2.2. Finansal Analiz Teknikleri
2.2.2. Oran Yöntemi ile Analiz (Rasyo Analizi)
Rasyo analizini finansal analiz teknikleri arasında en yaygın kullanılan analiz tekniği olarak nitelendirmenin ve işletmenin durumu hakkında diğer analiz teknikleri arasında daha detaylı bilgi sağlayabilen finansal analiz tekniği olarak değerlendirmenin yanlış olmayacağı düşünülmektedir. Finansal tablolarda yer alan iki kalemin arasındaki ilişkinin matematiksel olarak ifadesine oran veya rasyo denilmektedir. Finansal analizde kullanılan rasyolar kullanım amaçları ve taşıdıkları anlam bakımından çeşitli sınıflandırmalara tabi tutulabilmektedir. Yapılan sınıflandırmalarda kullanılan rasyolar da farklılık gösterebilmektedir. Finansal analizde kullanılan rasyolar genel olarak amaç ve fonksiyonlarına göre beş grupta toplanmaktadır (Kahiloğulları, 2012, s. 38,39) :
1. Likidite oranları, 2.Finansal yapı oranları, 3.Varlık kullanım oranları, 4.Kârlılık oranları
5.Borsa Performans Oranları
7 2.2.2.1.Likitide Oranları
Likidite oranları, işletmenin nakit ve bir yıl içerisinde paraya çevrilebilen varlıklarıyla, kısa vadeli borçları arasında ilişkiyi göstermektedir. Likidite oranlarını aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz (Şen, Zengin, & Yusubov, 2015, s. 69,70) :
¬ Cari Oran
¬ Asit-Test (Likidite) Oranı ¬ Nakit Oran
¬ Net Çalışma Sermayesi / Toplam Varlıklar Tablo1. Likidite Oranları
Likidite
Oranları Hesaplanış Şekli Kabul Gören Standardı
Kullanılış Amacı
Cari Oran Dönen Varlıklar/Kısa Vadeli Borçlar
1,5 İşletmenin Kısa Süreli Borçlarını Ödeme Gücünü Ölçmek Asit-Test Oranı (Dönen Varlıklar
Stoklar)/Kısa karşılayabilme gücünü ölçer. Bu oran için, genellikle "2" olması kabul edilir, ama bu oranın ideal düzeyi sektöre, konjonktüre ve firma politikasına göre değişebilmektedir.
Asit-Test (Likidite) Oranı, Cari Oranın daha detaylandırılmış ve arındırılmış bir türüdür. Stoklar, ödenmiş avanslar gibi daha az likit olan değerleri dönen varlıklardan çıkararak likiditesi yüksek olan kasa, banka, hemen paraya çevrilebilir menkul değerler gibi kalemler ile kısa süreli borçlar arasındaki oranı belirler.
Nakit Oranı, işletmelerin hem stoklarını elden çıkaramama hem de alacaklarını tahsil edememe gibi olağanüstü bir ekonomik sıkıntı durumunda hazır değerleri ile kısa vadeli yabancı kaynaklarının ne kadarını ödeyebileceklerini ortaya koyan bir
8
orandır. Likidite oranından da keskin bir oran olan nakit oranı sektörden sektöre farklı olmakla birlikte 0,20 olması yeterli kabul edilir.
Net Çalışma Sermayesi / Toplam Varlıklar, net çalışma sermayesi işletmenin dönen varlıklarıyla kısa vadeli borçlarının farkına eşittir. Net çalışma sermayesini ölçmede kullanılan diğer bir oran, bunun toplam varlıklara bölünmesidir.
