PLATON’UN HAYATI VE ESERLERİ

Platon, bir görüşe göre M.Ö. 427 senesinde Peloponnesos Savaşının başlangıcından dört sene sonra⁵⁸, bir diğer görüşe göre Perikles’in öldüğü sene olan M.Ö. 429’da doğdu. Ancak kaynaklarda M.Ö. 427 senesi tarihi verilere göre daha güvenilir olarak gösterilmektedir.⁵⁹

Doğum yeri Atina ile Aigina (Pire Körfezinde bir ada) olarak kaydedilmiştir. Atina’nın en ileri gelen, en asil, en köklü ailelerinden olup babası Kral Kodros, annesi ise ünlü yasa yapma yetkisine sahip Solon ile bağlantılıdır. O dönemin en saygın devlet adamlarından Kharmenides ve Kritias Platon’un akrabaları olduğu için ailenin Atina’da çok yoğun bir siyasi etkinliğe sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bu cümleden çıkan sonuca göre, Platon bir aristokrattır.⁶⁰

Yaşadığı çevre ve zaman göz önüne alındığında Platon, Atinada’ki problem ve kargaşayı yakinen yaşamış ve tanık olmuştur.⁶¹ Jimnastik öğretmeni, geniş göğüslü olması hasabiyle ona bildiğimiz adını vermiş ve Platon demiştir. Oysaki gerçek adı büyükbabasının da adı olan Aristoklestir.

Platon, çok farklı öğretmenlerden müzik ve jimnastik dersleri almış, gençliği de Atina’nın kültürel açıdan edebiyat ve sanat gibi çok ileride olduğu bir zamana denk gelmiştir. Böylece Platon kendisini geliştirmiş ve kendine has bir sanatçı tarzı oluşturmuştur. Farklı edebi türlerde eserler yazmış fakat Sokrates’in üzerinde bıraktığı etki yüzünden yazdıklarını beğenmeyip imha etmiştir.

Felsefeye olan merakı Sokrates’le tanışmadan önce Herakleitosçu Kratylos’tan ders almak yoluyla başlamıştır. Ancak yirmi yaşında Sokrates ile karşılaşması ve onu tanıması Platon için farklı bir yöne geçmesi için başlangıç noktası olmuştur. Zaten Sokrates’in ölümüne kadar da onun yanından hiç ayrılmayarak öğrencisi olma şerefine

58 Bıçak, Ayhan, Felsefenin Kuruluşu, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2015, s: 133

59 Gökberk, Macit, Felsefe Tarihi, Remzi kitabevi, İstanbul, 2016, s:53

60 Gökberk, a.g.e., s:53

61 Bıçak, a.g.e., s: 133

13 sahip olup, hocasına karşı daima sevgi ve saygıda kusur etmemiştir. Platon eserleriyle hocasına olan hayranlığını, onun asaletini, dürüstlüğünü, doğru bildikleri doğrultusunda onurlu bir şekilde ölüme gidişini sevgi, saygı ve hayranlıkla yazıya dökerek bize kadar ulaşmasını sağlamıştır.⁶²

Sokrates’in hazin ölümünden sonra Platon, kendisine Parmenides’i tanıştıran Megaralı Euklides’in öğrencisi olmuştur.⁶³ Daha sonra Atina’ya tekrar dönerek kendi çevresinde öğretim faaliyetlerine başlayarak dersler vermiş sonrada farklı ülkelere yolculuklara çıkmıştır.

Platon’un eğitim adına yaptığı birçok yolculukta şüpheli olan bilgilerde olmasına rağmen, Platon’un fikri ve düşünce dünyasında en yoğun etkisi bulunan Güney İtalya ve Sicilya seyahatlerinin gerçek olduğu bilinmektedir.

