Politik Riski Ölçen Kuruluşlar ve Ölçüm Yöntemleri

Politik riskin ölçülmesi hususunda yatırımcılar kendi bünyelerinde bulunan uzman ekiplerden faydalanabileceği gibi bu konuda uzmanlaşmış kuruluşlardan da yararlanabilmektedirler (Doğukanlı, 2017:205). Politik risk ölçümünde uzman kuruluşlardan en önde gelenleri; Business Environment Risk Intelligence (BERI) S.A. Enstitüsü, Institutional Investors Dergisi, Euromoney Dergisi, Economist Intelligence Unit (EIU) ve International Country Risk Guide (ICRG)’ dır.1Aşağıda bu kuruluşlarla ilgili kısaca bilgi verilmiştir;

Business Environment Risk Intelligence (BERI) S.A. Enstitüsü: 1966 yılından

bu yana 140’ı aşkın ülkede derecelendirme ve analiz yapan BERI, operasyonel risk, politik risk, ekonomik risk ve finansal risk konularında istatistikî veri açıklamaktadır. BERI SA, ülke derecelendirmelerini ve niteliksel gözlemleri sağlayan iki daimî uzman paneline sahiptir. Bir panel ülkelerdeki politik koşulları değerlendirirken, diğeri çalışma ortamına bakış açısı önerilerinde bulunmaktadır (BERI, 2019).

Institutional Investors dergisi: Institutional Investors, dünya çapında tanınan

önemli bankaların yaptıkları derecelendirmelere göre notlarını açıklamaktadır. Söz konusu uluslararası bankalar (yaklaşık 100 banka) her ülkeyi 0 ile 100 puan arasında değerlendirirler. Institutional Investors da bu değerlendirmeleri bir formül yardımıyla ağırlıklandırarak her 6 ayda bir açıklamaktadır (Gür, 2000:125; Erb vd., 1996:30; Aydın, 2013:32).

Euromoney: Euromoney dergisi 6 ayda bir London Interbank Borrowing Rate

(LIBOR) kaynaklı verileri 115 ülkenin kamu kesimi kredileri ve kamu kesimi

1 _{Bunların dışında Bank of America World Information Services, Control Risk Information Services}

(CRIS), Politik ve Ekonomik Risk Danışmanlık (PERC-Political and Economic Risk Consultancy), Dünya Geneli Yönetişim Göstergeleri (The Worldwide Governance Indicators, WGI Project), IHS Energy Group Political Risk Ratings and Ranking Index ve Political System Stability Index (PSSI) gibi kuruluşlar da politik risk ölçüm hizmeti vermektedir.

38

garantisi verilen özel krediler üzerinde analizini gerçekleştirerek yayınlamaktadır (Gür, 2000:125; Oetzel vd., 2001:140). Dergide politik risk analizi ülke riski analizine dahil edilerek ölçülmektedir (Loikas, 2003:98). Euromoney, ülke risk ağırlığının %25'ini politik riske, %25'ini ekonomik performansa vermekte ve geri kalan %50'sini diğer yedi değişkene bölmektedir (Howell, 2007:404).

Economist Intelligence Unit (EIU): The Economist Group bünyesinde

bulunan EIU, 60 yıldır, dünyadaki ticari gelişmeler, ekonomik ve politik eğilimler, devlet düzenlemeleri ve kurumsal uygulamalar hakkında bilgi sunmaktadır. EIU bilgilerini; en son analizin günlük olarak güncellendiği dijital portföyüyle, bültenlerden yıllık referans eserlerine kadar basılı abonelik ürünleri aracılığıyla, araştırma raporları aracılığıyla ve seminer ve sunumlar düzenleyerek dört farklı şekilde sunmaktadır (EIU, 2011).

International Country Risk Guide (ICRG): 1980 yılından itibaren çok sayıda

ülke için ülke riski ve 3 alt risk (ekonomik, finansal ve politik risk) hesaplaması yapan ICRG, PRS Group bünyesinde politik risk endeksi yayınlayan önemli bir kuruluştur. Son dönem çalışmalarda sıklıkla kullanılan ve güvenilir olarak kabul edilen ICRG, politik risk ölçümünde bir sonraki başlıkta incelenecek olan 12 alt politik risk bileşeni için verilmiş olan puanlar toplanarak politik risk primini belirlemektedir. ICRG’nin risk ağırlıklandırmasında %25 oranında ekonomik risk, %25 oranında finansal risk ve %50 oranında da politik risk yer almaktadır.

Çalışmalarda sıklıkla kullanılan ve güvenilir kabul edilen ICRG’nin politik risk primi hesaplamaları bu çalışmada kullanılmıştır. Ülke riski hesaplamalarında 22 ayrı bileşen üzerinden hesaplama yapan ICRG, bu bileşenleri ülke riski bileşenlerinden ekonomik riski 5, finansal riski 5 ve politik riski de 12 alt bileşen düzeyinde hesaplamaktadır. Ekonomik ve finansal risk prim hesaplamalarında en düşük değer ‘0’, en yüksek değer de ‘50’ iken politik risk prim hesaplamalarında bu değer aralığı 0-100 arasındadır. ‘0’ değeri en yüksek potansiyel risk seviyesini ifade ederken ‘100’ değeri ise en düşük potansiyel risk düzeyini göstermektedir. Yani ICRG ölçümünde politik risk primi ile politik risk seviyesi arasında ters yönlü ilişki mevcuttur (Yapraklı ve Güngör, 2007:206).

