Göstergenin sabitlenmesini bekleyiniz.İşlem Basamakları

Terazi, tartı kabı, tartılacak madde, spatül Kullanılacak Araç ve Gereçler

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır Puan

1 İş güvenliği ve sağlığı kurallarına uyar. 10

2 Gerekli araç gereçleri hazırlar. 5

3 Teraziyi düz bir zemine yerleştirir. 5

4 Teraziyi ayaklarını döndürerek ayarlar. 5

5 Göstergenin sıfırlanmasını bekler. 5

6 Terazinin yan camını açar. 5

7 Tartı kabını ya da temiz bir kâğıdı kefenin ortasına koyar. 5

8 Gösterge sabitlendikten sonra tare düğmesine basarak göstergeyi

sıfırlar. ⁵

9 Tartılacak maddeyi spatülle azar azar tartı kabı içine ekler. 5

10 Terazi yan camını kapatır. 5

11 Göstergenin sabitlenmesini bekler. 5 12 İstenilen miktar aşıldıysa spatül yardımıyla terazi kefesine baskı

uygulamadan ve maddeyi dökmeden alır. ⁵ 13 İstenilen miktardan az ise ilaveye devam eder. 5 14 İstenilen değere ulaşıldığında teraziyi kapatır. 5

15 Yan camları açar. 5

16 Maddeyi, tartı kabının dışına alır. 5 17 Cihazın güç düğmesini kapatır. 5 18 Teraziyi ve kullandığı malzemeleri temizler. 10

Kontrol Listesi

Alınan Değerler / Sonuç

Uygulama işleminiz bittikten sonra tartım sonuçlarınızı rapor haline getiriniz.

“Kumaş ve Yardımcı Madde Tartımı” uygulaması ile ilgili işlemler aşağıdaki kontrol listesinde yer alan ölçütlere göre değerlendirilecektir. Çalışmanızı yaparken bu ölçütleri dikkate alınız.

12.2. PİPETLEME

12.2.1. Pipetlemenin Amacı

Tekstil laboratuvarı uygulamalarında kullanılacak sıvı maddelerin istenilen hacim ölçülerinde alınmasıdır.

12.2.2. Pipet Çeşitleri

Hacim ölçmede kullanılan pipetler cam veya plastik malzemeden yapılmıştır. Kullanım şekli ve ölçebildikleri hacimlere göre oldukça fazla çeşitlilik gösterir. En çok kullanılanları, dereceli ve otomatik pipetlerdir. Ayrıca her birinin de farklı büyüklükte hacimler ölçebilen tipleri bulunmaktadır.

Tek Ölçümlü (hacimsel) Pipetler; sadece belirli bir hacimde ölçüm yapılabilen pipetlerdir. Ara bölmeleri yoktur. Bullu pipet olarak da adlandırılır. Bu pipetlerin de değişik hacimde olanları vardır. Yıkanarak tekrar kullanılırlar.

Otomatik Pipetler; istenilen hacme

ayarlandığından tek ölçümlük pipetler grubuna dâhil edilebilir. Bu tür pipetler daha hassas hacim ölçümlerinde kullanılır. Sıvı, pipetle temas etmez. Hassas analitik çalışmalarda çok düşük hacimlerden yüksek hacimlere kadar çalışma imkânı sunar. Tek kullanımlık pipet uçları ile kullanılırlar.

Dereceli Pipetler; sıfır çizgisi üstte veya altta olabilir. 0,1 ml ile 50 ml arasında ölçüm yapabilen çeşitleri vardır. Tekstil laboratuvarında en sık kullanılanları 5 ve 10 ml’lik hacimleri ölçen pipetlerdir. Plastik olan türleri transfer pipet olarak bilinir. Yıkanarak tekrar kullanılırlar.

Görsel 12.4: Değişik hacimlerdeki dereceli pipetler

12.2.3. Pipetleme İşlemi

Bu işlem dereceli, tek dereceli ve otomatik pipet türlerine göre farklılık gösterir. Dereceli ve sıfır çizgisi üstte olan pipetlerle pipetleme;

• Pipet daima temiz ve kuru olmalıdır.

• Pipet, alınacak sıvının orta yerine kadar daldırılır.

• Parmak yardımı ile ya da puarla sıvı, üst ölçü çizgisinin biraz üstüne kadar çekilir. Pipetin ağzı işaret parmağı ile kapatılır.

• Pipet ucu kabın iç çeperine değecek şekilde kaldırılır. • Göz, mümkün olduğunca sıvı seviyesi hizasına getirilir.

• Parmak hafifçe gevşetilerek sıvının üst işaret çizgisine kadar ya da istenilen hacim işaretine kadar akması sağlanır. İşaret parmağı ile pipete kuvvetle bastırılır.

• Pipetin ucu kabın ağzına değdirilerek fazla damla alınır.

• Parmak gevşetilmeden pipet, sıvının aktarılacağı kaba daldırılır. İşaret parmağı kaldırılarak sıvının serbestçe akması sağlanır.

• Tüm sıvı aktıktan sonra hassas işlemlerde, pipet ağzındaki damla kap çeperine değdirilerek alınır.

