Onuncu gün çimlenen tohum sayısı (adet)

Çimlenme üzerine 10. gün sayımında çeşit x yıl interaksiyonu P<0.05 önemlilik düzeyinde etkili olmuştur (Çizelge 4.5). Çizelge 4.6-7.’te varyans analizi sonucunda önemli bulunan önemli bulunan interaksiyonlara ait ortalamalar verilmiştir. Diğer bir ifade ile çeşitlerin tepkisi tohumların yaşlılığıyla farklılık göstermiştir. Furkan çeşidinin eski tohumları 10. gün çimlenme sayımında yüksek sonuç vermişken, Furkan çeşidinin yeni tohumları düşük sonuç vermiştir ve aralarında oluşan bu fark istatistiki açıdan önemli çıkmıştır (Çizelge 4.6).

LSD testi sonucu çıkan ortalamalar neticesinde 10. gün çimlenmesinde Özkaynak çeşidinin eski tohumları yüksek çimlenme sonuçlarına ulaşmışken, Bilgehan çeşidinin yeni tohumları daha düşük çimlenme ortalaması vermiştir ve aralarındaki fark istatistiki önem göstermektedir. Buna karşılık Özkaynak ve Taşkent çeşitlerinin eski ve yeni tohumlarının çimlenmesi ile Furkan çeşidinin eski tohumlarının çimlenmesi arasındaki farklılıklar önemli görülmemiştir (Çizelge 4.6).

Çizelge 4. 5. Yem bezelyesinde 10. gün çimlenmesine ait varyans analiz tablosu

Varyasyon Kaynakları SD KT KO F ÇeĢit 3 98.531 32.844 5.6229 xx Yıl 1 20.324 20.324 3.4794 - ÇeĢit x Yıl 3 50.269 16.756 2.8687 x Sıcaklık 3 11139.753 3713.251 635.7144 xx ÇeĢit x Sıcaklık 9 262.421 29.158 4.9919 xx Yıl x Sıcaklık 3 32.830 10.943 1.8735 ˗

ÇeĢit x Yıl x Sıcaklık 9 23.445 2.605 0.4460 -

Hata 96 560.743 5.841

x: P<0.05 xx: P<0.01

Çizelge 4. 6. Yem bezelyesi tohumlarının 10. gün çimlenmesine ait çeşit x tohum üretim yılı İnteraksiyonu ÇeĢit Yıl Furkan 2008 17.2 AB 2016 14.6 C Bilgehan 2009 15.2 C 2015 16.1 BC Özkaynak 2008 ₂₀₁₆ 18.2 _17.1 A _AB Taşkent 2008 17.6 AB 2016 17.1 AB LSD(P<0.05) : 1.696; CV (%) : 14.52

Yapılan varyans analizinde 10. gün çimlenmesinde çeşitler arası farklılık ve çimlenme sıcaklıkları arasındaki farklılık P<0.01 önemlilik düzeyinde etkili olmuştur (Çizelge 4.7). Bir başka deyişle sıcaklıklara çeşitlerin tepkileri farklı yönde olmuştur.

Bir araştırmada çimlenmede sıcaklığın öneminin tarla tarımı için öneminden bahsedilmiş ve toprakta yeterli nem olsa dahi tohum çimlenmesinde uygun sıcaklık aralıklarından bahsedilmiştir (Ashby ve Hellmers, 1955).

Çizelge 4. 7. Yem bezelyesi tohumlarının 10. gün çimlenmesine ait çeşit x sıcaklık interaksiyonu (adet)

ÇeĢit Sıcaklık

35℃ 25℃ 15℃ 5℃

Furkan 21.1 CD 21.4 BCD 21.1 CD 0.0 F

Bilgehan 16.1 E 24.3 AB 19.9 D 2.4 F

Özkaynak 22.3 ABCD 24.4 AB 23.9 ABC 0.1 F

Taşkent 21.5 ABCD 24.6 A 23.4 ABC 0.0 F

LSD(P<0.01) : 3.176; CV (%) : 14.52

10. gün sayımı çeşit x sıcaklık interaksiyonu LSD testinde incelendiğinde, nispeten en iyi çimlenme ortalaması 25°C’de tespit edilmiştir. 25°C’de en iyi sonuçlar olmasına karşın Taşkent çeşidinin 25°C’de 10. günde çimlenen tohum sayısının (Şekil 4.1), Özkaynak çeşidinin ve Bilgehan çeşidinin 25°C’de 10. günde çimlenen tohum sayıları arasındaki fark istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur (Çizelge 4.7; Şekil 4.2). 25°C’de Taşkent çeşidinin çimlenme sayısı ile 25°C’de çimlenen Furkan çeşidinin 10. gün sayımları arasındaki fark istatistik açısından önemli çıkmıştır.

