Problem Çözme Becerisi

Bilgi kesintisiz büyümektedir. 17. yüzyılda yaşamış olan bir bireyin yaşamı boyunca karşılaştığı bilgi miktarını New York Times gazetesi okuyucusuna günümüzde günlük olarak sunmaktadır (Adair, 2016:18). Bu artışın insan hayatında değişimleri de beraberinde getirmesi ve insanın değişimlere uyum sağlaması için çeşitli çabaların içine girmesi muhtemeldir. Günümüz insanının farklı yeterlilik ve becerilere sahip olması beklenirken, kendi kendine karar verebilen bireylerin yetiştirilmesi kişisel gelişim ve dolaylı olarak da toplumsal gelişim açısından önem arz etmektedir (Kalaycı, 2001). Değişim ve gelişim doğal olarak yeni ihtiyaçları da beraberinde getirir ve bu süreçte karşılaşılan problemlerin çözülmesi gerekir (Aydın, 2013). Gelecekte gelişen dünya ile rekabet edebilecek öğrencileri, eleştirel düşünme, problem çözme, işbirliği yapabilme gibi 21. yüzyıl becerileri olarak tanımlanan becerilerle donatmış olarak yetiştirmek gerekmektedir (Acar, 2018).

2019 TDK’nin Güncel Türkçe Sözlüğüne göre beceri; 1. Elinden iş gelme durumu, ustalık, maharet, 2. Kişinin yatkınlık ve öğrenime bağlı olarak bir işi başarma ve bir işlemi amaca uygun olarak sonuçlandırma yeteneği, maharet, 3. Vücudun, yapılması güç alıştırmalara yatkın olması durumu olarak anlamlandırılmaktadır. Beceri elde edilen bilgileri yapmaya, uygulamaya dayalıdır yani “neyi” bilmekten çok “nasılı” bilmeyi gerektirir. Beceriler düşünme, sosyal-duyuşsal, psikomotor beceriler olarak sınıflandırılabilse de bu becerilerin aynı anda işe koşulmasıyla ortaya çıkmaktadırlar (Karabağ ve İnal, 2016:251).

36

Düşünme becerilerinden bir süreç olarak tanımlanan problem çözme becerisinde kişi ya da öğrenci çözüm için önceki öğrenmelerinin sentezini yapar ve bu süreçte organizma, uyum sağlayarak ya da engelleri azaltarak gerginlikten kurtulup iç dengeye ulaşmayı amaçlar (Serin, 2014). Kalaycı (2001) problem çözme becerisini; bir problem karşısında çözüme ulaşmak için mantıklı adımların sırayla atılması olarak tanımlamaktadır. Problem çözme becerisi bireyin çevresine uyum sağlamasına da yardım eder (Bağçeci ve Kinay, 2013). Bu süreçte birey bilgisinin yanına özgün olmayı, yaratıcılığını ve hayallerini ekleyerek güçlükleri yenme başarısı gösterebilir (Aydın, 2013). Etkin problem çözme becerisine sahip olmanın koşullarından biri de kendimize ve problemle ilgisi olan diğer unsurlara doğru sorular sorabilmektir (Adair, 2016).

Eğitimin temel amaçlarından biri de bireyin karşılaştığı problemlere etkili çözümler bulmasını sağlayacak beceriyi kazandırmaktır. Birey eğer karşılaştığı problemlerle baş edebilir çözümler üretirse mutlu olur (Bağçeci ve Kinay, 2013; Saracaloğlu, Serin ve Bozkurt, 2001). Bireylerin karşılaştıkları problemlere bilimsel bir yöntemle yaklaşması ve bunun alışkanlık haline getirilmesinin önemli başlangıç noktasının eğitim olduğu yadsınamaz. “Bilimsel yöntem, eleştirel düşünme, karar verme, sorular sorma, yansıtıcı düşünme, yaratıcı düşünme, genelleme, analiz, sentez gibi beceriler problem çözme sürecinde öğrenciler tarafından kullanılması önerilen becerilerdir (Serin, 2014:71).” Bireyleri hayata hazırlayan okullarda, problem çözme becerisi bilimsel yönteme dayandırılarak alışkanlık haline getirilmelidir (Aydın, 2013). İnsanların yeni gelişen durumlara uyum sağlayabilmesi için eğitimde mutlak suretle problem çözme becerisinin kazandırılması gerekmektedir (Kızılkaya ve Aşkar, 2009). Bireylerin kendilerini tanıyarak, yeterliliklerini bilerek psikolojik açıdan sağlıklı olmaları ve toplumsal yaşama, değişime uyum sağlamaları için problem çözme becerisinin geliştirilmesi tüm eğitim kurumlarının en önemli görevidir (Kalaycı, 2001: 17). Bütün bunlar göz önüne alındığında Türkiye’de yapılan program değişikliklerinde problem çözme becerisine atfedilen değer artmaktadır (Aylar, 2017). MEB 2018 SBDÖP’ te genel olarak beceriler ve özel olarak problem çözme becerisinin önemi “bilim ve teknolojide yaşanan hızlı değişim, bireyin ve toplumun değişen ihtiyaçları, öğrenme öğretme teori ve yaklaşımlarındaki yenilik ve gelişmeler bireylerden beklenen rolleri de doğrudan etkilemiştir. Bu değişim bilgiyi üreten, hayatta işlevsel olarak kullanabilen, problem çözebilen, eleştirel düşünen, girişimci, kararlı, iletişim becerilerine sahip, empati yapabilen, topluma ve kültüre katkı sağlayan vb. niteliklerdeki bir bireyi

