1.3.2 1985 VE 1992’DE YAYINLANAN BEYAZ KİTAPLAR
1.4. ORTAK ULAŞTIRMA POLİTİKASININ DESTEKLEDİĞİ PROGRAMLAR
AT Ortak Ulaştırma Politikası dört temel programla desteklenmektedir. Bunlar, Trans-Avrupa Ulaşım Ağları (TEN-T), Güney Doğu Avrupa Ulaşım ve Enerji Altyapısı, Marco Polo Programı (2007–2013 mali döneminde Marco Polo II ile değiştirilecektir) ve 6. Çerçeve Programı kapsamında Civitas II ve Concerto programlarıdır.32
1.4.1. Trans-Avrupa Ulaştırma Ağları (TEN-T)
AT, üye devletlerarasındaki kurumsal ve teknik engelleri kaldırarak bütünleşmiş bir ulaştırma pazarı kurmak üzere çalışmalara başlamasının ardından, ulaştırma alanında bir Trans-Avrupa Ulaştırma Ağı (TEN-T) oluşturmak amacıyla büyük bir altyapı programı hazırlamıştır.33 TEN-T oluşumunun geliştirilmesine yönelik olarak belirlenen rehber ilkeler 1996 yılında Avrupa Konseyi ve Parlamento’nun 1692/96/EC sayılı kararıyla alınmıştır.34 Bu ilkeler, tüm Avrupa’da kullanımda olan, uzun mesafeli yol trafiğini sağlayan ve AT üyelerini coğrafi ve ekonomik açıdan birbirine yaklaştıran karayolları, demiryolları, iç suyolları,
31 UTİKAD, “2010 Yılında Avrupa Ulaştırma Politikasına İlişkin Beyaz Kitap: Karar Verme
Zamanı” Utikad, Ankara, 2003, ss.1–10.
32 Erçin, s.11.
33 European Commisison, Trans-European Transport Networks: Transforming a patchwork into a network, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg, 1995, ss.6-9.
havaalanları, deniz limanları ve trafik idaresi sistemlerine ilişkindir. Buna göre, üye ülkeler TEN-T’nin hayata geçirilmesinde esas sorumluluğa sahip olmaktadır. Ayrıca Trans-Avrupa Ulaştırma Ağları’nın, Topluluk düzeyinde de bazı mali araçlar vasıtasıyla desteklenmesi öngörülmüştür.
Trans-Avrupa Ulaştırma Ağları kavramının hukuki dayanağı AB’yi kuran Antlaşmanın ilgili hükümlerinde yer almaktadır. Buna göre, TEN-T’nin oluşturulması, Tek Pazar’ın gerçekleştirilmesi ve ekonomik ve sosyal uyumun sağlanması açısından önemli bir unsurdur. Ayrıca bu ağların geliştirilmesi, ulusal ağların birbirleriyle bağlantısını sağlayacak ve işlerliğini de artıracaktır.
Trans Avrupa Ulaştırma Ağları’nın 2010 yılına dek tamamlanması planlanmıştı; ancak konuya ilişkin uygulama raporunda mali kaynakların yetersizliği nedeniyle bu hedefin zamanında gerçekleştirilemeyeceği belirtilmiştir.35 Bunun üzerine Avrupa Komisyonu Trans-Avrupa Ulaştırma Ağları’nın tamamlanması için 10 yıllık bir ek süre daha vererek, ağların 2020 yılına kadar tamamlanmasını ve kapsamının yeni üyeleri de içine alacak şekilde genişletilmesini önermiştir. TEN-T kapsamında sürdürülecek öncelikli projelerin toplam maliyetinin, 2020 yılına dek, 220 milyar Euro’yu bulacağı tahmin edilmektedir.36
TEN-T Ulaştırma Şebekesi, 75.175 km. karayolundan, inşa edilecek 79.940 km. geleneksek veya hızlı demiryolundan, 381 havaalanı, 273 uluslararası deniz limanı ve 210 dâhili limandan oluşacaktır.37 Ayrıca, kurulmasına 1994 Korfu AT Konseyi’nde onay verilen TINA(Transport Infrastructure Needs Assesment/ Ulaştırma Altyapıları İhtiyaç Değerlendirmesi) kapsamındaki şebekenin ortak çıkarlar temelinde aday ülkeler için de belirlenmesi sağlanmıştır. Bu şebeke de, TEN-T şebekesine eklenecek ve kabaca 18.000 km. karayolu, 20.000 km. demiryolu, 4.000 km. dahili suyolu, 40 havaalanı, 80 liman ve 80 terminalden oluşacaktır.38
35 Bkz. 1998 TEN-T Uygulama Raporu 36Cansevdi, s.117–118.
37European Communities, Directorate General For Energy and Transport, European Energy and Transport Trends to 2030, Belgium, 2003, ss.93-94.