ġekil 4. 1. 2016 yılı üretimi yapılan Taşkent çeşidinin 25°C’de çimlendirildikten sonra 10. Gün sayımından görünümü

ġekil 4. 2. 2008 yılı üretimi yapılan Özkaynak çeşidinin 25°C’de çimlendirildikten sonra 10. gün sayımından görünümü

Çalışma neticesinde, uygulanan çimlendirme sıcaklıkları arasında, yem bezelyesinin en iyi çimlenme sıcaklığının 15°C ile 25°C arasında olduğunu söyleyebiliriz. 35°C’de tohumların bazılarının çimlenmeden bozulduğu ve bu yüksek sıcaklıkta tohumluk özelliğini kaybederek tohumlarda erime olduğu gözlemlenmiştir. Yüksek sıcaklıklarda bitkilerin enzim ve protein yapılarının bozulduğu, bitki gelişim noktalarında hücre bölünmelerinin yavaşladığı dolayısıyla büyümenin yavaşladığı, üretilen besin maddelerinin hızla tüketildiği belirtilmiştir (Açıkgöz, 1991). 5°C sıcaklıkta ise çok az bir çimlenmenin olduğu ve çeşitler arasında 5°C’de çimlenme farklarının istatistiki önem taşınmadığı bulunmuştur. Çimlenmeyen tohumların canlılığını koruduğu tespit edilmiştir. Yapılan incelemelerde tam çimlenme sayımının radikula ve plumula çıkışının olması kabul edildiğinden dolayı sadece kökçük çıkarmış tohumlar çimlenmiş olarak kabul edilmemiştir. Polonya’da bezelye ve bakla üzerinde yapılan çimlendirme çalışmasında farklı sıcaklıklarda çimlendirme gerçekleştirilmiş, düşük sıcaklığın büyük oranda çimlenme yüzdesini düşürdüğü ve fidelerin hayatta kalma şansını azalttığı tespit edilmiştir (Gorecki ve ark., 1990). Kışlık ekimi yapılan baklagil yem bitkilerinde çimlenme sıcaklıkları minimum düzeyde 1-4°C ve optimum düzeyde bu sıcaklığın 20°C olduğu bildirilmiştir (Açıkgöz, 1991). 5°C’de çimlenmenin en düşük ortalama göstermesinin yapılan başka bir çalışmada; soğuk toprakta yetiştirilen bazı bezelye ve bakla tohumlarının anormal çimlenme göstermiş olduğunu ve çoklu sürgünler üretmiş olduğunun gözlemlenmiştir (Gorecki ve ark., 1990).

4.1.4. -5°C öncesinde çimlenen tohum sayısı (adet)

Bu veriler, 0°C’de 2 gün bekledikten sonra -5°C’ye geçmeden önce yeniden çimlenme gerçekleşen tohumların tespiti için yapıldı. Yapılan varyans analizine göre tohum üretim yılları arasındaki farklılık, bütün tekerrürlerin sıcaklığı -5°C’ye indirildiğinde yapılan çimlenme sayımında, P<0.05 önemlilik düzeyinde etkili olmuştur (Çizelge 4.8). Çizelge 4.9.’te varyans analizi sonucunda önemli bulunan önemli bulunan çeşit x sıcaklık interaksiyonuna ait ortalamalar verilmiştir. LSD testi uygulanan ortalamalar sonucu -5°C sıcaklığa inerken yapılan çimlenme sayımında % 70 ile en iyi çimlenme eski tohumlardan elde edilmiştir. Yeni tohumların çimlenmesi ise % 66.5 olarak tespit edilmiştir.

10. gün sayımı ile bütün tekerrürlerin -5°C’ye indirildiğinde yapılan çimlendirme sayımında varyans analizine göre çeşitlerin tepkisi sıcaklıkla farklılık göstermiştir (Çizelge 4.8). Çeşit x sıcaklık interaksiyonu P<0.01 önemlilik düzeyinde etkili olmuştur.

Çizelge 4. 8. Yem bezelyesinde -5°C’ye inerken gerçekleşen çimlenmeye ait varyans analizi

Varyasyon Kaynakları SD KT KO F ÇeĢit 3 51.530 17.177 2.9185 x Yıl 1 26.283 26.283 4.4658 x ÇeĢit x Yıl 3 37.032 12.344 2.0974 - Sıcaklık 3 9922.616 3307.539 561.9909 xx ÇeĢit x Sıcaklık 9 618.824 68.758 11.6828 xx Yıl x Sıcaklık 3 22.654 7.551 1.2830 ˗

ÇeĢit x Yıl x Sıcaklık 9 16.531 1.837 0.3121 -

Hata 96 564.998 5.885

x: P<0.05 xx: P<0.01

LSD testi sonucu çeşit ve sıcaklık interaksiyonu incelendiğinde -5°C’ye çeşitlerin sıcaklıklara tepkileri farklı yönlerde gerçekleşmiştir. 35°C’de çimlendirilen Özkaynak çeşidinin -5°C’ye inerken gösterdiği çimlenme ile 35°C’de çimlendirilen Bilgehan çeşidinin gösterdiği çimlenme arasındaki fark istatistiksel önem göstermiştir. Nitekim Taşkent çeşidinin 25°C’de çimlenmeye bırakılan tohumlarının gösterdiği tepki ile Bilgehan çeşidinin 15°C’de çimlenmeye bırakılan tohumlarının -5°C sıcaklıklara inerken gösterdiği çimlenme tepkisi arasındaki fark istatistik açısından önemli bulunmuştur (Çizelge 4.9).

Çizelge 4. 9. Yem bezelyesi tohumlarının -5°C’ye inerken çimlenme durumuna ait çeşit x sıcaklık interaksiyonu (adet)

ÇeĢit Sıcaklık

35℃ 25℃ 15℃ 5℃

Furkan 21.1 BC 21.8 ABC 21.5 ABC 0.0 F

Bilgehan 16.1 D 24.3 A 19.9 C 7.6 E

Özkaynak 22.4 ABC 24.4 A 24.0 AB 0.3 F

Taşkent 21.9 ABC 24.6 A 23.5 AB 0.0 F

LSD(P<0.01) : 3.188; CV (%) : 14.21