BS Organizasyonel Kalitesi

Bilişim Sistemleri araştırma sahası, teknik yönleri kadar organizasyonel ve insani yönleri de içerecek şekilde iyi tasarlanmış bilişim sistemleri anlayışına doğru genişlemektedir (Markus & Robey, 1980, s. 27). Sanders ve Courtney’e (Sanders & F.Courtney, 1985, s. 82) göre araştırmacılar, Bilişim Sistemleri geliştirmenin doğası gereği sürekli olarak organizasyonel bağlamın Bilişim Sistemleri için önemli bir ilgi alanı olduğunu göstermiştir. Yaptıkları deneysel çalışmalarında bilişim sistemlerini etkilediği düşünülen organizasyonel çevreyi ile ilgili yedi değişkenin etkilerini incelemiş ve olumlu sonuçlara ulaşmışlardır.

Nicolaou ise deneysel çalışmasında (Nicolaou, A contingency model of perceived effectiveness in accounting information systems: Organizational coordination and control effects, 2000), durumsallık yaklaşımı olarak tarif ettiği İç Organizasyonel Yapı, İç Organizasyonel Bağlam ve Organizasyonlar arası bağlamın, varsayımda bulunulduğu gibi, bilişim sistem tasarımı ile durumsallık faktörleri arasındaki uyum, daha başarılı ve etkili bir sistem ile sonuçlanmaktadır. Liang ve diğerleri (Liang, Huang, Yeh, & Lin, 2007, s. 1156) mobil teknolojiler üzerinde yaptıkları çalışmalarında bilişim sistemlerinin uygunluk ve geçerliliği (yaşayabilirlik) üzerinde organizasyonel ve diğer faktörlerin etkisinin başarılı bir şekilde doğrulamıştır. Yusof ve diğerleri, teknoloji, insan ve organizasyon bileşenlerinin birlikte uyumunun değerlendirildiği çalışmalarında (Yusof, Kuljis, Papazafeiropouloub, & Stergioulasb, 2008, s. 389), elde ettikleri bulgular göstermektedir ki, organizasyonel faktör olarak iyi liderlikle birlikte, BT dostu çevre ve iyi iletişim, sistem kabulü üzerinde pozitif etkiye sahip olabilir. Organizayon, teknoloji ve insan uyumu, BT yatırım kararını etkileyen stratejilerden biri olarak, BT implemenatasyonunda önemli bir başlangıç noktasıdır. İnsan ve organizasyonel faktörler, sistem etkililiği açısından teknik konular kadar önemlidir. İnsan, organizasyon ve teknik öğeler, başarılı bir sistem implementasyonu için, ortak bir düzenlemeye veya uyuma sahip olmalıdır.

Sosyo-teknik yaklaşım ile Bilişim Sistemlerinin başarısını değerlendiren Berg (Berg, 1999, s. 90) bu sistemleri iş uygulamaları, insanlar, araçlar, organizasyonel süreçler, makineler ve dokumanlar gibi çeşitli ilişkili elemanların ağ halinde ve bütünleşik olarak görmektedir. Belassi ve Fadlalla, (Belassi & Fadlalla, 1998, s. 702) organizasyonel

71 kültür, organizasyonel strateji, organizasyonel yapı ve yönetim stilleri gibi organizasyonel faktörlerin, teknoloji kabulü ve yeniliklerin yayılımı üzerine etkilerini incelemiştir.

