Kaydi Serbest Virman: Fon/Ortaklıklar adına açılan hesaplar, MKK sisteminde Takasbank üyesi altında müşteri hesabı niteliğindedir ve Takasbank nezdinde bulunan Fon/Ortaklık saklama hesapları bu hesaplarda izlenmektedir. Fon/Ortaklık hesabından yapılacak virman işlemi, fon/ortaklıklar tarafından Takas Ekranları kullanılarak gerçekleştirilir. Yatırım fonları ve yatırım ortaklıkları adına yapılan işlemlere ilişkin borç kayıtları işleme aracılık eden üye ve menkul kıymet bazında sistem tarafından otomatik olarak oluşturulur. Otomatik oluşturulan virman kayıtları toplam satış miktarı kadar olmakta, netleştirilme yapılmamaktadır. Otomatik olarak oluşturulan virman kaydının tamamının gerçekleştirilmesi gerekmeyip, kısmi virman yapılması mümkündür. Borç kaydı dışında virman yapılmak istenmesi halinde; virman işlemi Takasbank’ın onayı ile gerçekleşir. Tİşleme onay verilmesi için fon kurulundan veya fon kurucusundan işlemin sebebini açıklayan bir yazı talep edilmektedir.
Fiziki Serbest Virman: Borsa İstanbul’da işlem görmeyen menkul kıymetler Takasbank nezdinde saklanmaktadır. Takasbank nezdinde hesabı olan aracı kurum, yatırım fonu veya yatırım ortaklıklarının müşteri hesaplarından Takasbank nezdindeki aracı kurum, yatırım fonu veya yatırım ortaklıklarının müşteri hesaplarına Borsa İstanbul’da işlem görmeyen menkul kıymetlerin aktarımı yapılmaktadır.
LİSANSLAMA SINAVLARI ÇALIŞMA KİTAPLARI 127
3.5.2. Şartlı Virman
Şartlı Virman Sistemi, aracı kurulumlara müşteri hesapları arasında eşanlı kıymet ve nakit transfer imkanı sağlayan bir sistemdir. Normal, parçalı ve takas tanımlı olarak gerçekleşebilir.
Ayrıca üyeler farklı üyelerden şartlı virman alacakları ile diğer üyelere olan şartlı virman yükümlülükleri arasında ilişki kurarak zincir oluşturabilmektedirler. Şartlı virmana, hisse senedi, rüçhan, varant, makbuz ve yatırım fonu katılma belgesi konu olabilmekte nakit yükümlülükleri TL olarak yerine getirilmektedir. İleri valörlü talimat girilebilmektedir. İleri valörlü girilen talimatlar girildikleri tarihte eşleşirler, ancak valör tarihinde borçların kapanmasıyla gerçekleşirler.
3.5.3. Bölüm Soruları
1. İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. Pay Piyasası Takas İşlemleri Uygulama Esaslarına göre aşağıdakilerden hangisi takas prensiplerinden biri değildir?
A) Müşteri Önceliği B) Netleştirme C) Merkezi Takas D) Kaydi Takas
E) Aynı Gün Valörlü İşlemler
2. Borsa İstanbul Pay Piyasası Genelgesi uyarınca Pay Piyasası temerrüt işlemleri ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Temerrüt Pazarı T+3 günü temerrüdün oluştuğu paylar için açılır
B) İşlem günündeki (T) işlemlere ilişkin olarak T+3 günü saat 16:30’a kadar pay senedi veya nakit olarak yükümlülüklerini yerine getirmeyen üyeler temerrüde düşer
C) Temerrüt Pazarında aynı gün valörlü alım veya satımlarla temerrüt kapatma işlemi yapılır
D) Temerrüt Pazarında ilgili payın ikincil piyasa seansındaki marjları geçerlidir E) Pazarı çok sığ olan kıymetlerin temerrüdü durumunda söz konusu kıymetler için açılan Temerrüt Pazarında fiyat marjları serbest bırakılır
LİSANSLAMA SINAVLARI ÇALIŞMA KİTAPLARI 128
3. Brüt takas işlemleriyle ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Yatırımcı bazında da brüt takas uygulanabilir
B) Brüt takas işlemlerinde,”Merkezi Takas” Prensibi dışındaki diğer takas prensipleri dışındaki diğer takas prensipleri uygulanır
C) Serbest İşlem Platformunda işlem gören paylar brüt takasa tabidir
D) Borsa İstanbul Otomatik Seans Durdurma Sistemi sonucu ya da yetkili kurullar tarafından netleştirmenin kaldırılması kararı alınan paylar brüt takasa tabidir E) Hepsi
4. Borsa İstanbul Pay Piyasası'nda İkinci Ulusal Pazar, Gözaltı Pazarı, Gelişen İşletmeler Piyasası, Ulusal Pazar ve Kurumsal Ürünler Pazarı’na ait pay alacakları olan bir üyenin, kapanan takas borçlarına karşı öncelikle hangi pazara ilişkin alacakları ödenir?
