Probleme dayalı öğrenme yönteminde öğretmen alışıldığı gibi ders anlatan ve tek bilgi kaynağı olarak görülen değil öğrencilerin öğrenmelerinde onlara rehberlik eden ve bilgi kaynaklarına erişmelerinde onlara yol gösteren biridir. Bu nedenle probleme dayalı öğrenme yönteminde, öğrencilerin kendi öğrenmelerini gerçekleştirmesi ve öğrenme sürecinde kendi öğrenmelerinde sorumlu olması nedeniyle öğretme eyleminden türeyen “öğretmen” kelimesi probleme dayalı öğrenme yönteminde pek kullanılmamakta ve bunun yerine “eğitim yönlendiricisi” ya da “özel öğretici” terimleri tercih edilmektedir (Özdil, 2011). Özvarış ve Demirel (2002), probleme dayalı öğrenmede eğitim yönlendiricisini (öğretmeni) alışılmış eğitici görevlerinden farklı görevlere sahip olan ve öğrenme sürecinde doğruları açıklayan bir uzmandan çok, her konuda anahtar noktaların tanımlanabilmesi için öğrencilere rehberlik eden ve onların ayrıntılı bilgi edinilebilmesi için onlara yol
39 gösteren bireyler olarak ifade etmektedir. Bir başka deyişle, eğitim yönlendiricisi yalnızca pasif bir gözlemci ya da rehber değil, öğrenme sürecinin tüm aşamalarında etkin, çalışma konusundaki hedeflere ulaşılabilmesi için gruptaki öğrenme sürecini sağlıklı bir şekilde yönlendiren (Carder, Willingham ve Bibb, 2001) ve öğrenme sürecinin tüm aşamalarında sorumluluk sahibi olan bireylerdir. Vantassel-Baska (1997) göre eğitim yönlendiricisi öğreticilikten çok, rehberlik eden, bilişsel koçluk rolünü üstlenmektedir.
Aynı zamanda eğitim yönlendirici, olumlu bir sınıf atmosferi yaratılmasında ve tartışmanın kolaylaştırılmasında önemli rol oynamaktadır (Wang et al., 2008). Probleme dayalı öğrenme sürecinde eğitim yönlendiricisi, gerçek hayattan problemlerin seçilmesi, öğrencilerin bilgi kaynaklarına erişmeleri, öğrencilere çeşitli sorular yöneltilmesi ve öğrencilerin grup arkadaşlarıyla işbirliği halinde çalışmasının sağlanması gibi konularda öğrencileri yönlendirerek onlara “bilişsel rehberlik” ederler (Saban, 2004).
Probleme dayalı öğrenme yönteminde eğitim yönlendiricisi problemi seçmekte, öğrencilere sunmakta ve öğrencilerin araştırmaları ve sorgulamaları için onları yönlendirmektedirler (Ward ve Lee, 2002). Eğitim yönlendiricisi günlük hayattan problemleri seçer, öğrenme sürecini kontrol eder, öğrencileri kendi öğrenme sorumluluklarını alabilmeleri için görevlendirir, onlara bilgiye ulaşmada küçük ipuçları verir (Şenocak ve Taşkesenligil, 2005). Bu nedenle eğitim yönlendiricisi, öğrencilerin kendi kendilerine öğrenmelerine yardımcı olma görevini üstlenmektedir. Eğitim yönlendiricisi problemin çözüm aşamasında, öğrencileri cesaretlendirir ve grup arkadaşları ile çalışmaya ve problemin çözümü için beyin fırtınası gibi teknikler ile yeni bilginin öğrencinin zihninde kendisinin yapılandırmasına özendirir (Kılınç, 2007). Eğitim yönlendiricisi öğrencilerin kendi kendilerini yöneterek öğrenme becerilerini kazanmaları için konuyla ilgili kendi bilgilerini öğrencilere doğrudan iletmez (Alper, 2008), ancak öğrencileri bilişsel aktiviteler konusunda cesaretlendirerek onların bilgilerini ortaya çıkarmaya çalışır (Dolmans et al., 2005).
