Problem çözmeyi etkileyen faktörler. Bandura (1977)'ya göre bireyde

kendinde varolan yeteneklerin ve özelliklerin kullanılarak belli bir amacı elde etmeye yönelik

göstermiş olduğu faaliyetlerin tümü özyeterlilik şeklinde tanımlanmaktadır. Bireyin

geliştirdiği çözüm yöntemlerine ilişkin davranışlar içerisinde en önemlisi olarak bireyin kendi özyeteneği ve problemi algılayış biçimi olarak ifade edilmektedir. Bandura (1977)'ya göre çözüm yolları stratejisinin belirlenmesinde en önemli etken olan özyeterlilik bireyin kendi davranışları üzerinde sergilemiş olduğu performansına bağlıdır. Bireyin kendisine olan özyeterlilik inancı ne kadar yüksekse problemlerin sonucuna dairgeliştirdikleri ve ürettikleri çözümlerin niteliği ve mantıksallığı o kadar yüksek olmaktadır ve bireyler özyeterlilikleri ne kadar yüksekse kendi sorunlarının üstesinden o kadar rahatlıkla ve profesyonelce gelmektedir (Gültekin, 2006). Belirli bir özgüvene sahip olan ve karar verme kabiliyetleri iyi düzeyde bulunan kişilerin kendilerine yönelik geliştirdikleri farkındalık dahilinde Bandura tarafından belirlenen niteliklere yönelik önemli etkinlikler gerçekleştirebildikleri görülmektedir.

Özgüven eksikliği yaşayan bireyler problemlerle karşı karşıya kaldıklarında mücadele etmek yerine kaçmayı daha doğru bir tercih olarak görmektedirler.

Bireyler karşı karşıya kaldıkları sorunlara çözüm bulurken çok farklı yöntem ve strateji geliştirebilmektedirler. Bu problemlerin çözümüne dair ne kadar inançlı ve hevesli iolurlarsa o kadar hızlı ve kaliteki çözüm üretmektedirler ve özellikle içsel motivasyon ve başarma arzusu çözümün niteliği konusunda en belirleyici unsurdur. Bingham (1998)'a göre problemlere dair farklı çözüm önerilerinin geliştirilmesinde bireylerin deneyimleri, geçmiş yaşantıları, kişisel özellikleri, duygu ve düşünceleri ve sorumluluk duyguları etkili

olmaktadır:

• Deneyimler ve Geçmiş Yaşantı: Bireylerin geçmiş yaşantı ve deneyimleri karşılaştıkları problemlere karşı ürettikleri çözümleri etkilemektedir. Geçmiş yaşantı her bireyden diğerine göre değişmektedir ve bundan dolayı da her bireyin aynı problem olsa dahi geliştirdikleri çözümler birbirinen farklı olmaktadır. Ayrıca ne kadar deneyim yaşarlarsa

problemin çözümüne ulaşmaları o kadar mantıklı, etkili ve kısa sürede olmaktadır (Bingham, 1998) .

• Kişisel Özellikler: Kişilerin farklı bireysel özellikleri vardır ve bu bireysel özelliklerin farklılığından dolayı düşünme yöntemleri ve bir olguya veya bir olaya bakış açıları da farklılık göstermektedir. Bu farklılığın gelişmesinde çevre, aile, topmlumlar normlar, gelenek-görenekler, kültürel yapı, eğitim-öğretim gibi unsurlar yer almaktadır.

Olaylara verilen tepkiler aynı zamanda kişinin duygusal durumundan yani karşılaştığı durumdan korkmasından, girişimciolmasından, inatçı tutumundan gibi duygu durumlarından da etkilenmektedir. Kısaca bir probleme dair önerilen çözüm yolları bireylerin kişisel

özelliklerinden ve durumu içselleştirmesinden doğrudan etkilenmektedir (Bingham, 1998).

• Duygu ve Düşünceler: Bireyler karşılaştıklara durumlara duygularıyla karşılık verirler ve bundan dolayı da etrafında gelişen olaylara veya sorunlara geliştirdikleri çözümler bu duygu durumlarından etkilenmektedir. Her birey aynı soruna farklı duygusal tepkilerle karşılık verdiği için geliştirdikleri çözüm önerileri de farklı olabilmektedir. Problemin bireyde oluşturduğu duygu durumu ne kadar kuvvetli ise bireyde uyandırdığı çözüme ulaşma hissiyatı da o kadar kuvvetli olmaktadır. Bireylerin duygu dünyası ve içsel algıları bir probleme dair geliştirdikleri çözüm modellerini doğrudan etkilemektedir. (Bingham, 1998).

• Sorumluluk Duygusu: Kişiler kendi hyatlarında bir olguya karşı ne kadar sorumlu hissederlerse o kadar o olayın içine girerek çözüm önerileri geliştirirler. Kendilerini sorumlu hissetmedikleri hiçbir problem karşısında akılcı ve mantıklı çözüm önerileri üretmezler. Bu durum kişinin içsel motivasyonunu da tetiklemektedir. Ayrıca bireyler bir probleme karşı ne kadar sorumlu hissederlerde problemin çözümünü bulmada o kadar mücadeleci ve inatçı davranmaktadırlar (Bingham, 1998).