Xu ve Quaddus ise (Xu & Quaddus, 2005)yaptıkları kendisinin de çalışmasına temel teşkil daha önceki çalışmalardaki bulgular ile çelişecek şekilde organizasyonel faktörlerin sistemin algılanan kullanışlığına dair pozitif bir katkı bulamamıştır. Bunun sebebini endüstri veya organizasyonlardaki çeşitlilik ve farklılık olarak yorumlamıştır. Agourram, Bilişim Sistemleri başarını sistem ve organizasyon seviyesinde incelemiş ve çalışmasında (Agourram, 2009, s. 131) ekip ve organizasyon yapısının bilgi tabanlı organizasyonel kültürle ilişkisi incelenmiştir. Rouibah ve Hamdy ise Üst Yönetim Desteği, Eğitim bulunurluğu ve kullanıcı katılımı gibi organizasyonel faktörlerin teknoloji kabulü modeli ile ilişkisini inceleyerek (Rouibah & Hamdy, 2009, s. 340) Bilişim Sistemlerinin faydalılığı, algılanan kullanışlılığına etkisi ile kullanım ve memnuniyet yönlerine etkisini incelemiş ve doğrulamıştır. Bilişim Sistemlerinin Organizasyonel faktörlerinin üzerine yapılan literatür taramasında Ein-Dor ve Segeev, organizasyonel Büyüklük, Organizasyonel Yapı, Organizasyonel Zaman Evresi, Ekstra organizasyonel durumlar, Organizasyonel Kaynaklar, Organizasyonel Gelişmişlik, Psikolojik İklim, Sorumlu Yönetici oranı, Sorumlu Yönetici Yeri gibi organizasyonel faktörlerin hem kendi aralarında hem de Bilişim Sistemleri başarısı ile ilişkilerinin incelendiği çalışmaları sunmuştur (Ein-Dor & Segev, 1978, s. 1067).

ERP sistemleri tarafından sağlanan bilişimin yapısı, araçları ve türleri, çoğu firmadaki organizasyonel yapı ve süreçler ile uyumlu olmadığı tespit edilmiştir. Umble ve diğerleri, yaptıkları geniş literatür taramasında Stratejik Amaçların Açık bir şekilde anlaşılması, Üst Yönetim Kararlılığı/Üstlenmesi, Organizasyonel Değişim Yönetimi, Geniş/Büyük bir Proje Ekibi tesis edilmesi gibi organizasyonel faktörlerin kritik başarı faktörleri içerisinde yer aldığını belirtmiştir. Umble’a göre en esnek ERP sistemi bile organizasyonun stratejisi, organizasyonu ve kültürü üzerine kendi mantığını empoze eder. Bu yüzden, bir ERP sistemini implemente etmek anahtar iş süreçlerini yeniden yapılandırma ve/veya organizasyonun amaçlarını desteklemek için yeni iş süreçlerini inşa etmeye zorlayabilir. Yeniden tasarlanan süreçler, yeniden yapılandırma gayretlerinin etkililiğini sürdürmek/sağlamak için organizasyonel kontrolde ilgili

72 yeniden düzenlemeyi gerekli kılar. Bu yeniden düzenleme, çoğu işlevsel alanları ve organizasyon içerisinde birçok sosyal sistemleri tipik bir şekilde etkiler. Sonuçtaki değişiklikler, organizasyonel yapıları, politikaları, süreçleri ve çalışanları anlamlı bir şekilde etkiler (Umble, Haft, & Umble, 2003, s. 243).

Katerattanakul ve diğerlerine göre (2006) deneysel çalışmalarında çalışan sayısı ve operasyon büyüklüğü gibi organizasyonel faktörlerin, bilişim sistemlerin inimplementasyonu üzerindeki etkisini tespit etmiştir. Yine Law ve Ngai yaptıkları deneysel çalışmalarında Bilişim Sistemlerinin organizasyonel bileşeni olarak (Law & Ngai, 2007, s. 421) Stratejik amaç, Üst düzey yönetim desteği ve firmada BT fonksiyonu (departmanın) konumu gibi faktörlerin bilişim sistemleri başarısı üzerindeki etkisini ortaya koymuştur. Bir başka çalışmada Bradford ve Florin, üst yönetim desteği, organizasyonel amaçlarda konsensüs gibi organizasyonel faktörlerin ve eğitimin, bilişim sistemi başarı üzerine etkisini çalışmıştır. Üst yönetim desteği ve eğitim kullanıcıların memnuniyeti üzerinde etkili bulunurken, algılana performans üzerinde etkisiz bulunmuş. Buna karşın organizasyonel amaçlarda konsensüs ise tersine kullanıcı memnuniyeti üzerinde etkisiz bulunurken, algılanan organizasyonel performans üzerinde etkili bulunmuştur (Bradford & Florin, 2003, s. 206).