Güney İtalya seyahatini Pythagorasçıların yaptığı çalışmaları görmek ve tanık olmak için yapmış, bu sayede hem mistik anlamda etkilenip fikirler edinmiş hem de matematik bilgisini kuvvetlendirmiştir. Platon matematikteki değişik düşüncelerinden etkilendiği Pythagorasçıların öğrencisi olarak Sokrates’ten sonraki hayatının ikinci büyük etkisini de fikri hayatına katmış oldu.⁶⁴

Platon Güney İtalya seyahatinden sonra Sicilya’ya geçti. Syrakusa’da Kralın babası olan Dion Platon’a büyük bir sempati besliyordu ve ona hayrandı, bu durum aralarındaki dostluk bağının oluşmasını ve kuvvetlenmesini sağlamıştır. Platon bu seyahatinden 7. Mektubunda bahsetmiştir lâkin bu bölgedeki seyahatlerinden verimli sonuçlar çıkmamıştır.⁶⁵

Platon, bu seyahatleriyle hem ruhunu hem de kavrayış ve algılama yetisini geliştirdi, sonunda Atinanın kuzeyinde bilgelik tanrıçası Athena’nın mukaddes bir yerleşim yeri olan, Akademos’da M.Ö. 385 senesinde meşhur felsefe okulu Akademia’yı kurmuştur.

Akademia ağaçlıklar içinde bir gymnasion’dur ve ismini Hakademos isimli bir kahramandan almıştır. Akademia matematik, retorik, astronomi, doğa bilimleri, mantık, siyaset ve metafizik alanında günümüz terimleriyle tanımlarsak çok etkili bir

62 Gökberk, a.g.e., s: 53

63 Weber, Alfred, Felsefe Tarihi, Çev. H.Vehbi Eralp, Sosyal Yayınları, İstanbul, 1993, s: 49

64 Gökberk, a.g.e., s: 53

65 Gökberk, a.g.e., s:54

14 yüksekokul veya üniversite olmuştur.⁶⁶ Platon yirmi sene boyunca burada yöneticilik ve öğretmenlik yapmıştır.⁶⁷

Platon Akademia’da etrafına gençleri toplamış ve onlara ücretsiz olarak dersler vermiştir.⁶⁸ Platon Bizanslı bir dil uzmanının aktardığına göre, Akademia’nın kapısında ‘Geometri bilmeyen giremez’ diye yazdırmıştır. Tabi ki de buradaki amacı eğitimle felsefeyi birleştirip, aklını kullanarak yönetime geçecek filozof-kralı yetiştirmektir.

Akademia, Helenistik dönemin sonuna kadar Yunan Medeniyeti için siyasi ve hukuki anlamda eğitim ve öğretimde en önemli ve etkin bir merkez olma özelliğini korumuştur.⁶⁹ Platon, M.Ö. 385 yılından kendisinin vefat ettiği M.Ö. 347 yılına kadar burada felsefe okutmuştur. Anlatılanlara göre M.Ö. 347 yılında bir yakının düğününde hayata veda etmiştir.⁷⁰

Platon, felsefede eserleri günümüze kadar gelen, yazılı geleneğin ilk temsilcisi olarak ilklere imza atan yegâne Yunan düşünürü ve felsefecisidir.⁷¹ Platon’un otuz beş tane eseri ve on üç tane mektubu vardır, bu eserlerin otuz dört tanesi diyalog şeklinde, bir tanesi de Apologia (Sokrates’in Savunması)’dır. Bu diyalogların bazılarının Platon’a ait olup olmadığı günümüzde de hala tartışılmaktadır. Buna rağmen 19. y.y.da yapılan araştırmalar ve ölçütler sonucunda en güvenli kronoloji ve aidiyet sorunları çözümlenmeye çalışılmıştır. Aristoteles’in şahitliği ve dil ölçüsü temel alınarak Platon’un eserleri konunun uzmanları⁷² tarafından yapılan araştırmalardan bir tanesi aşağıdaki gibidir:

Gençlik Diyalogları:

Apologia, Kriton, Protagoras, Ion, Lakhes, Politeia I, Lysis, Kharmides, Euthyphyron.

