Göreme Aydınlı Camii 149

Katalog No : 7

Bulunduğu Yer : NevĢehir Ġli, Göreme Kasabası

Tescil Kararı : Kayseri K.T.V.K.B.K. 01.03.1989-372 Mülkiyeti : Vakıflar Genel Müdürlüğü

Resimler : 4.105- 4.119 ġekiller : 4.62- 4.70

Yeri ve Bugünkü Durumu

NevĢehir Merkez, Göreme Kasabası kentsel sit alanı içerisinde 3 pafta, 263 parsel üzerinde inĢa edilen Cami, kentin özgün konut dokusu içerisinde yer almaktadır (ġekil 4.62), (Resim 4.105). Cami iyi durumda olup halen ibadete açıktır.

ġekil 4.62 Aydınlı Camii, Vaziyet Planı (Y.Mimar Ülkünur Demir’den değiĢtirilerek)

Resim 4.105 Aydınlı Camii, Kentsel Doku Ġçerisindeki Konumu ĠnĢa Tarihi ve Banisi

NevĢehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü‟nün arĢiv kayıtlarında ve avlu giriĢ kapsının üzerindeki kitabeye göre M.1883 yılında yapıldığı belirtilmektedir (Resim 4.106). Caminin kuzey cephesinde özgün giriĢ kapısının üzerindeki ikinci kitabe ise “Aydınlı Camii, Halk Tarafından YapılmıĢtır, Ustası Rum, YapılıĢı 1303” bilgisini içermektedir (Resim 4.107). Bu tarihin rumi yıl olduğu varsayılırsa, yapım tarihi M.1887-1888 yıllarına, hicri yıl olduğu varsayılırsa, yapım tarihi M.1885-1886 yıllarına denk gelmektedir. Dolayısıyla bu üç tarihin birbirine çok yakın tarihler olmaları nedeniyle caminin 1883-1888 yılları arasında yapılmıĢ olma ihtimali oldukça yüksektir. Caminin banisi ise bilinmemektedir.

- 151 -

Resim 4.106 Aydınlı Camii, Avlu GiriĢ Kapısı

Üzerindeki Kitabe Resim 4.107 Aydınlı Camii, Harim GiriĢ Kapısı Üzerindeki Kitabe

Mimarı ve Ustaları

Mimarı ve ustaları bilinmemektedir.

Kitabesi

Caminin orijinal kitabesi ve vakfiyesi bulunmamaktadır. Günümüzde mevcut her iki kitabe de Türkçe yazılmıĢ olup yakın tarihlere aittir.

Mimarisi ve Tezyinatı

Göreme‟nin topoğrafik yapısına uygun olarak eğimli bir alanda inĢa edilen camide, mimariye fazla yansıtılmasa da cepheler arasında 1.30 m.ye yaklaĢan kot farkları bulunmaktadır. Mihraba dik tek sahından oluĢan Cami; ibadet mekânı (harim), üç bölümlü son cemaat mahalli, köĢk minaresi ile iki avludan oluĢmaktadır. Kotu yoldan daha düĢük olan avluya, batısında yer alan ve üzerinde bitkisel rozetler bulunan kemerli bir kapı ile girilir. Caminin, batı ve güney cepheleri yola bakarken, doğu ve kuzey cepheleri ise avluya bakmaktadır. Cami, iki yöne eğimli beĢik çatıyla örtülmüĢtür. 2006 yılında restore edilen Cami, NevĢehir ve çevresinde sıkça görülen tek tonozlu camilerin tipik bir örneğidir. Özgün plan Ģeması okunabilen Cami‟nin mekansal anlamda bir restitüsyon sorunu yoktur.

Harim, kuzey-güney ekseninde mihraba dik dikdörtgen planlıdır. Harimin örtü sistemi, kuzey-güney doğrultusunda uzanan sivri beĢik tonozdur. Tonoz eĢit aralıklarla enlemesine atılan dört adet kemerle desteklenmiĢtir. Kemer dizisindeki taĢ elemanlar dıĢarı taĢırılarak vurgulanmıĢtır. Harime iki kanatlı basık kemerli ahĢap kapı ile girilmektedir (Resim 4.108), (ġekil 4.63-4.64-4.65-4.66).