2.2.2.2.Finansal Yapı Oranları
Finansal yapı oranları, net varlık oranları olarak da bilinmekle beraber işletmenin uzun vadeli yükümlülüklerini yerine getirebilme yeterliliğini ölçen oranlardır. Kaldıraç oranları olarak da adlandırılan bu oranlar ile, işletmenin varlıklarının ne kadarlık bir kısmının yabancı kaynak ne kadarlık kısmının öz kaynak ile finanse edildiği ayrıca öz kaynaklar ile yabancı kaynaklar arasında denge bulunup bulunmadığı bir anlamda işletmenin risk derecesini kontrol eden ve genellikle işletme dışı kişi veya kuruluşların ilgilendiği oranlardır. İşletmelerde kullanılan ve incelenen kaynaklar doğrultusunda faydalanılan başlıca finansal yapı oranları ve içerikleri aşağıdaki tabloda özetlenmektedir (Kahiloğulları, 2012) :
Tablo 2: Finansal Yapı Oranları
Oranlar Hesaplama
Borç Oranı Toplam Borç / Toplam Aktifler Uzun Vadeli Kaynakların
Payı Uzun Vadeli Kaynaklar/Toplam Pasifler
Borç-Öz sermaye Oranı Borç / Öz sermaye
Uzun Vadeli Borç Oranı Uzun Vadeli Borç/Toplam Pasifler
Kısa Vadeli Borç Oranı Kısa Vadeli Borç/Toplam Pasifler
Öz sermaye Oranı Öz sermaye/Toplam Pasifler Duran Varlık-Öz sermaye
Oranı Duran Varlık / Öz sermaye Duran Varlık-Devamlı
Sermaye Oranı Duran Varlık/Devamlı Sermaye Faiz Karşılama Oranı Net Faaliyet Karı/Finansman Giderleri
9 2.2.2.3.Faaliyet Oranları
Faaliyet Oranları; İşletme varlıklarının ne derece etkin kullanıldığını gösteren oranlar olarak bilinmektedir. Bu oranlar aşağıda tabloda görülmektedir (Şen, Zengin,
& Yusubov, 2015, s. 71) : Tablo 3: Faaliyet Oranları
Oranlar Hesaplama
Alacak Devir Hızı Net Satışlar / Ortalama Ticari Alacaklar Alacak Tahsil Süresi 365 / Alacak Devir Hızı
Stok Devir Hızı Satılan Malın Maliyeti / Ortalama Stoklar
Stok Geri Dönüşüm Süresi 365 / Stok Devir Hızı
Borç Devir Hızı Net Satışlar / Ortalama Ticari Borçlar
Borç Tahsilat Süresi 365 / Borç tahsilat Süresi
Öz sermaye Devir Hızı Net Satışlar / Öz sermaye Aktif Devir Hızı Net Satışlar / Toplam Aktifler Döner Sermaye Devir Hızı Net Satışlar / Döner Sermaye Duran Varlık Devir Hızı Net Satışlar / Duran Varlıklar
Alacak Devir Hızı, işletme alacaklarının yılda kaç defa tahsil edildiğini gösteren orana denilmektedir. İşletme alacaklarını daha net bir şekilde kaç günde bir tahsil edildiğini göstermek için alacak tahsilat süresi hesaplanır. Varlıklar içinde en önemli kalemlerden biride stoklardır. Stokların elde bulundurulması fazla maliyetli olduğundan stok deviz hızını ölçmek önemlidir. İşletmeler stok devir hızının yüksek olmasını istemektedirler. Stok devrini gün olarak belirlemek için stok devir süresini hesaplamak gerekir.
2.2.2.4.Kârlılık Oranları
Kârlılık oranları, işletmenin sahip olduğu öz sermaye, yabancı kaynak ve varlıklarını ne ölçüde verimli kullandığını ve bir bütün olarak gerçekleştirdiği faaliyetlerde kârlı çalışıp çalışmadığının saptanmasında kullanılmaktadır. Söz konusu
10
oranlar işletmenin ne derece verimli yönetildiğinin de bir göstergesi olması sebebiyle yöneticilerin yeteneklerinin değerlendirilmesinde de önemli bilgiler sağladığı söylenebilmektedir. İşletmelerin karlılıklarını ölçmede kullanılan başlıca oranlar, hesaplanma şekilleri, kabul edilen standartları ve kullanılış amaçları aşağıdaki tabloda yer almaktadır (Kahiloğulları, 2012, s. 43);
Tablo 4: Kârlılık Oranları
Oranlar Hesaplama
Net Kar Marjı Vergi Sonrası Net Kar / Net Satışlar Öz sermaye Karlılığı Vergi Sonrası Net Kar / Öz sermaye
Varlık Karlılığı Vergi Sonrası Net Kar / Toplam Aktifler
Brüt Kar Marjı Brüt Kar / Net Satışlar
Faaliyet Karlılığı Esas Faaliyet Karlılığı / Net Satışlar
Yatırım Verimlilik Oranı Net Kar Marjı / Varlık Devir Hızı
2.2.2.5.Borsa Performans Oranları
Borsa performans oranları, işletmenin ortaklarına yeterli bir gelir sağlayıp sağlamadığını belirlemede kullanılan oranlar olarak da değerlendirilmektedir.
Genellikle işletmenin muhasebe verileri dışında bilgilere ihtiyaç duyan ve işletmenin piyasa içerisindeki durumunu saptamaya çalışan kişilerin (ortak ve potansiyel yatırımcı gibi) hesapladıkları oranlardır. Bu oranlar, hesaplama şekilleri, kabul edilen standartları ve kullanılış amaçları aşağıdaki tabloda verilmiştir (Kahiloğulları, 2012, s.
44);
Tablo 5: Borsa Performans Oranları Borsa
Oranı Hisse Senedi Piyasa Fiyatı
11
Fiyat/Kazanç Oranı: Yatırımcıların işletmenin hisse başı karına karşılık, işletmenin hissesine ne kadar ödemek istediklerini göstermektedir. Diğer bir oran, Piyasa Değeri / Defteri Değeri oranıdır. Bu oran bir hissenin borsa değerinin hisse başına öz sermayesine bölünmesiyle hesaplanır.