39

ICRG’nin politik risk ölçümünde bir alt başlıkta anlatılacak olan 12 alt bileşeni için hesaplanan puanlar toplanarak politik risk primini oluşturur. Risk primlerinin puan aralıkları ve potansiyel risk düzeyi karşılıkları aşağıda Tablo 2.2.’de gösterilmiştir.

Tablo 2.2: ICRG Politik Risk Puan Aralıkları ve Karşılıkları

POLİTİK RİSK PUAN ARALIKLARI POTANSİYEL RİSK DÜZEYİ

0,0-49,9 Çok Yüksek Risk

50-59,9 Yüksek Risk

60-69,9 Orta Risk

70-79,9 Düşük Risk

80-100 Çok Düşük Risk

Kaynak: Llewellyn D. Howell (2011); “International Country Risk Guide Methodology,” East Syracuse, NY: PRS Group.

Politik riski ölçen kuruluşların yanında uluslararası yatırımcılar yatırım yapacakları zaman, yatırımı gerçekleştirecekleri ülke için kredi derecelendirme kuruluşlarının o ülkelere verdikleri notları da dikkate almaktadırlar. Çünkü bu kuruluşların verdikleri notlar ilgili ülkedeki piyasalar üzerinde etkili bir rol oynamaktadır (Yıldırım vd., 2018:9). Bu bağlamda ülkelerin politik risklerinin değerlendirilmesinde kredi derecelendirme kuruluşları tarafından ülkelerin politik, ekonomik ve sosyal yapılarına verilen notlar da önemli unsurlardandır (Kanlı ve Aydoğuş, 2017:181). Bu kuruluşlardan en önde gelenleri; Standard and Poors, Fitch ve Moody’s’dir.

Standard and Poors Rating Group: Yaklaşık 150 yıllık bir geçmişe sahip olan

Standard and Poors, dünyanın önde gelen kredi derecelendirme kuruluşlarındandır. Devletler, şirketler, menkul kıymetler gibi birçok unsurla ilgili derecelendirme yapmakta olan kuruluş dünyada çok geniş bir alana yayılmış analistler, ekonomistler ve yöneticileri vasıtasıyla kredibiliteyi etkileyebilecek etkenleri ve yönelimleri değerlendirmektedir (S&P,2019).

Fitch: Otuzun üzerinde ülkede faaliyetini sürdüren Fitch kredi

derecelendirme alanında dünyanın önde gelen organizasyonlarından biridir. Yaptıkları değerlendirmeler araştırmacılar ve yatırımcılar tarafından ileriye dönük karar almalarında takip edilen bir rol oynamaktadır. Fitch tarafından yapılan derecelendirme raporları yıllık olarak veya olaya dayalı olarak güncellenmektedir. Bununla beraber Fitch çeşitli ölçeklerde görüşlerini yayınlamaktadır. Bunlardan en yaygın olanları kredi derecelendirmedir, ancak kurum ayrıca finansal veya

40

operasyonel güçle ilgili derecelendirme, puan ve diğer göreli görüşlerini yayınlar (Fitch, 2019).

Moody’s Investor Services: Dünya genelinde 13.000 kişiyi aşkın personeli

bulunan ve 42 ülkede varlık gösteren Moody’s bir diğer önemli kredi derecelendirme kuruluşudur. Firmanın derecelendirme kapsamı 135’ten fazla ülkeyi kapsamakta ve 100 yılı aşkın bir süredir bu kapsam gelişerek ve derecelendirme sembolleri ile tanımlarını periyodik olarak güncelleyerek devam etmektedir (Moody’s, 2019).

Seksenli yıllardan sonra dışa açık ekonomilerin ön plana çıkışlarının hızlanması neticesinde finansal piyasalarda da önemli değişimler kaydedilmiştir. Özellikle gelişmekte olan birçok ülke bu hızlı değişime ayak uydurmakta zorlanmış ve bunun sonucunda söz konusu ülkeler borçlarını ödeyemez duruma gelmişlerdir. Oluşan bu durum neticesinde uluslararası borç veren kuruluşların önemi de artmıştır. Bu bağlamda devletin ekonomideki rolü, etkinliği ve oluşabilecek finansal krizlerden nasıl etkilenecekleri ve ne tür önlemler alacakları konusunda fikir ayrılıkları ortaya çıkmıştır. Sonuçta devletlerin alacakları önlemlerin ve uyguladıkları makro politikaların takibinde kredi derecelendirme kuruluşlarının değerlendirmeleri önem arz etmeye başlamıştır (Balıkçıoğlu ve Yılmaz, 2013:164).

Politik risk ölçüm yöntemlerinden başka, özellikle DYY yapacak firmalar için kullanılan politik risk analiz yöntemleri (bölge turu, danışmanlardan yararlanma, delphi tekniği, kantitatif yöntemler ve entegre analiz) de kullanılmaktadır. Konudan çok fazla sapmamak açısından bu analiz yöntemleri Ek 1’de açıklanmıştır.