- 153 -

ġekil 4.63 Aydınlı Camii, Kat Planı (Y.Mimar Ülkünur Demir’den değiĢtirilerek)

ġekil 4.64 Aydınlı Camii, C-C Kesiti (Y.Mimar Ülkünur Demir’den değiĢtirilerek)

ġekil 4.65 Aydınlı Camii, A-A Kesiti (Y.Mimar Ülkünur Demir’den değiĢtirilerek)

- 155 -

ġekil 4.66 Aydınlı Camii, B-B Kesiti (Y.Mimar Ülkünur Demir’den değiĢtirilerek)

Harim; mihrabın üzerinde bulunan bir adet dikdörtgen formlu tepe penceresi, doğu duvarında bulunan iki adet dikdörtgen formlu pencere, batı duvarında bulunan bir adet dikdörtgen formlu pencere, giriĢ kapısının her iki kenarında bulunan beĢik kemerli ahĢap pencereler ile aydınlatılmaktadır.

Oldukça sade özellikler yansıtan ve taĢtan yapılan mihrab, beĢik kemerli bir kavsaraya sahip niĢten oluĢmaktadır. Mihrabın her iki yanında sütunceler ve plastr5 sütun baĢlıkları bulunmaktadır (Resim 4.109).

Resim 4.109 Aydınlı Camii, Mihrab

5

Minber iki farklı malzemeden yapılmıĢtır. Minberin merdivenleri ve köĢkün oturduğu kaide taĢ malzemeden, minber korkuluğu, giriĢ kapısı ve köĢkü ise ahĢap malzemeden yapılmıĢtır. AhĢap korkuluk ve köĢkte kafes tekniğinde uygulamaya gidilmiĢtir (Resim 4.110).

Vaiz Kürsüsü arkasındaki duvara küçük bir niĢ açılmıĢtır. AhĢap malzemeden yapılmıĢ kürsü üç cepheli ve üç yönlüdür. Korkuluk kısmında, minberdeki gibi, kafes tekniği uygulanmıĢtır. Kürsünün iki yanına ahĢap baba yerleĢtirilmiĢtir (Resim 4.111).

Resim 4.110 Aydınlı Camii, Minber Resim 4.111 Aydınlı Camii, Vaaz Kürsüsü

KöĢk minare caminin kuzeydoğu köĢesinde yer alır. Kare kaide üzerine oturan minarenin dört adet yuvarlak sütunu, dilimli kemerler ile birbirine bağlanmıĢtır. Sütunların üzerinde silme taĢ malzeme dönülmüĢ onun üzerine de silindirik taĢ külah ve bakır alem yerleĢtirilmiĢtir. Minareye son cemaat mahallindeki ahĢap merdiven ile ulaĢılmaktadır (Resim 4.112).

- 157 -

Resim 4.112 Aydınlı Camii, KöĢk Minare

Aydınlı Cami‟nin tüm cephelerinde silme bandı yapıyı çepeçevre dolanmaktadır.

Kuzey cephenin hemen önünde, üç bölüme ayrılmıĢ revak bölümü bulunmaktadır. Bir bütün halinde avluya bakan bu bölüm son cemaat mahalli olarak inĢa edilmiĢtir. Revağın doğu ve batı bölümü sağır duvarla kapatılmıĢtır. Son cemaat mahalli kuzey-güney ekseninde uzanan üç adet beĢik tonozun, dıĢ cephede yer alan iki sütun ile beden duvarları önüne yerleĢtirilmiĢ iki sütuna taĢıtılması yoluyla yapılmıĢtır. Bu sütunlar, birbirlerine tonoz yönünde sivri kemerlerle bağlanmıĢ, aralarına da metal gergiler yerleĢtirilmiĢtir. Tonozlar, dıĢ cepheye denk gelen sütun hizalarında enlemesine atılan kemerle desteklenmiĢ, kemer dizisindeki taĢ elemanlar ve kemer üzengisi dıĢarı taĢırılarak vurgulanmıĢtır. Orta bölümdeki tonoz diğerlerinden daha dar tutulmuĢtur (ġekil 4.67), (Resim 4.113).