1.4.2. Güney Doğu Avrupa Ulaşım ve Enerji Altyapısı Belgesi
AT’nin bir diğer ulaştırma programı da Komisyon tarafından hazırlanan Güneydoğu Avrupa Ulaşım ve Enerji Altyapısı belgesi çerçevesinde sürdürülmektedir. Belge ulaşım ve enerji altyapısı stratejilerini ayrı ayrı ele almaktadır. Buna göre, ulaşım altyapısı stratejisinin amacı her türlü ulaşım seklini içeren, günümüz ve gelecekteki mal ve yolcuların trafiğini göz önünde bulunduran çok yönlü ulaşım ağları oluşturulmasıdır.39 Enerji altyapı stratejisinin amaçları ise; elektrik, petrol ve gaza olan talebin sürdürülebilir bir şekilde karşılanabilmesi için modern ve etkin enerji altyapısı oluşturulması, bölgesel elektrik pazarı oluşturulması, ekonomik temellerde ticari operatörler tarafından enerji yatırımlarının desteklenmesidir.
1.4.3. Marco Polo Programı40
Avrupa Komisyonu, 2001 yılında kabul ettiği Beyaz Kitap’ta ulaştırma türlerinin trafik paylaşımının 2010 yılına gelindiğinde, 1998’deki seviyesine geri döndürülmesine, başka bir ifadeyle karayolunun toplam ulaştırma sektörü içindeki egemenliğinin azaltılmasına yönelik tedbirler önermiştir.41 22 Temmuz 2003’de kabul edilen Marco Polo Programı bu amaca ulaşmak için önlemler içermektedir. 1997–2001 yılları arasında uygulanan PACT programının devamı niteliğindeki olan Marco Polo I programı 2003-2007 yılları arasında uygulanacaktır. Marco Polo programı lojistik ve ulaştırma sektöründe ulaştırma türleri arasında sürdürebilir kalkınmayı sağlamayı hedeflemektedir.
Bu programın hedefi karayolu tıkanıklığının azaltılması ve Topluluk içerisinde ulaştırmanın çevresel etkilerinin geliştirilmesi ve sektörler arası taşımacılığın kuvvetlendirilmesidir. Marco Polo Programı’na 2003–2007 yılları arasında 115 milyon Euro’luk bir kaynak ayrılmıştır. Ayrıca bu program, 2007–2013
39 Erçin, s.10.
40 Marco Polo Programı için bkz. 1382/2003/EC sayılı karar.
http://www.europa.eu.int/scadplus/leg/en/lvb/l24159.htm (16.02.2007)
41 European Communities, Directorate General for Energy and Transport, 2003- Annual Energy and Transport Review, 2005, Belgium, s.28.
yılları arasında, yerini Marco Polo II42 Programı’na bırakacaktır. Bu dönemde program için ayrılması planlanan bütçe 740 milyon Euro’dur.
1.4.4. Çerçeve Programları kapsamında Civitas II ve Concerto Programları43
Çevreyle ilgili endişeler ve emisyonu düşürme amacı, etkin ulaştırma teknolojilerine olan eğilimi artırmaktadır. Etkin ulaştırma teknolojileri kavramının içine daha temiz yakıtın yanı sıra teknik olmayan tedbirler de dahil edilmiştir. Bu çerçevede, 6. Çerçeve Programı kapsamında Civitas II Programı şehirlerde daha temiz ve iyi bir ulaşımı amaçlarken, Concerto programı vatandaşların yasam seviyelerini artırmak için tam olarak bütünleşmiş bir enerji politikasını hedeflemektedir. Civitas girişimi sürdürülebilir kentsel ulaşım stratejileri geliştirmeyi taahhüt etmiş şehirleri hedef almaktadır. Burada amaç, sürdürülebilir ulaşım türlerinin kullanılmasının yaygınlaştırılmasıdır.44