PAMİR’İN SAHİBİ

Rahmankul Han, Rusların baskısından iyice bunalmıştı. Bu yüzden kendisine verilen ‘hanlık’ payesinden vazgeçerek53 bir grup insanla birlikte Çin’e gitti. Orada Afganistan sınırına yakın Miñ Teke adında bir yere yerleşti. Ancak burada sadece iki sene kalabildi. Komünist Çin, Doğu Türkistan’ı işgal ettiği için oradaki Kırgızların bir kısmı tekrar Afganistan Pamiri’ne geçmek zorunda kaldı. Afgan Hükümeti de buna müsaade etti. Bu süreç zaten daha önce ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştı. Rahmankul Çin’den dönünce Kırgızlar han olarak yine onu seçti.54 Çok geçmeden Rahmankul Han Pamir Kırgızlarının hanı ve Pamir’in muhafızı sıfatıyla beraberindeki heyetle birlikte Kabil’deki Afgan Hükümetini ziyaret etti.

Bu ziyaret sırasında bir gün Kabil’de resmi bir görüşmeye gitmek üzere yolda yürürken oradan geçen biri Rahmankul Han’ı tanır. Han’a eşlik edenlerden birine: “Bu adam Kırgızların hanı Rahmankul Han mı?” diye sorar. Evet cevabını alınca koşarak Rahmankul Han’ın yanına gider ve elini öper. Onu bir türlü bırakmaz, oradan geçen herkese elini tuttuğu kişinin Rahmankul Han olduğunu söyler. Herkes Kırgızların hanını görmek için adeta birbirleriyle yarışır. Rahmankul bir anda bu meraklı kalabalığın ortasında kalır. Yan yana yürüdüğü

oğluyla bile birbirlerini kaybederler. Neyse ki Afgan Hükümetinden onu karşılamak üzere kapıya çıkan görevliler duruma müdahale eder ve onu güçlükle kalabalığın arasından çıkarır.

Afganistan şahı Zahir Şah Pamir’den gelen bu heyetle yakından ilgilendi. Onları üç ay devlet misafirhanesinde ağırladı.

Pamir’de yaşayan Kırgızların içinde bulunduğu zor durumu Zahir Şah’a bütün yönleriyle anlatan Rahmankul Han Şah’ın güvenini kazanır. Zahir Şah, dünyada yaşanan hadiseler ve gelecek hakkındaki görüşlerini onunla paylaşır. Han’ın görüşleri, Afganistan hakkındaki düşünceleri onu son derece memnun eder. Şah ona yardım edeceğine söz verir.

Pamir Kırgızları sayıca ne kadar az olduklarına aldırış etmeden büyük bir devlet gibi hareket etmiş ve özgür yaşamıştır.

Rahmankul Han halkını yönetirken örf ve ananelere uygun davranmış, kanun ve kurallara riayet etmiştir.

O dönemde Afganistan’ın komşuları da ciddi sorunlarla uğraşıyordu. Afganistan-SSSR savaşı Afganistan’da yaşayanlar kadar etrafındaki milletlere de zarar verdi. Bu kritik zamanda Rahmankul Han, sürdürdüğü başarılı diplomatik ilişkiler sayesinde Kırgızları türlü tehlike ve problemlerden uzak tutmayı başardı.

Remy Dor’un Rahmankul Han’la ilgili şöyle önemli bir tespiti vardır: “Hanlık yönetiminin iki temel yükümlülüğü var. En önemlisi dış ilişkilerin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi ve içeride halkın yönetimi. Rahmankul Han dış ilişkilere önem vermiştir. Afganistan’ın monarşi ile yönetildiği dönemde her sene Kabil’e giderek Şah’la ve başbakanla görüşmüş, Pamir Kırgızlarıyla ilgili sorunları çözüme kavuşturmuştur.”