A) İkinci Ulusal Pazar B) Gözaltı Pazarı
C) Gelişen İşletmeler Piyasası D) Ulusal Pazar
E) Kurumsal Ürünler Pazarı
5. Aracı Kuruluşlar, Pay Piyasası’na olan nakit takas borçlarını aşağıdaki yöntemlerden hangisi ile kapatamazlar?
A) Nakden
B) Başka bir bankadan EFT
C) Takasbank nezdindeki başka bir hesaptan virman D) Diğer piyasalardan olan alacakların mahsubu
E) Bir sonraki takas günü (T+3) alacaklarından mahsup
LİSANSLAMA SINAVLARI ÇALIŞMA KİTAPLARI 129
6. Borsa İstanbul Pay Piyasası’nda gerçekleşen işlemlerden hangisinin takası, takas merkezi dışında gerçekleştirilebilir?
A) Birincil Piyasa işlemleri
B) Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı işlemleri C) Temerrüt işlemleri
D) Toptan Satışlar Pazarı işlemleri E) Resmi Müzayede işlemleri
7. Borsa İstanbul Pay Piyasası takas süreci ile ilgili olarak aşağıdaki aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) (T+0)’da üye bazında ve müşteri detaylı netleştirme sonuçları MKK tarafından Takasbank’a iletilir
B) İşlem gününde (T+0) sözleşme bilgileri Borsa tarafından Takasbank’a iletilir C) (T+1)’de hata düzeltme işlemleri yapılır
D) (T+2)’de takas borçları kapatılır E) Hiçbiri
8. Borsa İstanbul Pay Piyasası’nda payların operasyon ve takas esasları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Pay piyasası birinci ve ikinci seans işlem saatleri A ve B grupları için sırasıyla 09:15-12:30 ve 14:00-17:40 şeklindedir
B) Gözaltı Pazarında işlem gören menkul kıymetler daima Sürekli Müzayede Sistemi Çok Fiyat işlem yöntemi ile işlem görür
C) Takas günü, işlemi izleyen ikinci iş günüdür D) Rüçhan hakkı kupon pazarında fiyat marjı %25’tir
E) Piyasa yapıcılı sürekli müzayede işlem yöntemi Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem gören menkul kıymetlerde uygulanır
LİSANSLAMA SINAVLARI ÇALIŞMA KİTAPLARI 130
9. Aşağıdakilerden hangisi Pay Piyasası takas işlemlerinde T günü sonunda (işlem günü) yapılan işlemlerden biri değildir?
A) Sözleşme düzeltme işlemleri
B) Üye bazında ve müşteri bazında netleştirme
C) MKK sisteminde, Takas amaçlı virman blokaj işlemleri
D) Müşteri detayında oluşturulan net borç/alacak bilgilerinin MKK sistemine gönderilmesi
E) Hepsi
10. Takas işlemlerinde üyelerin takas yükümlülüklerini yerine getirmedikleri sürece takastan olan alacaklarının ödenmemesi kuralı aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir?
A) Kaydi takas
B) Teslim karşılığı ödeme C) Takas garantisi
D) Netleştirme
E) Net alacak transferi
LİSANSLAMA SINAVLARI ÇALIŞMA KİTAPLARI 131
4. BORSA İSTANBUL A.Ş.’DE BORÇLANMA ARAÇLARININ TRANSFER, TAKAS VE TEMERRÜT İŞLEMLERİ