Ortahisar Abdioğlu Camii 107

Katalog No : 5

Bulunduğu Yer : Ürgüp Ġlçesi, Ortahisar Kasabası Tescil Kararı : T.K.T.V.Y.K. 02.07.1987 -3445 Mülkiyeti : Vakıflar Genel Müdürlüğü Resimler : 4.74-4.84

ġekiller : 4.38-4.47

Yeri ve Bugünkü Durumu

Abdioğlu Camii, Ürgüp Ġlçesi‟nin yaklaĢık 7 km güney batısında yer alan Ortahisar Beldesi kentsel sit alanı içerisinde Ortahisar Kalesine çıkan Ulus Caddesi üzerinde bulunan TepebaĢı Meydanı‟nda, 29 pafta, 5234 parselde yer almaktadır (ġekil 4.38),(Resim 4.74). Günümüzde oldukça iyi durumdadır ve ibadete açıktır.

ġekil 4.38 Abdioğlu Camii ve Çevresi (Y.Mimar Ö.Barut)

Resim 4.74 Abdioğlu Camii ve Çevresi (Google Earth)

ĠnĢa Tarihi ve Banisi

“Cami harim giriĢ kapısı üzerindeki kitabeye göre H. 1258 ( M. 1842-1843) tarihinde inĢa edilmiĢtir. Caminin son cemaat mahallinde bulunan mezar da aynı tarihi vermektedir. Banisi Abdizade Hacı Mehmet‟tir. 1909 yılında onarım geçirmiĢtir” (EravĢar 1993 s.58-59). Avlunun kuzeybatısında cami bünyesinden ayrı yükselen taĢ kaideli minaresi ise 1973 yılında yapılmıĢtır.

Mimarı ve Ustaları

- 109 -

Kitabesi

Caminin biri avlu giriĢ kapısı, diğer ikisi ise harim giriĢ kapısı üzerinde olmak üzere üç kitabesi vardır. Harim giriĢ kapısının üzerinde bulunan büyük mermer kitabede Ģunlar yazılıdır (Resim 4.75 );

“Bu hayratı hiser orta ecre hak gina etti Ke Abdizade el-Hacı Mehmeddir bina etti Bu yolda çok meĢakkatle nice derde elem çekti Hitamında meserretle hakka Ģükür ile hamdetti Hüda hayrın kabul ede nemandergah-ı izzette Rızaye bezi mal edüp hezatan sim ü zer döktü Kılıp mümin olan ihvan selatı hamseyi bunda Bila Ģekkin vela Ģüphe hüda boynuna farz etti Bu rana camiin tarihi ediyim size tarif

Sene bin ikiyiz elli ve hem dahi sekiz etti Ġlahi dilerim senden bu Ġbrahim kulun dahi Bu hayrın defterinde kaydını senden niyaz etti 1258/17.” (EravĢar 1993 s.58)

Yine harim giriĢ kapısının üzerinde yer alan ikinci kitabede ise; “YapılmıĢ bir güzel cami bulunmaz misli sanis

Ki Abdizade el hacı mehmed ağa banisi DüĢürsün medet isminde Ģöyle sadıkı tarih Yarın ol ruzu mahĢerde ola nacı bu cami 1258/17.” yazmaktadır (EravĢar 1993 s.59).

Avlu giriĢ kapısının üzerinde bulunan üçüncü kitabe ise “H.1324” (M. 1909) bilgisini içermektedir.

Resim 4.75 Abdioğlu Camii, Harim GiriĢ Kapısı

Mimarisi ve Tezyinatı

2008 yılı içerisinde restorasyon çalıĢmaları tamamlanan Abdioğlu Camii, düzgün kesme taĢtan kagir olarak inĢa edilmiĢtir. Orta sahının üzeri kubbe ile örtülürken yan sahınların üzeri eğimli dam olarak örtülmüĢtür. Üst örtüdeki su, cepheleri çepeçevre dolanan taĢ silme bandının hemen altına yerleĢtirilen taĢ çörtenler vasıtasıyla tahliye edilmektedir. Mihraba dik üç sahınlı camii tipinde kare formlu plan Ģemasına sahip olan yapı; harim, son cemaat mahalli ile içinde abdest alma mekanı, özgün olmayan minaresi, hela ve ısıtma odası olarak kullanılan müĢtemilatı bulunan bir avludan oluĢmaktadır. Avluya, doğusunda yer alan kemerli bir kapı ile girilmektedir. Eğimli bir alanda inĢa edilen camide mimariye fazla yansıtılmasa da cepheler arasında kot farkları bulunmaktadır. Caminin güney ve batı cephesi yol cephesine, doğu cephesi komĢu parsele (bitiĢik), kuzey cephesi ise avluya bakmaktadır. Özgün plan Ģeması okunabilen Cami‟nin plan Ģeması, bölgedeki diğer camilerin plan Ģemaları ile benzerlik gösterirken, orta sahının kubbe ile örtülmesi, diğerleri ile arasındaki farklı özelliği olarak ortaya çıkmaktadır.

