PAMUKLU MAMULÜ REAKTİF BOYAR MADDELERLE BOYAMA

13.4.1. Reaktif Boyarmadde

Diğer bütün boyar maddelerden farklı olarak lif makro molekülleriyle reaksiyona girebilen ve liflere gerçek kovalent bağlarla bağlanabilen boyarmaddelerdir.

13.4.2. Reaktif Boyarmaddelerin Özellikleri

Direkt boyarmaddeler gibi yüksek ölçüde suda çözünen anyonik

boyarmaddelerdir. Pamuklu mamullerin boyanmasında yeterli haslıkta ve en yaygın olarak kullanılan boyarmadde çeşididir. Parlak renkleri ile geniş renk paleti koyu renkler, mükemmel yaş haslıklar, normal boyama cihazlarında uygulanabilen basitleştirilmiş boyama yöntemidir.

13.4.3. Reaktif Boyarmaddelerle Pamuk Boyamada Kullanılan Maddeler:

• Reaktif boyar madde • Sodyum sülfat • Soda

13.4.4. Reaktif Boyarmaddelerle Pamuklu Materyali Boyama Diyagramı Çizimi

Reaktif boyarmaddeler ile pamuklu materyal aşağıdaki diyagramlara göre boyanır.

Görsel 13.6: Reaktif boyarmaddeler ile sıcakta (60 °C) boyamagrafiği

Görsel 13.7: Reaktif boyarmaddeler ile sıcakta (80 °C) boyama grafiği

Tablo 13.1: Boyama işleminde kullanılacak kimyasal maddelerin ölçütü

13.4.5. Boyama Sonrası Yapılan Ard İşlemler

Reaktif boyama prosesi sonrası kumaşın kullanıma uygunluğu ve kullanım sırasındaki renk akması, sertlik gibi istenmeyen durumların ortadan kaldırılması için bazı art işlemler geliştirilmiştir. Bunlar; nötralizasyon, yıkama ve yumuşatma işlemleridir.

Nötralizasyon, boyama işlemi sonunda sabun ile yıkama işleminden önce pH ayarı yapmak amacı ile bazik olan banyo ve materyalin asitli yeni bir banyo ile 50 °C’de 10– 15 dakika muamele edilerek nötral duruma getirilmesi işlemidir. Ancak nötralizasyon işlemi öncesinde bir defa soğuk, sonra sıcak veya direkt olarak sıcak su durulaması yapılır.

Yıkama işlemi, boyama sırasında life bağlanmayan ve banyo veya lif yüzeyinde kalan

boyarmaddelerin sonraki aşamalarda renk değişimi ve akması gibi sorunlara neden olmaması için boyama sonunda özel bir sabun kimyasalı ile yıkanması işlemidir. Yıkama işlemi, boyanan rengin koyuluğuna göre farklılık gösterir. Koyu renklerdeki yıkama daha uzun sürmektedir. Sabunlama l–3 g/L yıkama maddesi içeren flotte ile 90–95 °C de yapılır, süre 15–30 dakikadır. Daha sonra sıcak ve soğuk durulama ile işlem bitirilir.

Gerekirse, mamul yeni bir banyoda, yumuşatma işlemine tabi tutulur. Ancak bu şekilde, yıkama haslığı iyi olan ve boya akıtmayan bir boyama eldesi mümkündür.

13.4.6. Boyama İçin Gerekli Olan Tüm Araç Gereçlerin Hazırlanması

• Hassas terazi • Beher • Pipet • Baget • Isıtıcı • Spatula • Termometre • Ph kâğıdı • Pamuklu kumaş • Etüv

13.4.7. Boyamada Kullanılacak Kimyevi Maddelerin hazırlanması

Reçetede verilen oranlara göre boyama işleminde kullanılacak kimyasal maddelerin hesabı yapılır.

13.4.8.Reçetedeki Madde Miktarlarının Tartımının Yapılması

Sıvı maddeler, uygun ölçülü pipetler kullanılarak pipetleme yöntemine göre alınır. Kuru ve toz halindeki maddelerde hassas terazilerde reçetede belirtilen gramajlarda tartılır.

