Çalışmanın problemini, 1899-1900 yılları arasında çıkan Mecmua-i Edebiyye’de yer almış edebî tenkit yazılarının incelenmesi oluşturmaktadır.
1.5. Amaç
“Mecmua-i Edebiyye’de Edebi Tenkit (1899-1900)” isimli bu çalışmada, incelenen metinler çerçevesinden, yazıldıkları devrin üslubunu ve edebî ortamını ortaya koymayı ve değerlendirmeyi amaç edinen bir araştırmadır. Bu bağlamda Yeni Edebiyat üzerine teorik tenkit yazıları başta olmak üzere pek çok makale incelenmiştir.
1.6. Önem
Edebi mecmûalar, edebiyat araştırmaları bakımından en önemli kaynaklardandır. Mecmualar bize devri ve nesli tanıtmaktadır. Edebiyat tarihi açısından bakıldığında hiçbir yazar yalnız değildir, çevresi ve nesli etrafında edebi kişiliği oluşmuştur. Bir devrin edebi ortamını ortaya koyan eserlerin başında da edebi tenkit yazıları gelir. Bir eserin kendi dönemindeki öneminden hareketle edebiyat tarihi için taşıdığı anlamını belirlemek için tenkide başvurulmuştur. Tezimizde yaptığımız incelemenin önemi de buradan gelmektedir.
23
1.7. Sınırlılıklar
Bu çalışma 1899-1900 yılları arasında yayımlanmış Mecmua-i Edebiyye’nin 56 sayılık ilk koleksiyonunun incelenmesi ile sınırlıdır. Aynı dönem içerisinde tenkit metinlerine yer veren başka mecmualar da bulunmaktadır.
Tenkit yazılarının zaman zaman şahsiliğe kayması ve yer yer edebi meselelerde taraflı davranılması sebebiyle sadece Mecmua-i Edebiyye’yi inceleyerek dönemin tamamı hakkında genel bir tespitte bulunamayız.
24
2.İLGİLİALANYAZIN
2.1. Kuramsal Çerçeve
Eleştirme,eleştiri kelimeleri ile de karşılık bulan tenkit, “… Herhangi bir sahada ortaya konulan eserlerin, meselelerin başarılı ve başarısız taraflarına, yanlış veya eksik taraflarına olumlu anlamda katkı sağlamayı amaçlar”.65
Tenkit, insanın beğenme, seçim yapma, karar verme gibi yetilere sahip olduğunun göstergesi olan ve değer yargılarını sergileyen yoğun bir zihin faaliyetidir.
“Tenkit”, dilimizde Fransızca “critique” kelimesinin karşılığı olarak kullanılan bir edebiyat terimidir. Tanzimattan önce tenkit kavramı için “ilm-i nakd” tabiri kullanılmıştır. “Tanzimat ve Servet-i Fünûn devrilerinde tenkit kelimesi bugünkü kadar yaygın değildi. Onun yerine şu kelimeler kullanılmaktaydı: Muaheze, muhakeme, ilm-i nakd, intikad”. Tenkit kelimesi hala kullanılıyor olsa da yerini yavaş yavaş eleştiri kelimesine bırakacağı görülmektedir.” 66
Tezimize kaynaklık eden edebi tenkit metinleri, ait oldukları yazarların edebi şahsiyetleri kadar, devrinin siyasi ve sosyal edebi ortamını ve tarihini de gözler önüne sermektedir.
2.2. İlgili Araştırmalar
Burada bahsedilen kaynaklar doğrudan Mecmua-i Edebiyye’yi konu edinen ve faydalanılan kaynaklardır.