Wang ve Tai, bir durumsallık bakış açısından BS planlamanın etkililiği üzerindeki planlama sistem boyutları ve organizasyonel bağlamların etkilerini incelemek için 3 alanı bütünleştirmiştir. BS ‘nin gelecekteki rolü, Formalizasyon, Merkezileştirme, Organizasyonel Eşgüdüm gibi organizasyonel bağlamsal değişkenler incelenmiş ve Bilişim Sistemleri etkililiği ile olan ilişkileri ortaya konmuştur (Wang & Tai, 2003, s. 288).

Bu çalışmalarda belirtildiği gibi Organizasyonel faktörlerin Bilişim Sistemleri, Bilişim Sistemleri Etkililiği, Bilişim Sistemleri Başarısı ile doğrudan yada dolaylı etkisi sayısız deneysel çalışmada incelenmiş ve ortaya konmuştur. Organizasyonel faktörlerin organizasyona bakan yönleri olduğu kadar yukarıdaki çalışmalarda ortaya konduğu gibi Bilişim Sistemlerinin de bileşeni, parçası yada etkileyicisi konumundadır. Bu yönüyle Bilişim Sistemleri inşa edilirken ve gerçek uygulama evresi boyunca Bilişim Sistemlerinin organizasyonel yönünü teşkil eden BS Organizasyonel Faktörleri yada bileşenleri araştırmaya değecek kadar önemlidir. Literatürde Bilişim Sistemlerinin

73 organizasyonel faktörleri ya da bileşenlerini tanımlama adına yapılan çalışmalarda birçok faktör zikredilmiştir. Aşağıdaki tabloda literatürde yer alan Organizasyonel Faktörler sunulmaktadır (Tablo 5).

Tablo 5. BS Başarısını Etkileyen Organizasyonel Faktörler Organizasyonel Faktörler

Organizasyonel Büyüklük Organizasyonel Öğrenme Organizasyonel Kültür

Organizasyonel Gelişmişlik (maturity) Organizasyonel Kalite

Organizasyonel Hazırlıklılık Organizasyonel İnovasyon

Organizasyonel Yönetişim (governance) Organizasyonel Hafıza Organizasyonel Rutinler Organizasyonel Önkoşullar Organizasyonel Türleri Organizasyonel Yapılanma Organizasyonel Performans Organizasyonel Etkinlik Organizasyonel Davranış

Organizasyonel Amaçlarda Birlik

BS Departmanı (Fonksiyonu) Gelişmişliği Üst Yönetim Desteği Üst Yönetim Katılımı CEO-CIO İlişkileri, Yönetimin BT Bilgisi BS Kaynakları BS Kaynak Tahsisi Üst Yönetim Desteği

Yönetimin sisteme olan inancı Yönetimin Sisteme olan güveni Yönetim Stili (Leadership)

Yönetimin BS kadrosu için etkin kişi ve takım seçimi (team composition)