Franc Shor ise şunları söylüyor: “Han ile ilk defa Afganistan Hükümet binasında tanıştık. Bir sonraki karşılaşmamız Britanya elçiliğinde kendisinin onuruna verilen yemekte oldu. İtiraf etmek gerekirse onun kendi milletinden çok uzakta, bambaşka şartlar altında bu kadar özgüvenle ve özgürce hareket etmesine, insanların ona gösterdiği saygıya hayret ettik. Rahmankul Han, asalet sahibi bir kimseye yakışır şekilde davranıyor, tavır ve duruşundaki nefasetle herkesi kendisine karşı saygı ve hürmete adeta mecbur ediyordu. Keskin öngörüsü ve en karmaşık meseleleri bile hemen kavrayan kıvrak zekası insana onunla konuşurken ihtiyatlı olmak gerektiğini hatırlatıyordu. Gayet müphem meseleleri kolaylıkla çözüme kavuşturacak şekilde açıklayıcı bir üslupla konuştuğuna, düşündüklerini büyük bir nezaketle ifade ettiğine defalarca şahit olduk. Evet, onunla bulunduğumuz sürede, belagat sanatını büyük bir maharetle kullanan ve zengin bir sözlü edebiyat geleneğini bütün canlılığıyla devam ettiren büyük bir milletin mensubu olan bu kişiye ve sahip olduğu bu yeteneğe gıptayla baktık. Biz Avrupalılar bu gelenekten bir hayli uzaklaştık.”

Rahmankul Han, yerli halkla Kırgızların arasında bir elçi ve arabulucu gibi hareket etmiştir. Bu yüzden resmi bir görevli, tüccar ya da gazeteci Pamir’e kim gelirse gelsin, önce Rahmankul Han’ı ziyaret eder sonra işine koyulurdu.55

Remy Dor’un bu konuyu anlattığı bölümü aşağıda olduğu gibi verdik. Çünkü bugün çağdaş medeniyetin önemli merkezlerinden biri olan Fransa’dan gelmiş bu ilim adamının yazdıkları bizim için oldukça mühim. “Rahmankul daha Pamir Kırgızlarının yöneticisi olarak resmen tanınmadan evvel Afganistan Hükümeti tarafından kabul edildi. Hatta Zahir Şah ona daima

yakın ilgi ve alaka gösterdi. Britanya devleti tarafından takdir gördü. Afgan Hükümeti onu “Karya-dâr” ve “Pâsbân-ı Pamir (Pamir’in Koruyucusu)” olarak atadı. Hukuken onu tanıdı. Böylece Afganistan Pamir bölgesi Rahmankul’un sorumluluğu altına girdi. Sınır ile ilgili her türlü işlem de onun kontrolü altındaydı. Kendisine verilen resmi evrakta “Rahmankul Afganî Pâsbân-i Pamir Badahşan Pamir-i Hurd”56 diye yazıyordu.

1964 yılında Loya Jirga57’ya kabul edildi ve bu tarihten itibaren parlementonun toplantılarına resmi üye olarak katılmaya başladı.58 Böylelikle Kırgızlar otonom bir bölgeye sahip oldu. Ayrıca bazı konularda onlara kolaylıklar sağlandı. Örneğin vergiden muaf tutuldu. Askerlikten de muaftılar ama sınırı korumakla yükümlüydüler.

Pamir dağlarını çevreleyen devletlerin arasında bu dağların paylaştırılması ve sınırların belirlenmesi için Afgan Hükümeti bir komisyon kurdu. Komisyonda Rahmankul Han’a da görev verdi. Han, başarısıyla sahip olduğu yetenekleri bir kez daha kanıtladı. Devlet, gösterdiği ciddi disiplin ve gayretten ötürü onu altın madalya ile onurlandırdı. Ayrıca Ak Zoo adındaki yüksek bir dağa Kûh-i Rahmankul (Rahmankul Dağı) ismini verdi.

Muratov’un dediği gibi “böyle bir insanı soyguncu ve eşkiya gibi göstermek tarihin önünde işlenmiş en büyük günahlardan biridir”59. Bu yüzden artık Rahmankul Han’dan söz ederken, gözleriyle görmedikleri halde hakikatleri istedikleri gibi yorumlayan ve çarpıtan Sovyet ideologlarını değil Han’ın yanında yaşamış,

56 Rahmankul Afganî Pamir’in Bekçisi Badahşan Küçük Pamir 57 Afganistan parlementosu, çevirenin notu.

58 Remy Dor, age., s. 13

59 A. Muratov, “Acı Sahıb Rahmankul Han- Kıl Çokudagı En Soñku Kırgız Hanı”, Alam Kırgızdarı Curnalı, N. 2., 2009, s. 18-20.

yaptığı inceleme ve araştırmalardan sonra ancak hakkında yazılar yazmış araştırmacıların dediklerini dikkate almamız en doğrusu olacaktır.