37

tanımlamaktadır.” şeklinde elealınmıştır (MEB, 2018: 3). Öğretim yöntemi olarak problem çözme öğrencilere problemle başa çıkmanın yollarının öğretim faaliyetleri aracılığı ile sistematik bir şekilde verilmesidir. Bu süreci bireyin günlük yaşamında karşılaştığı problemlere de uygulaması beklenir (Kalaycı, 2001:17). SBDÖP’ te (2018) kazandırılması hedeflenen 27 temel beceri vardır. Bu temel becerilerden biri de problem çözme becerisidir. Bu beceri ülkemizin mevcut öğretim programlarının kazandırılmasını amaçladığı ortak bir beceridir (Acar, 2018). Problem çözme becerisi sadece Fen ve Matematik derslerinin değil diğer derslerin de kazandırması gereken en temel beceri olmalıdır. Çünkü bu beceri Sosyal Bilimlerin diğer becerilerinden ayrı tutulamaz (Kalaycı, 2001:16). Aynı program matematiksel yetkinlikten, günlük hayatta karşılaşılan problemlere çözüm üretebilmek için matematiksel düşünme tarzını geliştirme ve uygulama olarak bahsetmiştir. “Matematiksel yetkinlik, düşünme (mantıksal ve uzamsal düşünme) ve sunmanın (formüller, modeller, kurgular, grafikler ve tablolar) matematiksel modlarını farklı derecelerde kullanma beceri ve isteğini içermektedir” (MEB, 2018: 5). Gagné yeni öğrenmelerin önceki bilgi ve becerilerin üzerine inşa edileceğinden problem çözme becerisinin öğretim programlarında vazgeçilmez bir unsur olarak ele alınması gerektiğini savunur (Kalaycı, 2001). Saracaloğlu ve diğerlerinin (2001) Bilen’den (1996) aktardığına göre yaratıcı, kritik ve analitik düşünebilen, değişik problemleri çözebilen bireylerin yetişmesinin problem çözme becerisine bağlı olduğunu bu becerinin de öğretimin ilköğretim yıllarında işe koşulması gerektiğini söylemektedir. Mcallister (2000) okullarda problem çözme becerisi için yaşamın içinden gündelik sorunlarla baş başa kalınamamasının bu beceri için büyük bir engel olduğunu söylerken etkili bir problem çözme sürecinin de bireyi ve öğrenmeleri sürekli yapılandırıcı ve güçlendirici olduğunu söylemektedir (aktaran Kalaycı, 2001:24). Örgün eğitim kurumlarında, yaşanılan yaşama aktarılamayan gerçekten uzak ve bağlama dayanmayan bilgiler üzerinde durulmaktadır (Kızılkaya ve Aşkar, 2009). Birden çok çözüm yolunun olduğu yaşamın içindeki problem durumlarının çözümü; öğrencinin sınıfta öğrendiği formüllerle elde edilen çözümlerden ziyade farklı algoritmalar gerektirir ki bu da matematiksel düşünme ile mümkün olabilir (Aylar, 2017). Problem çözmenin öğrencilere etkin bir şekilde öğretilmesi kendilerinin kapasite ve yeteneklerini de tanımalarına imkan sağlayarak sağlıklı bireyler yetişmesini de mümkün kılar (Totan, 2011).

38

Bu araştırmada Serin vd. (2010) geliştirdiği, “Çocuklar İçin Problem Çözme Envanteri (ÇPÇE)” kullanılmıştır. Bu nedenle sosyal problem çözme konusunun özel olarak ele alınmasının uygun olacağı düşünülmüştür.