Bireylerin karşılaştıkları problemlere dair geliştirdikleri çözümler bireylerin o problem durumuna dair sezgileri, sabrı, düşünsel özellikleri gibi etmenler etkilenerek bazen birlikte

sorumluluk alarak hareket etmelerine ve birlikte o durum için akıl yürürtmelerine sebep olmaktadır (Sardoğan, Karahan & Kaygusuz, 2006). Belirlenmiş stratejilerin uygulanmasında kişisel özelliklerle birlikte çevresel uyaranların etkisi riskin ve belirsizliğin ortaya

çıkmasındaki temel gerekçeler dahilinde çok sayıda beceri ve bilginin eşdeğer kullanımını gerektirmektedir.

Elçiligil (2011) ise problemlere verilen tepki çözüm önerilerini insanların sosyalleşme becerilerinin güçlülüğüne bağlamaktadır ve bireylerin sosyalleşmesinin ilk olarak ailede başladığını ve bundan sonraki hayatında ise bu sosyalleşmenin sistematik bir biçimde devam ettiğini ifade etmiştir. Bu sosyalleşme durumu kişiden kişiye tamamen değiştiği için de

bireylerin aynı problemlere dahi sunmuş oldukları çözümlerin birbirlerinden çok farklı olduğu dile getirmiştir. Ayrıca bireylerin problemlere verdikleri çözüm önerileri ile toplumlarda sosyal yerlerini edinmektedirler. Bireyler toplum içerisinde sosyal statülerini elde etmek amacıyla bir karar verme ve çözüm üretme gibi durumlarda çevresel tepkileri ve bu çevresel tepkilerin şiddeti ve yönünü de değerlendirmeye alarak hayatına ve davranışlarına yön vermektedirler (Sardoğan, Karahan & Kaygusuz, 2006). Farklı düşünce tarzlarının ortak noktası problem çözme davranışlarının asıl temelinin bireysel farklılıklar olduğu ve bu bireysel farklılıkları doğrultusunda farklı çözümler elde edildiğidir ve bunun bazen de çatışma yaratmak gibi istenmeyen çıktısı da mevcuttur. Kişilerin o çözümden elde ettikleri çıkarlar kişilerin çatışma yaşamalarına sebep olmaktadır.

Toplumda problem durumlarına geliştirilen farklı çözüm önerileri aslında istenen ve toplum tarafından desteklenen ve zorundalık olarak görülen bir sonuçtur (Durualp,

Alaybeyoğlu, Kara & Yılmaz, 2009). Bu bağlamda kişisel özellikleri paralellik gösteren kişilerin çevresel değerlerden etkilenerek verdikleri kararlarda çok yönlülüğün ortaya çıkması beklenen bir gelişim olarak ifade edilmektedir. Problemlerde ifade edilen dengeli anlayışın yalnızca içsel süreçler değil dışsal değerlerden de etkilenebilen yapısı çözümle meydana gelen

değişim karşısında farklılık gösterebilmekte ve problemlerin çözümüne yönelik bir dizi etkinlik ve verimlilik unsurunun geniş bir çerçevede ele alınmasını olanaklı hale getireceği düşünülmektedir (Gelbal, 1991). Problemin çözülmesinde algılanan sorunların öncelik sırasına göre düzenlenmesi çözüme giden yolları netleştirdiği gibi çözüme yönelik organize edilen süreçlerden faydalanma ve mevcut isteklere yanıt niteliğinde bulunma fonksiyonlarını da tercihler itibariyle belirginleştirecektir.

Probleme yönelik benimsenen bakış açısı bireysel kültür, tercihler, arzular, ilgiler ve anlık duygular ekseninde farklılaşabilmektedir (İşmen, 2001). Problemin anlaşılması ve kültürel nitelikler itibariyle benimsenme biçimi toplumsal değerlerin ve normların belirleyici etkisiyle şekillenmekte ve problemin çözümünde kişisel tecrübe ve bilgi birikimi zorluklar ve engeller karşısında gösterilen tepkilere yön veren bir niteliğe işaret etmektedir.

Bireylerin problemlere verdikleri tepkiler farklı olduğu için bazen bu durum kişilerde endişelere ve kaygılara sebep olmaktadır. Her birey tarafından bu durumdan etkilenme ve günlük hayatta karşılaşılan duruma verdikleri tepkilerin farklılığı özgüven eksikliği, kaygı ve strese sebep olduğu bilinmektedir. Bundan dolayı bireyleri bu çatışma durumlarında

oluşturulan çözümlerin kabul edilmesi durumu bireylerin engellenme şiddetleriyle ilişkili olduğunu göstermektedir. Gelbal (1991), bu zorluğu iki şekilde sınıflandırılmaktadır :

1) İşleve Takılma: Geçmiş yaşantı yaşantı ve deneyimleri bireylerin etrafındaki farklı