Değişim Yönetimi

Yönetimin sisteme olan katkısı veya katılımı

Bu çalışmalardan da görüldüğü gibi Bilişim Sistemleri araştırma sahasında yapılan deneysel çalışmalarda (Ahmed & Capretz, 2010, s. 197; Esteves & Pastor, 2006, s. 66; Kassim & Hussin, 2009, s. 177), BS Organizasyon Kalitesi olarak tarif edebileceğimiz Bilişim Sisteminin organizasyonunu ya da organizasyonel bileşenlerini teşkil eden çok sayıda organizasyonel faktörün varlığı ve Bilişim Sistemi başarısı üzerindeki etkisi ortaya konmuştur. Ancak Bilişim Sistemleri araştırma sahası içerisinde Bilişim Sisteminin Organizasyonel Bileşenleri ya da Organizasyon Boyutunun kalitesini ölçen bir ölçek geliştirilmemiştir. Bilişim Sistemlerinin organizasyonel yönü/bileşenlerinin kalitesini tanımlayan ya da ölçen bir çalışmaya ulaşılamamasına rağmen Sosyal Bilimlerin Organizasyon araştırma sahası içerisinde 1987 yılında geliştirilen Malcolm

Baldride Criteria for Performance Excellence Framework (MBNQA) modelinde

Organizasyonel Kalite modeli önerilmiştir. Bu çalışmanın başlatıcısı olan Malcolm Baldrige Ulusal kalite Ödülü, 1987’de Kuzey Amerika Ürün ve Hizmetlerinin

74 dünyadaki en iyi ürünler haline getirmek için giderek artan öneme sahip yaklaşım olarak Toplam Kalite Yönetimini teşvik etmek için başlatılan bir inisiyatiftir. Malcolm Baldrige Ulusal Kalite Ödülü Kriterleri; Liderlik, Bilişim ve Analiz, Stratejik

Planlama, İnsan Kaynakları Geliştirme ve Yönetim, Süreç Yönetimi, İş Sonuçları ve Müşteri Odaklılık ve Memnuniyet olarak 7 kategoriyi içerir. (Dahlberg & Jarvinen,

1997, s. 812).

Şekil 29. Malcolm Baldride Criteria for Performance Excellence Framework (MBNQA)

Kaynak: (Malcolm Performance Excellence Program, 2011)

MBNQA çerçevesi, Organizasyonel Kalite ve verimlilik ölçümünü adına önde gelen modellerdendir. Bilişim sistemleri tarafından bir bakış olmamasına rağmen, BS fonksiyonunu da ihtiva edecek şekilde organizasyonel kaliteyi tarif eden organizasyonel çapta mükemmel bir işletme bakış açısı sunar. Chong araştırmasında Bilişim Sistemleri Başarısı modeli ile MBNQA modelini birleştirmeyi deneyerek IS-MBNQA modeli ile Bilişim Sistemleri başarısının bir parçası olarak organizasyonel kaliteyi ortaya çıkarmaya çalışmıştır (Chong, 2001, s. 29).

Winn&Cameron MBNQA çerçevesini inceledikleri çalışmalarında (Winn & Cameron, 1998), Organizasyonel Kaliteyi; Organizasyonel kalitenin organizasyonel etkililiği üretme derecesi ve organizasyonun kendisinin kalite prensiplerini ve akademik literatürde çok az incelenmiş olan kalite uygulamalarını yansıtma derecesi olarak ifade etmiştir. Dahlberg ve Jarvinen ise, MBNQA’yı temel alarak Bilişim Sistemleri

75 Kalitesini bir çerçeveyle inceledikleri çalışmalarında, Organizasyonel Kaliteyi etkililiği ilgilendiren bir BS Kalitesi boyutu olarak ifade etmiştir (Dahlberg & Jarvinen, 1997, s. 815). Bu çalışmalarında aşağıdaki Şekil 34’de görüldüğü gibi BS Kalitesini; Teknik Kalite, Organizasyonel Kalite ve Kullanım Kalitesi olarak 3 ana boyutla ifade etmişlerdir.