40 Ayrıca, öğrencilerin söz konusu bu bilişsel aktiviteleri gerçekleştirebilmesi için eğitim yönlendiricisinin öğrencilere kendi başlarına öğrenmelerini sağladıkları ve öğrenmelerini yapılandırdıkları rahat ve düzeyli bir öğrenme ortamı sunar. Çünkü probleme dayalı öğrenmede eğitim yönlendiricisi, bir uzman ya da grup lideri gibi hareket ederek öğrencilere doğrudan bilgi vermemekte veya çözüme yönelik grubu yönlendirmemektedir (Carder et al., 2001; Newstetter, 2006). Probleme dayalı öğrenmede eğitim yönlendiricisi daha çok özellikle küçük yaş gruplarında senaryoda yer alan problemi açık bir şekilde vermeden gerekli bilgilerin, ipuçlarının verilmesi, problemin çözümünde yol gösterici soruların sorulması ve öğrencilere araştırmalarında yardımcı olmak amacıyla kütüphane, bilgisayar ve laboratuar bilgilerini verilme görevini üstlenir (Kılınç, 2007). Probleme dayalı öğrenme oturumlarında eğitim yönlendiricisinin önemli görevlerinden diğeri, öğrencilerin güven duydukları, kendilerini rahat hissettikleri ve düşündüklerini korkmadan söyleyebildikleri bir sınıf ortamı oluşturmaktır (İnel, 2009). Bu bağlamda eğitim yönlendiricisi, öğrencileri uygun sayıda küçük gruplara ayırmalı ve sınıf oturma düzenini grupların ve grupta yer alan öğrencilerin tartışırken birbirini görebileceği “çoklu grup düzeni” ya da “U oturma” düzeni şeklinde ayarlamalıdır. Bu tarz bir oturma eğitim yönlendiricisinin probleme dayalı öğrene sürecini verimli bir şekilde yürütebilmesini ve her bir öğrenci grubunu ve gruptaki her bir öğrenciyi sağlıklı bir şekilde gözlemleyebilmesine değerlendirebilmesine olanak sağlar.
Probleme dayalı öğrenmede eğitim yönlendiricisi, öğrencileri değerlendirebilmek için oturum süresince tüm öğrencileri ve her bir grubu iyi bir şekilde gözlemlemekte ve her bir öğrencinin tartışmaya katılmasına olanaklar sunmaktadır. Eğitim yönlendiricisi, probleme dayalı öğrenme sürecini etkili bir şekilde yöneterek, süreci – öğrencileri – grupları ve kendisini iyi bir şekilde gözlemlemeli ve değerlendirmelidir. Bu bağlamda eğitim yönlendiricisi, özellikle grupları iyi tanıyabilmek ve gerekli yönlendirmeleri zamanında yapabilmek için aktif bir gözlem yapmalıdır. Abacıoğlu (1998)‟na göre bu gözlem sürecinde eğitim yönlendiricisi şu sorulara cevaplar aramalıdır;
ĠletiĢim: Probleme dayalı öğrenme oturumuna kimler aktif katılıyor? Kim kimle konuşuyor ve problemin çözümüne ilişkin tartışıyor?
41
Karar verme: Problemin çözümü sürecinde kararları kim veriyor? Kararlar nasıl alınıyor?
Güç ve etki: Gruptaki güç dağılımı nasıl? Güç dağılımı zaman içinde değişiyor mu?
ÇatıĢma: Grubu oluşturan öğrenciler arasındaki çatışmalar ve problemin çözümüne ilişkin çatışmalar çözümleniyor mu? Nasıl çözümleniyor?
Etik: Gruptaki rol dağılımı nasıl? Grup, hangi kuralları oluşturdu ve bu kurallardan hangilerine uyuyor? Hangi değerlere sahipler?