65 Kahraman Bostancı,” Edebiyat Gazatesi Peyâm’da Edebi Tenkit”, 1. Baskı, İstanbul, Kesit Yayınları, 2010, s.28.
66
25
Prof. Dr. Orhan Okay danışmanlığında Ayşe Yılmaz tarafından Mecmua-i Edebiyye’nin tezimize kaynaklık eden elli altı sayılık kısmı “Tahlili Fihrist, İnceleme ve Seçilmiş Yazılar” şeklinde yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır.67
Ayşe Yılmaz’ın, “Mecmua-i Edebiyye Dergisinin Özellikleri” başlıklı bir makalesi, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi’nin 2004 yılının 11. sayısında elli altı sayılık koleksiyona dair yayımlanmıştır. 68
Prof. Dr. Mehmet Kaplan’ın Milli Kültür Dergisi’nin Şubat 1982 sayısında “Eski Notları Karıştırırken Mecmua-i Edebiyye” başlıklı bir makalesi bulunur. Bu makale derginin seksen beş sayılık ikinci koleksiyonunu konu edinir. Bu makalede Mehmet Kaplan Mecmua-i Edebiyye’deki şiirleri tematik tasnife tabi tutar.
Derya Yurdun, seksen beş sayılık koleksiyonu İnceleme, Tahlili, Fihrist Seçme Metinler şeklinde yüksek lisans tezi olarak Prof. Dr. Ali İhsan Kolcu danışmanlığında hazırlamıştır.69
Dergâh Yayınları’nın Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi yedinci cildinde “Mecmua” maddesinde Mecmua-i Edebiyye’nin içeriğinden, yazar kadrosundan ve şiirlerinden bahsedilmiştir. Bu madde de Mecmua-i Edebiyye’nin seksen beş sayılık ikinci koleksiyonuna dairdir.70
Orhan BAYRAK'a ait "Türkiye'de Gazeteler ve Dergiler Sözlüğü(1831- 1993)" adlı eserde "Mecmua-i Edebiyye" maddesi altında derginin yayınlandığı ilk ve son tarihe yer verilir.71
67
Ayşe Yılmaz, “Mecmua-i Edebiyye Dergisi-Tahlîlî Fihrist, İnceleme ve Seçilmiş Yazılar”, Fatih Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2001.
68 Ayşe Yılmaz, “Mecmua-i Edebiyye Dergisi’nin Özellikleri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 2004, sayı 11,Kültür Ocağı Vakfı Yayınları, s.167-192.
69 Derya Yurdun, “Mecmua-i Edebiyye İnceleme, Tahlîlî Fihrist, Seçme Metinler”, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 1999.
70 Tanju Oral, “Mecmûa”,Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Dergâh Yayınları, Ankara, ,2003, s.173-174.
71 Orhan Bayrak, “Mecmua-i Edebiyye”,Türkiye'de Gazeteler ve Dergiler Sözlüğü(1831-1993),Küll Yayınları, İstanbul.
26
3.YÖNTEM
3.1. Araştırma Modeli
“Mecmua-i Edebiyye’de Edebi Tenkit (1899-1900)” isimli bu çalışmada,
Mecmua-i Edebiyye’de bulunan edebi tenkit yazıları tespit edilmiştir. Bu yazılardan edebi değeri yüksek olanlar seçilmiş, incelenmiş ve teze dâhil edilmiştir.
Edebi tenkit yazıları konu itibariyle tematik bir tasnife tabi tutulmuştur. Bu sıralama yapılırken kronoloji göz önünde bulundurulmuştur.
Mecmua-i Edebiyye araştırılırken, Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nin “Hakkı Tarık Us Koleksiyonu” esas alınmıştır. Mecmua-i Edebiyye’nin bu koleksiyonda bulunmayan “16 Haziran 1899” tarihli birinci sayısı için Milli Kütüphane’nin elektronik arşivinden yararlanılmıştır. Bunun haricinde İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı ve İSAM Kütüphanesi’nin elektronik arşivlerindeki nüshalarla elimizdeki nüshalar arasında karşılaştırma yapılmıştır.
Mecmua-i Edebiyye’nin tüm sayılarına ulaşıldıktan sonra mecmua üzerine yazılmış kitap, tez, makale ve ansiklopedi maddeleri araştırılmış ve faydalanılan eserler kaynakçada belirtilmiştir. Mecmua-i Edebiyye ile doğrudan ilgili olmayıp, buradaki yazıların incelenmesi esnasında ihtiyaç duyulan ve yararlanılan kitaplar, sözlükler, tezler, makaleler ve elektronik kaynaklar da kaynakçaya eklenmiştir.
27