- 111 -

Harim, orta bölümü iki yan bölümden daha geniĢ ve yüksek, mihraba dik uzanan üç sahından oluĢmakta, beden duvarları ve merkezde yer alan dört adet kare kaide üzerine oturan dairesel sütunlar tarafından taĢınmaktadır. Harimin orta sahını, birbiri ardınca sıralanan üç kubbe ile yan sahınları ise kuzey-güney yönünde beĢik tonozla örtülmüĢtür. Sütunlar birbirlerine ve beden duvarına sivri kemerlerle mihrab yönünde bağlanmıĢ aralarına da gergiler yerleĢtirilmiĢtir. Tonozlar, sütunların hizasında enlemesine atılan kemerlerle desteklenmiĢtir. “Kubbeye geçiĢ elemanı olarak pandantifler kullanılmıĢtır. Kubbeler kasnak olmaksızın doğrudan beden duvarlarına ve geçiĢ elemanlarına oturmaktadır”(EravĢar 1993 s.60), (Resim 76),(ġekil 4.39-4.40-4.40).

Harime, kuzey beden duvarının merkezinde yer alan iki kanatlı ahĢap kapı ile girilmektedir. GiriĢin hemen sağında müezzin mahfili yanında da imam odası bulunmaktadır. Yine giriĢin sol tarafı da korkuluklarla çevrilerek mahfil Ģeklinde düzenlenmiĢtir. Buradan kuzey beden duvarı içerisine yerleĢtirilmiĢ bir merdivenle kadınlar mahfiline çıkılmaktadır.

ġekil 4.39 Abdioğlu Camii, Plan (Y.Mimar Ö.Barut)

ġekil 4.40 Abdioğlu Camii, A-A Kesiti (Y.Mimar Ö.Barut)

- 113 -

ġekil 4.41 Abdioğlu Camii, B-B Kesiti (Y.Mimar Ö.Barut)

Harim, zemin kat seviyesinde dört adet beĢik kemer formlu mazgal pencereler ile üst seviyelere açılmıĢ kaĢ kemer ve sivri kemer formlu tepe pencereler tarafından aydınlatılmaktadır. Mihrabın üzerindeki tepe penceresi, diğer tepe pencerelerinden daha büyük olup mazgal Ģeklindedir (Resim 4.77).

Oldukça sade özellikler yansıtan ve taĢtan yapılan mihrab, süsleme özelliği bulunmayan beĢ dairesel kenar bordürle çevrelenmiĢtir. KaĢ kemer formunda olan mihrab kavsarası, dört sıra mukarnas dizisinden oluĢmakta ve istiridye kabuğu motifi ile son bulmaktadır. Kavsaranın üzerine üç adet gülbezek motifi oyulmuĢtur (Resim 4.78).

AhĢap olan giriĢ kapısı ve merdiven korkulukları dıĢında tamamı taĢtan yapılan minber, caminin özgün minberidir. Kemer formundaki dolap bölümü yekpare taĢtan oyulmuĢtur. Yan aynalıkları sade olan minberin süslemeli taĢ korkuluklarının üzerinde, ayrıca ince çıtalardan oluĢturulmuĢ ahĢap korkuluk bulunmaktadır. Minberin köĢk bölümü dört taĢ sütunun yükseltilmesi ve sütunların birbirlerine dilimli kemerlerle bağlanmasıyla ve üzerine taĢtan yapılmıĢ koni biçimli külahın yerleĢtirilmesiyle oluĢturulmuĢtur (Resim 4.78).

- 115 -

Resim 4.79 Abdioğlu Camii, Minber

EravĢar‟ın adı geçen tezinde vaiz kürsüsünden bahsedilse de günümüzde vaiz kürsüsüne rastlanılmamıĢtır.