66 Dürüşken, Çiğdem, Antikçağ Felsefesi, Alfa Yayınları, İstanbul, 2014, s: 174

67 Gökberk, a.g.e., s: 5

68 Störig, H, J, İlkçağ Felsefesi, Hint, Çin, Yunan, Çev. Ömer Cemal Güngören, Yol Yayınları, İstanbul, 1994, s:244

69Platon, Büyük Hippias Theages, Say yayıncılık, İstanbul, 2016, s:13

70Störig, a.g.e., s:244

71 Weber, a.g.e. s: 46

72 Ueberweg, Friedrich, Grundriss der Geschichte der Philosophie, I.Teil:Die Philosophie des Altertums, 12. Auflage, Berlin, 1926, s: 75

15 Geçit Diyalogları:

Gorgias, Menon, Euthydemos, Küçük Hippias, Büyük Hippias, Menexenos.

Olgunluk Diyalogları:

Symposion, Phaidon, Politeia II, Phaidros.

Yaşlılık Diyalogları:

Theaitetos, Parmenides, Sophistes, Politikos, Philebos, Timaios, Kritias, Nomoi.⁷³ Platon’un diyaloglarının en önemlileri şunlardır:

1. Apologia: Sokrates’in yargılanma sürecindeki konuşmalarının ve savunmalarının bulunduğu eseridir.

2. Kriton: Kanunlara saygıyı belirten bir eserdir.

3. Protagoras: Erdem nedir, öğretilip öğretilebilir mi konularını içeren bir eseridir.

4. Gorgias: Erdem konusu işlenmiştir, bencil sofist anlayışı ve bozuk ahlak yapısı ve güzel konuşma eğitiminin yetersiz ve az olduğu işlenmiştir. Yine iyi ahlaklı olma ve ruhun ölüm sonrası diğer dünyadaki yolculuğunu anlatan bir eserdir

5. Menon: Matematiğin önemi ve anlamanın yeniden anımsama olduğu konusunun işlendiği bir eseridir.

6. Kratylos: Dil üzerine yazılmış bir eseridir.

7. Symposion (Şölen): Eros’un iyilik ve güzelliğe yöneliş güdüsü olarak işaret edildiği, Alkibiades’in Sokrates’i Eros’u belirgin özellikleriyle en iyi yansıtan kişi olarak gösterip, ona karşı yaptığı methiyelerin yer aldığı bir eseridir.⁷⁴

8. Phaidon: Platon’un idealar öğretisinin gelişmesi, ruhun sonsuzluğu, duyular ötesi ve ölümsüzlük konularının yer aldığı eseridir.

73 Gökberk, a.g.e., s:54

74 Störig, a.g.e., s: 246

16 9. Politeia (Devlet): Olgunluk dönemi eseridir ve çok uzun zaman harcamıştır, şahıslardan topluma kadar felsefenin tüm konularını içeren, en kapsamlı, en verimli eseridir.

10. Phaidros: Kişiliğin üçe bölünmesi ve idealar üzerine yazılmış bir eseridir.

11. Theaitetos: Bilgi kuramı, bilginin vasıfları üzerine yazılmış olan bir eseridir.

12. Timaios: Bütün tabiatın, yaşayan canlıların da tüm tabiat oluşumuna etkisini yani tabiat felsefesinin işlendiği bir eseridir.

13. Kritias: On bin yıl önce varlığını yitirmiş olan Atlantis adasında bulunan çok ileri medeniyetin bahsinin geçtiği tamamlanmamış bir eseridir.

14. Politikos (Devlet Adamı): Artık belli bir yaş olgunluğuna ulaşmış olan Platon’un politika, siyaset hakkındaki görüşlerinin yer aldığı eseridir.

15. Yasalar: Yaşlılık dönemi eseridir ve felsefesinin temelini oluşturur. Eser tümüyle politika ile alakalıdır, vatandaşların iyi bir eğitim görmesi gerektiği ve devletin temelinin sağlam ahlak üzerinden geçtiği vurgulanmıştır. Eser Platon tarafından tamamlanamadığı için vefatından sonra bir öğrencisi tarafından temize çekilmiştir. ⁷⁵

1.2. PLATON’DA GÜZEL VE GÜZELLİK