Patika Bağımlılığının Doğmasına Sebep Olan Etkenler

Patika bağımlılığı ile ilgili ilk araştırmalarda Paul David (1985, 1987) bu konuda üç durum belirlemiştir: birincisi sistem elemanlarının teknik bağımlılığı, ikincisi ortak teknik kullanmanın sağladığı artan getiriler ve üçüncüsü yatırımların yarı dönüşümsüzlüğü (örneğin sermaye araçlarının sürekliliği). Bu üç durum değişim maliyetlerini arttıran unsurlardır. Teknik bağımlılık ve artan getiriler, kademeli değişimin kullanışsız ve uygulanamaz, hızlı değişimin ise maliyetli olmasının sebepleridir. Bu üç madde belirli bir patikada sürekliliğe ve ekonominin belirli bir özelliğinde kilitlenmeye sebep olurlar. Bunların yanı sıra patika bağımlılığının doğmasına sebep olan başka etkenlerde vardır. Bunlar ise kültür ve kurumların etkisi ve organizasyonel öğrenmenin etkileridir.

2.4.1 Sermaye Araçlarının Sürekliliği

Patika bağımlılığının en önemsiz formu sermaye araçlarının sürekliliği üzerine odaklanmıştır. Eski araçlar hala kullanımda kalabilir çünkü bu araçların sabit maliyetleri önceden karşılanmıştır ve değişken maliyetleri de yeni nesil bir teknoloji ile değiştirilmesinden daha az maliyetlidir. Patika bağımlılığının bu türünün ömrü, eski araçların servis ömrü ile sınırlıdır.

2.4.2 Teknik Bağımlılıklar

Teknik bağımlılık kullanılan iki aracın birbirini etkilemesine, birbirine bağlı olarak gelişmesine ve kullanım alanı bulmasına sebep olur. Patika bağımlılığında teknik bağımlılık konusunda en güzel örnek demiryolları ölçüsü örneğidir. Demiryollarında 19. yüzyıldan önce kullanılan hiçbir ölçü bugün kullanımda değildir. Fakat Stephenson‘ın standart ölçüleri hala yaygın olarak kullanılan ölçüdür. Bu ölçünün günümüzde kullanılmasının sebeplerinden birisi demiryolu rayları ve demiryolu araçları arasındaki teknik bağımlılıklardır. Bunlardan herhangi biri kullanılmaz duruma geldiğinde, yenilemeler yine aynı ölçülerle yapıldığı için ray ve araçlar sürekli birbirine uyumlu şekilde devam eder. Hiçbir zaman ray ve araçların tümü aynı anda değiştirilmez.

Özellikle kompleks teknolojiler farklı bileşen ve alt sistemleri entegre eden dizaynlara sahiptir. Kompleks teknolojilerde; herhangi bir teknoloji, bileşen ya da alt sistemin gelişimi entegre edilecek diğer teknolojilerin ulaşılabilirliklerine bağlıdır. Bu karşılıklı sistem bağımlılığı patika bağımlılığının önemli sebeplerinden biridir. Teknolojik tamamlayıcı ilişkilerin oluşması, girilen teknolojik yörüngeden çıkılabilmesine engel oluşturmaktadır (Meyer ve Utterback, 1993).

Otomobil ve elektronik özellikli ürünler ve prosesler gibi teknolojik sektörler çok fazla sayıda bileşen içermektedir. Bu teknolojik bileşenler birçok alt sistemden oluşmakta ve bu alt sistemler arasındaki ilişkiler de kompleks bir yapı göstermektedir. Sistemleri çözümlemek zordu ve sistemler çözdükten sonra farklı bir yörünge izleyerek yeni ürün ve prosesler geliştirmek çok maliyetli olmaktadır. Bu durum da patika bağımlılığı oluşmasına sebep olur (Meyer ve Utterback, 1993). 2.4.3 Artan Getiriler

Stephenson ölçülerinin kullanımı ve yaygınlaşması ile ilgili bir diğer unsurda artan getirilerdir. Ortak bir ölçü kullanmak farklı demiryolu firmalarına da fayda sağlamaktadır, çünkü ortak ölçü kullanımı maliyetlerin düşmesini, servis kalitesini ve gönderim karlarını arttıran bir unsurdur. Yeni yapılan demiryolları da, mühendislerin farklı ölçülerin daha uygun olduğunu düşünmelerine rağmen daha önce inşa edilmiş olan demiryolları ile bağlantı kurulmasından dolayı aynı ölçülere uyularak yapılır. Demiryolu bir kez yapıldığında yapılacak farklı ölçüde herhangi bir ekte eskilerin de

ölçüleri değişmek zorundadır. Bu da yapılacak bir dönüştürmenin çok maliyetli olacağını gösterir.

Artan getiriler, üretimi arttırarak maliyetleri düşürme kavramının fark edilmesiyle pazarın tedarik tarafında ortaya çıkmıştır. Pazarın talep tarafında ise bir ürün ya da tekniğin her bir kullanıcı için değerinin toplam kullanıcı sayısı ile doğru orantılı olarak artmasının sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Örneğin bir demiryolunun ölçüsü bir teknoloji olarak tüm bağlantı demiryolları da o ölçüde olduğu zaman daha değerli olacaktır.

2.4.4 Kültür

Kültür kişi davranış ve olaylara yaklaşım biçimini etkileyen bir unsur olduğundan dolayı patika bağımlılığı doğuran etkenlerden birisidir. Bir bölgenin sahip olduğu kültür yeni ürün, proses ve teknolojilerin de belirli bir yörüngede gelişimine sebep olmakta ve bu durum patika bağımlılığını doğurmaktadır. Kültür ve ülkenin ekonomik yaklaşımları o ülkedeki teknolojik gelişmelere de yön vermektedir. Kültür ve kurumların patika bağımlılığı süreçlerine etkisi incelendiğinde üç farklı seviyede kültürel gelişim prosesinden bahsedilebilir. Bu seviyeler ulus altı, ulusal ve ulslararası kültür seviyeleridir.