Bu bağlamda probleme dayalı öğrenme sürecinde eğitim yönlendiricisi gözlemlerine olumlu yanıtlar alabilmesi için eğitim sürecinde öğrencilerin kendi öğrenmelerinden sorumlu olmalarını sağlamalıdır. Bunu sağlayabilmek içinde eğitim yönlendiricisi görevi öğrenme hedefleri doğrultusunda öğrenmeyi yönlendirici sorular sormak ve dolayısıyla öğrencilerin konu dışına çıkarak zaman kaybı yaşamalarına engel olmaktır. Probleme dayalı öğrenmede eğitim yönlendiricinin görevi, öğrencilerin öğrenmeyi yönlendirici sorular sorarak onların düşüncelerini söylemelerine yardımcı olmak ve gerekirse grup çalışmalarında sırasında onlara rehberlik etmektir (Carder et al., 2001). Ayrıca eğitim yönlendiricisi probleme dayalı öğrenmede oturumlar boyunca gerçekleştirilen grup çalışmalarında sessiz ve baskın olan öğrencilere nasıl yaklaşacağını iyi bilmelidir. Söz konusu bu durumda eğitim yönlendiricisi, sessiz kalan ve öğrenmeye istekli olmayan öğrencilere “Sen bu görüşe katılıyor musun?”, “Grubun diğer üyelerinin bu konuda söylemek istediği başka bir şey var mı?” gibi sorular yönelterek her bir öğrenciyi gruba ve oturumlara katılımını sağlayabilir. Başka bir deyişle Şenocak (2005) ve Korkmaz (2004)‟a göre eğitim yönlendiricisi öğrencilerin probleme dayalı öğrenme ortamlarına katılmasını kolaylaştırmak için şu işlem sırasını izleyebilir:
Açık ve anlaşılır bir senaryo ile problem durumunu sunabilir.
Öğrencilerin neler bildiğini ortaya koyabilmeleri için onlara bir listeleme yaptırabilir (Öğrenciler problemin çözümüne ilişkin ne biliyor?). Bu nedenle eğitim yönlendiricisi, öğrenme sürecinde öğrencilerin bilgilerinin sınırlarını, bildikleri şeyler ve bilmeleri gereken şeyler arasındaki o ilişkiyi belirlemelerinde öğrencilere yollar gösterici olmalıdır (Mennin, 2007).
42
Öğrencilerin problem durumunu geliştirerek, mevcut problemi tanımlamalarını sağlayabilir.
Öğrencilerin problemin çözümü için hangi bilgileri araştırmaya ihtiyaçları olduğunu listelemelerini isteyebilir (Problemi Çözmek ve Anlamak İçin Neye İhtiyaç Var?)
Öğrencilerin probleme ilişkin olası çözüm yollarını sunmaları aşamasında eylemleri, önerileri ya da hipotezleri listelemelerini isteyebilir.
Problemin çözümü için sunulan önerileri deney, etkinlik vb. şeylerle desteklemeleri ve sunmaları için öğrenme ortamı yaratabilir.
En son aşamada yapmış oldukları deney, etkinlik vb. aktiviteler sonucunda problemin çözümüne ilişkin araştırmalarını yeniden gözden geçirmelerini isteyebilir.
Probleme dayalı öğrenme ortamlarında eğitim yönlendiricisinin görevi sadece uygun öğrenme ortamlarını sunmak ve öğrencilerin oturumlara katılması için cesaretlendirmekle sınırlı değildir. Probleme dayalı öğrenme, sınıf ortamında öğrenme sürecine geçilmeden önce çok iyi planlanması ve gerekli hazırlıkların yapılması gereken bir öğrenme modelidir. Bu bağlamda probleme dayalı öğrenme yönteminin başarısı, öğrencilerin problem çözme becerilerini geliştirilmesine ve kendi öğrenmelerinde sorumluluk almalarına, bilinmeyen problemler üzerinde onların disiplinli bir şekilde çalışmasına bağlıdır. Bu da söz konusu yöntemde eğitim yönlendiricisinin daha iyi çalışmış olmasını gerektirir (Uden ve Beaumont, 2006).