• Uçta kalan kısım üflenerek lavaboya aktarılmalıdır. Dereceli ve sıfır çizgisi altta olan pipetlerle pipetleme;

• Pipetin üst işaret çizgisine kadar sıvı anlatıldığı şekilde alınır. • Aktarılacak kabın içine daldırılır.

• Parmak hafifçe gevşetilerek sıvının istenilen hacme kadar damla damla akması sağlanır. • Hemen işaret parmağı kuvvetle bastırılarak pipetteki sıvı akışının durması sağlanır.

Puar: Pipetin ağzına takılan ve sıvıyı istenilen ölçüde çekip boşaltmaya yarayan pipetleyicilerdir.

Puar şu şekilde kullanılır:

• Temiz ve kuru pipet, puarın ucuna takılır.

• Puarın üst kısmı (A) iki parmakla sıkılırken puarın küresel gövdesi sıkılarak havası boşaltılır. • Pipet alınacak sıvı içine daldırılır.

• Alttaki işaretli kısım (S) iki parmakla sıkılarak sıvının istenilen hacme kadar yükselmesi sağlanır. • Pipet ucu kap ağzına değdirilerek aktarılacak kap içine daldırılır.

• Puarın en alttaki çıkıntı şeklindeki kısmı (E) iki parmakla sıkılarak istenilen miktarda sıvının akması sağlanır.

• Puar içine sıvı kaçmamasına dikkat edilmeli, pipetin uç kısmına herhangi bir cisim sokulmamalıdır.

12.2.4. Ölçülecek Sıvı Miktarına Göre Uygun Mezür veya Pipet Seçimi

Mezür: Hacim ölçümünde kullanılan, silindir şeklinde ve üzeri derecelendirilmiştir kaplardır. 10 ml ile 1000 ml hacimleri ölçebilen çeşitleri vardır. Genellikle cam malzemeden yapılmıştır. Plastik olanları da vardır.

Tabanlarının geniş olması devrilmeden ayakta durmalarına yardımcı olur.

Ölçülecek sıvı miktarından daha küçük bir pipet ve mezür kullanılmamalıdır. Pipet ve mezür üzerinde belirtilen hacim değerleri dikkate alınarak seçim yapılır.

12.2.6. İstenilen Hacimde Sıvının Pipete Dolmasını Sağlama

Sıvı içerisine daldırılan pipete sıvının dolması pipetin üst ucuna uygulanacak ters hava akımı ile olur. Ters hava akımı, pipetin daldırılan alt ucundan üst ucuna doğru sıvının dolmasını

sağlayacaktır. Bu akım pipet türüne göre ağız, pompa veya piston yardımı ile sağlanır. Ağız yolu ile pipete sıvı çekme işlemi tehlikeli sıvılar ile çalışıldığında, kontrolsüz hareketler sağlıksız durumları ortaya çıkarabilir. Bu nedenle puar veya pistonlu pipetler kullanılmalıdır.

12.2.5. Pipeti Alınacak Sıvı İçerisine Daldırma

Sıvı içerisine daldırılan pipetin eğimi ve daldırma derinliği, alınan sıvının doğru bir şekilde ölçülmesini sağlayacaktır.

Görsel 12.10: Pipet daldırma

12.2.7. Çekilen Sıvı Miktarının Kontrolü

Ters hava akımı ile pipet içerisine alınan sıvı miktarı pipet üzerinde bulunan ölçü çentiklerinden takip edilir.

• Pipetin ölçü çizgilerini kapatan renkli sıvılarda ise sıvı tepe noktası net görülmez. İçbükeyin alt noktası net görülemeyeceğinden okuma yaparken kabın çeperlerinde görünen en üst noktanın gösterdiği değer okunarak hacim belirlenir.

12.2.8. Pipete Alınan Sıvının Bir Başka Kaba Boşaltılması

Belirlenen hacimde pipetle alınan sıvı, daldırma kabına yakın bulunan kaplara pipetin üst ucundan alt ucuna doğru uygulanacak hava akımı ile aktarılır. Pipetteki sıvının boşaltılacağı kap belirli bir eğimde (30o’lik açı) tutulmalıdır.

12.2.9. Pipet Temizliği

Görsel 12.12: Pipette sıvı kontrolü

Görsel 12.13: Pipetteki sıvıyı başka bir kaba aktarma

• Saydam bir sıvı okunurken sıvı, pipet içinde içbükey olarak görünür, sıvı tepe noktası olarak içbükeyin alt tepe noktası kabul edilir. Saydam sıvıların hacimleri okunurken göz sıvı yüksekliği ile aynı seviyeye getirilir ve içbükeyin alt noktasının teğet olduğu hacim çizgisi okunur ve hacim olarak belirlenir.

UYGULAMA

PİPETLEME

Süre:

2 Ders Saati

1. İş sağlığı ve güvenliği kurallarına uyunuz.

2. Gerekli araç ve gereçleri kullanıma hazır hale getiriniz. 3. Puarı temiz ve kuru pipete takınız.