Şekil 30. Dahlberg&Jarvinen'in BS Kalite Boyutları

Kaynak: (Dahlberg & Jarvinen, 1997)

Bu çalışmaların haricinde Bilişim Sistemlerinin Organizasyonel Bileşenlerini ve bunların BS başarısı üzerine etkisini tanımlayan geliştirilmiş BS Organizasyon Kalitesi ölçeği bulunanamıştır. Bu amaçla çalışmada literatürde yaygın olarak yer alan ve BS başarısını etkileyen, literatürde etkileri deneysel olarak incelenen ilgi faktörler tespit edilmiş, uygulama amacıyla kullanılacak ERP Sistemleri alanında uzmanlaşmış danışmanlar ve akademisyenlerin yer aldığını bir grup ile mülakat gerçekleştirilmiştir ve Bilişim Sistemlerinin organizasyonunu temsil edebilecek faktörler belirtmeleri istenmiştir. Mülakatlardaki uzman görüşlerine ve literatüre dayalı olarak BS’nin organizasyonunu temsil kabiliyeti yüksek olan Organizasyonel Kültür, Amaç Birliği, BS Departmanı(Fonksiyonu) Gelişmişliği, Üst Yönetim Desteği ve BS Kaynak Tahsisi faktörleri seçilerek araştırmada kullanılmıştır.

Kinicki ve Kreitner’e göre (Kinicki & Kreitner, 2006) Organizasyonel Kültür; bir organizasyonda işin yapılış yolu, yöntemi, organizasyonda paylaşılan algılar, inanışlar, semboller, ritüeller ve var olduğu farz edilen mitler olarak tarif etmektedir. Bu tanıma

76 göre bir firmada var olan kültür, insanların iş yapış şeklini, diğer insanlarla çalışma şeklini, teknolojiyi kabulünü ve kullanımını etkiler (Krumbholz & Maiden, 2001, s. 186).

Benzer şekilde organizasyonun tamamında, yönetim ve çalışanlar için bilişim sistemi ile ilgili organizasyonel amaçlarda uzlaşma sağlanması yani ortak bir amaç birliğinin olması bilişim sisteminin organizasyonel anlamda kabulü ve kullanımını olumlu yönde etkilemektedir. Sistemin kuruluş amacının çalışanlara aktarılması ve çalışanların bu sisteme ve sistemle organizasyona katkılarını anlamalarını sağlamaktadır (Bradforda & Florin, 2003, s. 207)

Bilişim Sistemlerinin organizasyonlara inşası sırasında hususi bir BS Departmanının teşekkülü ya da var olan birimlerin buna uygun olarak geliştirilmesi, bu departmanın yapı ve çözümleri ile gelişmişliğini ifade eden BS Departmanı Gelişmişliği, üst yönetimin BT bilgisinden, yönetimin BS planlamaya katılımına, BT teknolojilerinin yayılımı derecesinden BS departmanı varlığı ve çalışan sayısına kadar çeşitli kriterlerle temsil edilebilir (Jianga, Kleinb, & Pickc, 2003, s. 214)

Üst Yönetim Desteği sistemin hem proje ve implemantasyon evresinde hem de gerçek

uygulama evresi boyunca ayakta durması ve şirket vizyonunun bir parçası olarak ayakta tutulması adına hayati öneme sahiptir (Sabherwal, Jeyaraj, & Chowa, 2006). Böyle bir sistemin hem inşası hem de uzun vadeli sürdürülebilirliği adına uygun Kaynak ve

Kaynak Tahsisi gereklidir. Uygun bütçe, nitelikli ve yeterli sayıda personel tahsisi ve

makul proje ve sorun çözme sürelerinin tahsis edilmesi sistemin başarısını kuruluş aşamasından, gerçek uygulama boyunca yıllarca işletilebilirliğini sağlayacaktır (Rezaei, Asadi, Rezvanfar, & Hassanshahi, 2009, s. 163; Wixom & Watson, 2001, s. 17)

Şekil 31. Önerilen Modelin BS Organizasyonel Bileşenleri

BS Organizasyonel Kalitesi Faktörleri •BS Departmanı Gelişmişliği •Üst Yönetim Desteği Davranışsal Ölçekler •Kullanım •Memnuniyet Net Faydalar •Bireysel Etki •Organizasyonel etki

77