Pazarda başarıya ulaşmak için hızlı inovasyonların gerektiği koşullarda ulus altı bölgenin karakteristikleri önem kazanmaktadır. Burada başarı bilgiye daha hızlı erişim sağlanmasıyla elde edilmektedir. Bu konuyla ilgili en bilinir örnek Silikon Vadisi bölgesinde kompleks teknolojilerle ilgili yeniliklerin hızlı bir şekilde yapılabilmesidir. Buradaki en büyük etkenler bilginin kolay ve çabuk yayılması ile uzmanların birbiri ile yakın çalışması olarak sıralanabilir. Bu bölgede çalışan uzmanlar firmalar arası transferlerle bilgiyi kolayca taşımaktadır. Coğrafik yakınlık sözsüz anlatılan bilginin oluşumunda ve transferinde önem taşımaktadır. Belirli bir bölgedeki bilgi paylaşımı ve bölgenin kültürü yeni ürün, proses ve teknolojilerin de belirli bir yörüngede gelişimine sebep olmakta ve bu durum patika bağımlılığını doğurmaktadır.

Ulusal kültür de patika bağımlılığını etkileyen önemli kaynaklardan birisidir. Kültür ve ülkenin ekonomik yaklaşımları o ülkedeki teknolojik gelişmelere de yön vermektedir. Bir ulusun kültürünün kişilerin davranış biçimlerini etkilemesi sonucu kabul görecek yeni teknolojiler de bu yönde gelişim göstermektedir. Dolayısıyla

yapılacak inovasyonlar ulusal kültürün etkisiyle şekillenmektedir. Bunun yanı sıra her ülke ekonomisinde farklı kurallar ve yapılar vardır ve bu da ülkedeki teknolojik gelişmelere yön vermektedir.

Uluslar arası kültür ve kurumlar incelendiğinde burada ortaya çıkan patika bağımlılığının diğer seviyelere göre daha az olduğu görülmektedir. Uluslar arası ticaretin ve yabancı yatırımların artması, patent sistemlerinin gelişmesi bu seviyede oluşan patika bağımlılığında etkili olmaktadır.

2.4.5 Organizasyonel Öğrenme

Tüm organizasyonel öğrenmeler patika bağımlılığı etkisi altındadır. Öğrenme genellikle yeni araştırma yapmak yerine var olan bilgi üzerinden gerçekleşmektedir. Araştırma yaparak yeni bilgiler keşfetmek yerine mevcut bilgileri kullanmak ise patika bağımlılığına sebep olmaktadır. Yapılan inovasyonlardaki her artan gelişme ile öğrenme önceki koşullara daha bağımlı hale gelmektedir.

Zaman baskısı, öğrenmedeki patika bağımlılığının ortaya çıkmasında bir diğer etkendir. Teknoloji üreten organizasyonlar uluslar arası bir ortamda rekabette üstün durumda olabilmek için hızlı bir şekilde aksiyon almak zorundadır, bu sebeple organizasyon hızlı ve etkin bir şekilde öğrenmelidir. Mevcut bilgilere ulaşım kolay olduğundan dolayı bu bilgiler kullanılır ve patika bağımlılığı doğar.

2.4.6 Teknolojik Dizayn

Teknolojik dizayn da patika bağımlılığına sebep olan bir diğer etkendir. Teknolojik dizayn yapılırken bu dizayn birçok alt sistem ve teknolojiden oluşmaktadır. Tüm bu alt sistemler birbiriyle entegre olduğundan dolayı karşılıklı olarak birbirlerine bağımlıdırlar. Teknolojik tamamlayıcı ilişkilerin oluşması, girilen teknolojik yörüngeden çıkılabilmesine engel oluşturmaktadır.

2.4.7 Diğer Pazar Mekanizmaları ve Patika Bağımlılığında Olan Prosesler Patika bağımlılığına sürükleyen koşullar marka ismi, patent, pazar anlaşmaları gibi pazar dinamikleriyle değiştirilebilir. Bu pazar dinamikleri tüketicilerin seçimlerini etkilemekte ve teknolojilerin üstün duruma gelmesinde etkili olmaktadır.

A ve B olmak üzere iki farklı bölge ele alındığında, bu bölgelerden elde edilecek çıktı, yığılma ekonomilerinin sonucu olarak bu bölgeleri seçen firma sayısına göre

artacaktır. Burada ortaya çıkan soru bölge seçimi yapacak ilk firmaların önemli bir çıktı elde etmeyeceği göz önüne alındığında bu seçimlerini neye göre yaptıklarıdır. Kullanıcı sayısının artarken çıktıların da artacağı durumlarda ve her kullanıcının patikaya girdiği andaki çıktıdan faydalanabileceği durumlarda, tüm kullanıcılar patikaya daha geç girmek ister. Bu durumda ise bölge sahipleri farklı taktiklerle ilk kullanıcıları bölgeye çekmeye çalışır. Düşük kira ve uzun dönemli leasingler, nakdi yardım ya da altyapı desteği vermek bu yöntemlerden birkaçıdır. Bu şekilde ilk kullanıcılara bazı ayrıcalıklar sunarak bölgeyi tercih etmeleri sağlanır. Artan kullanıcı sayısı ile daha sonraki seçicilerin bu bölgeyi tercih etmesi için özel bir çaba gerekmeyecek, bölge avantajlı durumda olacaktır.