Tamamen ahĢaptan yapılmıĢ olan kadınlar mahfili harimin kuzeyinde yer almaktadır (ġekil 4.42). Önünde orta sahına doğru uzayan dairesel formlu bir balkonu bulunan mahfile, giriĢ kapısının hemen sağında beden duvarı içerisine yerleĢtirilmiĢ merdivenle çıkılmaktadır. Mahfil sekiz adet ahĢap direk tarafından taĢınmaktadır (Resim 4.80). Direklerin üzerlerinde profilli ahĢap yastıklar bulunmaktadır. Mahfil kısmındaki ahĢap korkuluklar, mahfili bulunan bölgedeki diğer camilerinkine oldukça benzemektedir. Mahfilin doğusunda yer alan kapıdan beden duvarı içerisine yerleĢtirilmiĢ merdivenle üst örtüye, buradan da köĢk minareye ulaĢılmaktadır.

ġekil 4.42 Abdioğlu Camii, Mahfil Kat Planı (Y.Mimar Ö.Barut)

- 117 -

Camide iki minare vardır. Bunlardan özgün olanı, camin üst örtüsünün kuzeydoğu köĢesine konumlandırılmıĢ NevĢehir ve çevresinde sıkça görülen köĢk minaredir. Birkaç merdivenle çıkılan ve kare kaide üzerine dört taĢ sütun yükseltilerek oluĢturulan minare, piramidal biçimli taĢ külah ve metal alemle sonlanmaktadır. Sekizgen planlı sütunlar arasındaki açıklıklar dilimli kemerlerle geçilmiĢ aralarına da metal gergiler yerleĢtirilmiĢtir. Kemerlerin üzerinde yarım daire Ģeklinde süslemeleri bulunan çift sıra silme bandı bulunmaktadır. Minareye kadınlar mahfilinden beden duvarı içerisine yerleĢtirilmiĢ bir merdivenle çıkılmaktadır (Resim 4.81).

Avlu içerisinde yükselen ve 1973 yılında yapılmıĢ olan betonarme minare ise kare kaide üzerine silindirik gövdeli ve çift Ģerefeli olup külah ve alemiyle bilinen tipik minare biçimindedir.

Kuzey cephenin hemen önünde, dört adet dairesel sütun tarafından desteklenen, dört bölüme ayrılmıĢ revak bölümü bulunmaktadır. Bu bölüm son cemaat mahalli olarak inĢa edilmiĢtir. Revağın doğu bölümü sağır duvarla kapatılmıĢtır. Sütunlar sivri kemerlerle birbirlerine bağlanmıĢ, aralarına ve beden duvarlarına dik yerleĢtirilen metal gergilerle mesnetlenmiĢtir. Harimin orta sahın aksına (cami giriĢi) denk gelen kemer diğerlerinden daha geniĢ ve yüksek tutulmuĢtur. Revağın giriĢ bölümü kubbeyle, yan bölümleri ise doğu-batı yönünde beĢik tonozla örtülmüĢtür. Tonozlar, sütunların hizasında enlemesine atılan kemerlerle desteklenmiĢtir (ġekil 4.43).

Caminin kuzey cephesinde bulunan ve iki renk taĢın birbiri ardınca örülmesiyle oluĢturulmuĢ beĢik kemer formundaki harim giriĢ kapısının çevresi zincirek motifi (EravĢar 1993 s.60) ile süslenmiĢtir. Kapının üzerindeki pencereler kaĢ kemer formlu, doğu ve batısındaki pencereler ise dikdörtgen formlu olup çevresinde geometrik süslemeler görülmektedir (ġekil 4.44).

ġekil 4.43 Abdioğlu Camii, C-C Kesiti (Y.Mimar Ö.Barut)

- 119 -

ġekil 4.44 Abdioğlu Camii, Kuzey Cephe (Y.Mimar Ö.Barut)

Eğim farkının hissedildiği ve avluya giriĢin sağlandığı doğu cephede, harimi aydınlatan, üst seviyeye aynı hizada açılmıĢ üç adet kaĢ kemer formlu pencere ile onlardan daha aĢağıda, dikdörtgen formlu, çevresi süslemeli ve demir Ģebekeli bir pencere bulunmaktadır. Çörtenler harimi örten kubbelerin merkez akslarına gelecek Ģekilde taĢ silme bandının hemen altına yerleĢtirilmiĢtir. Yükselen köĢk minare kaidesinin altındaki silme bandı cephe boyunca uzanan silme bandından biraz daha yüksekte tutulmuĢtur (ġekil 4.45)(Resim 4.82-4.83).