Probleme dayalı öğrenme sürecinin etkili bir şekilde planlanması aşamasında eğitim yönlendiricilerinin öğrenme amaçlarını karşılayacak, öğrencilerin ilgilerini çekebilecek, motivasyonlarını arttıracak, soru sormalarını ve fikirler üretmelerini sağlayabilecek bir problem senaryosuna karar vermeleri gereklidir (Baysal, 2005). Probleme dayalı öğrenmede, öğrencilerin konuya ilişkin mevcut bilgilerini keşfetmelerine ve bu bilgilerini harekete geçirmelerine yol açan merak duygusunu uyarmak için öncelikle ilgi çekici senaryolar içerisinde problem durumu sunulmalıdır. Söz konusu süreçte eğitim yönlendiricileri öğrencilerin öğrenme ihtiyacı duydukları senaryo taslak olayları geliştirmektedirler (Beringer, 2007).
43 Eğitim yönlendiricilerinin hem öğrenme ortamlarındaki hem de problemlerin ve senaryoların oluşturulması aşamasındaki öğrenme ortamı dışındaki görevleri dikkate alındığında probleme dayalı öğrenmede geleneksel öğretim yöntemlerine göre eğitim yönlendiricilerinin (öğretmenlerin) görev ve sorumluluklarının büyük oranda arttığını ifade etmek mümkündür (İnel, 2009). Geleneksel öğretim yöntemlerinde öğretmenler, kendilerini alanlarının uzmanları olarak algılarken probleme dayalı öğrenmede, alan dışındaki sorulara cevap veremediklerinden dolayı kendine güvensizlik hissedebilirler. Bu da bilememe korkusu nedeniyle eğitim yönlendiricilerinde büyük endişelere sebep olabilir. Bunun sonucu olarak eğitim yönlendiricisi probleme dayalı öğrenmeye karşı direnmeye ve reddetmeye yol açmaktadır (Kwan, 2000).
Cooper (2003) probleme dayalı öğrenmede etkili bir eğitim yönlendiricisinin sahip olması gereken özellikleri şöyle ifade etmiştir:
1. Uyguladığı müfredatı iyi bilmelidir.
2. Öğrenme sürecinin tüm adımlarında öğrencilere dikkatli bir rehberlik sağlamalıdır.
3. Öğrenciyi derinlemesine anlamaya yöneltmeli ve onların öğrenmelerini sürekli dinç tutarak zihnindeki bilgiyi ortaya çıkarmalıdır. “Niçin?”-“Bunun anlamı nedir?” “Bunu neden söyledin?” gibi sorularla öğrencinin ifadelerini tam olarak açığa kavuşturulmasını sağlamalıdır.
4. Öğrencilerin söylediklerinin doğruluğunu ya da kalitesini onaylayıcı ifadeler kullanmaktan kaçınmalıdır.
5. Öğrencilere bilgi vermekten kaçınmalıdır. Öğrencilerin bilgi kaynakları literatür ve uzmanlar olmalıdır.
6. Öğrenciler, varolan fikirleri ya da üretilen bilgileri eleştirebilme konusunda için her zaman cesaretlendirilmelidir.
7. Tüm tartışmaların grup sürecinde olmasını ve grubun bir fikir birliğine varmasını sağlamalıdır.
8. Her öğrencinin grup sürecine katkı düzeyini belirlemelidir.
44 10. Eğitim yönlendiricisinin fikir ya da ifadeleri kendi düşüncesiyle örtüşmediği zaman “Doğru söylediğinden emin misin?” “Kararından emin misin?” gibi sorularla doğruya ulaşmalarını sağlamalıdır.
11. Her bir öğrencinin eğitim sürecindeki yeterliliğini izlemeli ve gerekli durumlarda uygun yaklaşımda bulunabilmelidir.
12. Etkili bir grup sürecini sürdürmek ve gerekli girişimleri yapabilmek için grup içindeki potansiyel ve var olan iletişim problemlerinin farkında olmalıdır. 13. Eğitim yönlendiricisinin sorumluluğu sadece oturum süreci ile sınırlı olmayıp
grubu sürekli ileriye götürmek için öğrenme sürecinin her aşamasında sorumluluk almalıdır.
14. Eğitim yönlendiricisi, kendini öğrenmeyi kolaylaştırıcı kişi olarak görmelidir.