hem de kolektif olarak sunduğu ödülleri arttıracağı düşünüldüğünden, meslek üyeleri açısından da sorgusuz kabul edilmektedir78.
Dolayısıyla, “yukarıdan” profesyonelleşme sürecinin profesyonellik içeriği açısından ortaya çıkardığı sonuç, profesyonel mesleğin bir değer sistemi olma misyonunun, profesyonel meslek üyesinin çalıştığı örgütün yönetimi tarafından, topluma karşı “profesyonel” imajını oluşturabilmek için ideolojik bir araç olarak kullanılması olarak kendini göstermektedir. Bu koşullar altında profesyonellik söylemi, çalışanları, örgütün uygun ve etkin bulduğu şekilde davranmaya ve performans göstermeye yönlendirmek için kullanılmaktadır. Yönetim kademelerinin yakıştırması ile profesyonel nitelik kazanmış çalışanlar da, profesyonellik olgusunun aslında bir araç görevi gören normatif değer sistemi öğelerini kabul etmeye çok istekli olmaktadırlar. Bu nedenle profesyonelleşmenin yukarıdan empoze edilmesi, bir noktada profesyonelliğin içeriğini boşaltan ve onu göstermelik yapan bir işleve de