Revağın batı duvarında ezanlığa ulaĢmak için kullanılan ahĢap merdiven bulunmaktadır. Bu ahĢap merdiven ile üst kotta beden duvarı içerisine yerleĢtirilmiĢ taĢ merdivene çıkılmakta, buradan da üst örtüye ve köĢk minareye ulaĢılmaktadır (Resim 4.114). Buradaki ahĢap merdivenin özgününde taĢ olduğu düĢünülmektedir. Son cemaat mahallinin zemini kesme taĢ ile kaplanmıĢ olup harim giriĢ kapısına iki adet basamak ile çıkılarak ulaĢılır (Resim 4.115).

ġekil 4.67 Aydınlı Camii, Kuzey Cephesi (Y.Mimar Ülkünur Demir’den değiĢtirilerek)

- 159 -

Resim 4.114 Aydınlı Camii, Üst Örtüye Çıkan Merdiven

Revağın orta bölümünde bulunan ve üzerinde daire içerisinde gülbezek motifi iĢlenmiĢ taĢların örülmesiyle oluĢturulmuĢ beĢik kemer formundaki iki kanatlı ahĢap harim giriĢ kapısının çevresi, taĢ silme ile süslenmiĢtir. Kemer üzerine metal levha üzerine Türkçe yazılmıĢ kitabe bulunmaktadır (Resim 4.107).

GiriĢ kapısının simetrik iki yanında harime iki tane pencere açılmaktadır. Dikdörtgen formlu ve demir Ģebekeli olan pencerelerin çevresine yapılan silme kuĢakların üzerinde boĢaltma kemeri tarzında çevrelenmiĢ bir silme kuĢak daha bulunmaktadır. Bunlardan batıda olanının içerisinde “Hüvel-Hallagul-Baki (Allah Yaradan ve Ebedidir)” anlamında Rik‟a yazıya yer verilmiĢtir (Resim 4.116).

Resim 4.116 Aydınlı Camii, Son Cemaat Mahalli Batısındaki Pencere

Diğer cephelere oranla daha yüksek tutularak çatısı gizlenen kuzey cephe; kemer aralarında, giriĢ kapısında ve pencere alınlıklarında daire içerisine yerleĢtirilmiĢ gül bezek motiflerle bezenerek hareketlendirilmiĢtir.

- 161 -

Doğu, güney ve batı cepheleri oldukça sade tutulmuĢtur. Bu cephelerde beĢik kemer formunda bir niĢin içerisine yerleĢtirilmiĢ, geçmeli demir parmaklıklı dikdörtgen pencereler bulunmaktadır (Resim 4.117-4.118-4.119), (ġekil 4.68-4.69-4.70).

ġekil 4.68 Aydınlı Camii, Doğu Cephesi (Y.Mimar Ülkünur Demir’den değiĢtirilerek)

ġekil 4.69 Aydınlı Camii, Güney Cephesi (Y.Mimar Ülkünur Demir’den değiĢtirilerek)

- 163 -

ġekil 4.70 Aydınlı Camii, Batı Cephesi (Y.Mimar Ülkünur Demir’den değiĢtirilerek)

Malzeme ve Yapım Tekniği:

Aydınlı Camii‟nin yapım malzemesi kesme taĢtır. Yöreye has özellikteki NevĢehir taĢı kullanılmıĢtır. Pencere-kapı kasaları ile kanatlarında, minberde ve vaiz kürsüsünde ahĢap malzeme, pencerelerdeki özgün geçmeli parmaklıklarda ise demir malzeme kullanılmıĢtır. Üst örtü sonradan kırma çatıyla örtülmüĢ olup üzeri marsilya tipi kiremitle kaplanmıĢtır.

Yapılan Tamirat ve Tadilatlar

Cami 2007 yılında basit onarım uygulaması ile kapsamlı bir müdahale geçirmiĢtir. Yapılan uygulamada muhdes ahĢap kadınlar mahfili kaldırılmıĢ, taĢ minberin ahĢap korkulukları ve külahı yenilenmiĢtir. Yapının beden duvarlarındaki boyalar, meydana gelen oksitlenmeler ve yosunlamalar granür püskürtme yöntemiyle temizlenmiĢtir. Temizlenen cephelerde taĢlar arasında meydana gelen kayıplar horasan harcıyla derzlenmiĢtir. Çatının kiremitleri değiĢtirilmiĢtir.

5. NEVġEHĠR VE ÇEVRESĠNDEKĠ GEÇ OSMANLI DÖNEMĠ (19.yy)