13.4.10. Boyama Yöntemine Göre Boyama İşleminin Yapılması

Bu adım özellikle boyarmaddenin liflere olan substantifliği ve difüzyon yeteneği tarafından belirlenmektedir. Bir boyarmaddenin elyafa olan ilgisine substantivite denir. Bu ilgi boyarmaddenin reaktif grubuna ve boyama koşullarına göre değişir. Ancak yüksek substantifliğe sahip reaktif boyarmaddelerin substantiflikleri bile esasında orta düzeydedir. Bu nedenle çektirme yöntemine göre yapılan boyamalarda flotteye elektrolit (tuz) ilavesi zorunludur. Sıcaklık yükseltilmesi, substantifliği azaltacak fakat difüzyonu hızlandıracaktır. Substantivite reaktif gruplara, tuz miktarına, flotte oranına ve boyama sıcaklığına bağlıdır (Tarakçıoğlu 1980). Reaktif boyarmaddelerin substantifliği çok fazla olmadığından flottede kalan boyarmadde miktarı fazla olmakta ve lifler tarafından alınan boyarmaddenin bir kısmı da hidrolize uğrayarak liflere bağlanmayan şekle dönüşmektedir. Lifler tarafından alınan boyarmadde miktarını artırmak için alınan iki tedbir, flotte oranını mümkün derecede kısa tutmak ve flotteye bol miktarda tuz ilave etmektir. Çektirme yöntemine göre alınma miktarını belirleyen faktörler, boyarmaddenin substantifliği, lifin cinsi, mamulün gördüğü ön terbiye işleminin yeterliliği, flotte oranı, tuz konsantrasyonu, cinsi, flotteye ilave şekli, baz konsantrasyonu ve cinsi, boya banyosu pH’ı, boyarmaddenin konsantrasyonu, boyarmaddenin kimyasal reaktivitesi, boyama sıcaklığı ve boyama süresidir.

Çektirme metoduna göre boyama tekstil mamulünün uzun flotte oranında uzunca bir süre boyanması demektir. Çektirme yöntemine göre yapılan boyamalarda boyama üç adımda tamamlanır.

1. Reaktif boyarmaddelerin lif üzerine alınması, 2. Boyarmaddenin lif üzerine fiksajı,

3. Ardişlemlerdir.

Emdirme-soğukta bekletme ile boyamada reaktif boyarmaddeler çok kullanılır. Bu

boyarmaddelerin hidroliz olma tehlikesi flottenin sıcaklığı yükseldikçe artarak hatalı boyamalara ve boyarmadde kaybına neden olur. Bu nedenle de emdirme işleminin soğukta yapılması son derece önemlidir.

13.4.11. Boyama Sonrası Art İşlemler Yapılması

Reaktif boyarmaddelerin lif üzerine alınması: Reaktif boyarmaddelerin substantifliği çok fazla olmadığından flottede kalan boyarmadde miktarı fazla olmakta ve lifler tarafından alınan boyarmaddenin bir kısmı da hidrolize uğrayarak, liflere bağlanmayan şekle dönüşmektedir

Art işlemler: Yıkama işlemi, boyama sırasında life bağlanmayan ve banyo veya lif yüzeyinde kalan boyarmaddelerin sonraki aşamalarda renk değişimi ve akması gibi sorunlara neden olmaması için boyama sonunda özel bir sabun kimyasalı ile yıkanması işlemidir. Yıkama işlemi, boyanan rengin koyuluğuna göre farklılık gösterir. Koyu renklerdeki yıkama daha uzun sürmektedir. Sabunlama l–3 g/L yıkama maddesi içeren flotte ile 90–95 °C’de yapılır, süre 15 ila 30 dakikadır. Daha sonra sıcak ve soğuk durulama ile işlem bitirilir. Gerekirse, mamul yeni bir banyoda, yumuşatma işlemine tabi tutulur. Ancak bu şekilde, yıkama haslığı iyi olan ve boya akıtmayan bir boyama eldesi mümkündür.

Nötralizasyon, boyama işlemi sonunda sabun ile yıkama işleminden önce pH ayarı yapmak amacı ile bazik olan banyo ve materyalin asitli yeni bir banyo ile 50 °C’de 10ila 15 dakika muamele edilerek nötral duruma getirilmesi işlemidir. Ancak nötralizasyon işlemi öncesinde bir defa soğuk, sonra sıcak veya direkt olarak sıcak su durulaması yapılır.

UYGULAMA