ġekil 4.45 Abdioğlu Camii, Doğu Cephesi (Y.Mimar Ö.Barut)

- 121 -

Resim 4.83 Abdioğlu Camii, Doğu Cephesi

Simetrik cephe anlayıĢının hissedildiği güney cephede iki sıra pencere dizisi yer almaktadır. Alt sırada yer alan pencereler harimin yan akslarına açılan pencerelerdir. Süslemeli dikdörtgen silme kuĢağı ile çevrelenmiĢ bu pencerelerin üst sırasına kaĢ kemer formlu tepe pencereleri ile bu ikisinin ortasına dikdörtgen formlu bir pencere daha yerleĢtirilmiĢtir. Orta sahını örten kubbelerin yan çeper hizalarına gelecek Ģekilde yerleĢtirilmiĢ iki adet çörtenin üzerindeki silme bandı ile tamamlanan cephenin hemen yanında komĢu binanın kapısı görülmektedir (ġekil 4.46),(Resim 4.84).

Batı cephenin büyük bir kısmı bitiĢik parseldeki bina ile kapatıldığından devem ettirilen silme bandının hemen altına bir adet çörten yerleĢtirilebilmiĢtir. Cephede, üst seviyede açılmıĢ kaĢ kemer formlu bir pencere ile alt seviyede açılmıĢ dikdörtgen formlu bir pencere bulunmaktadır (ġekil 4.47).

ġekil 4.46 Abdioğlu Camii, Güney Cephesi (Y.Mimar Ö.Barut)

- 123 -

ġekil 4.47 Abdioğlu Camii, Batı Cephesi (Y.Mimar Ö.Barut)

Malzeme ve Teknik Özellikleri

Caminin bütün beden duvarları, minaresi, yer döĢemesi, üst örtüsü, minberi ve mihrabı düzgün kesme taĢtan yapılmıĢtır. Kullanılan taĢ iklim Ģartlarına mukavemeti olmayan çabuk eriyip aĢınabilen bölgeye ait NevĢehir taĢıdır. Dairesel taĢ sütunlar, kare taĢ kaidelerin üzerine oturmaktadır. AhĢap malzeme, pencere-kapı kasaları ile kanatlarında, minber korkuluklarında, vaiz kürsüsünde ve kadınlar mahfilinde kullanılırken, pencerelerdeki özgün geçmeli parmaklıklarda ve son cemaat mahallinin korkuluklarında ise demir malzeme kullanılmıĢtır.

Yapılan Tamirat ve Tadilatlar

Abdioğlu Camii 2008 yılı içerisinde projesine uygun olarak restore edilmiĢtir. Restorasyon çalıĢmaları esnasında son cemaat mahalli askıya alınarak taĢıyıcı sütun ve sütun baĢlıkları yenilenmiĢtir. Mozaik kaplama olan üst örtüsü kesme yonu taĢ ile kaplanmıĢtır. Yapının beden duvarlarında meydana gelen oksitlenmeler ve yosunlamalar granür püskürtme yöntemiyle temizlenmiĢtir. Temizlenen cephelerde taĢlar arasında meydana gelen kayıplar horasan harcıyla derzlenmiĢtir. Yine beden duvarlarında meydana gelen taĢ çatlakları dikiĢ yöntemiyle sağlamlaĢtırılmıĢtır. Yapıda iĢlevini yitirmiĢ olan kapı-pencere ahĢap doğramaları çam kereste ile özgün yapısı ve birleĢtirme detaylarına uygun olacak Ģekilde yeniden yapılmıĢtır. Avlu zeminindeki mozaik kaplamalar sökülmüĢ yerine taĢ kaplama yapılmıĢtır. Avluda bulunan muhdes Ģadırvan kaldırılmıĢ yerine abdest alma mekanı yapılmıĢtır. Külahı bulunmayan köĢk minare bölgedeki örneklerine uygun olarak tamamlanmıĢtır. Restorasyon projesinde kaldırılması önerilen 1973 yılında yapılmıĢ olan minaresi ise bölge halkının baskıları sebebiyle yıkılamamıĢtır.

- 125 -