Onkolojik Sosyal Hizmet Uygulamaları

1980'lerde, onkolojik sosyal hizmet, tıbbi sosyal hizmet içinde bir uzmanlık alanı olarak gelişti.

1982 sonbaharında ABD’de Ulusal Onkoloji Sosyal Hizmetler Danışma Kurulu New York’da bir araya geldi. Onkoloji alanında çalışan sosyal hizmet uzmanları, hastane veya kanser merkezlerinde daha insancıl bir yaklaşımın etkisini hissettirmeliydi. Sosyal hizmet, hastanın, sağlık sistemini en iyi şekilde kullanımını teşvik etmek için bir önemli bir meslektir. Sosyal hizmet, hastaların başa çıkma stratejilerini en uygun şekilde geliştirmeleri ve toplum kaynaklarını harekete geçirmeleri için maksimum işleve sahiptir. Onkolojik sosyal hizmet uzmanı, hastalara ve ailelerine savunuculuk ve klinik hizmetleri sunar. Aynı zamanda diğer

sağlık profesyonelleri ile ekip üyeleri olarak birlikte çalışır ve genç sosyal hizmet uzmanlarına eğitim ve danışmanlık sağlar. Onkolojik sosyal hizmetin merkezi rolü, hasta ve ailesinin ihtiyaçlarını değerlendirmek; fiziksel, psikolojik, kişisel ve çevre sorunlarını iyi bir şekilde çözmektir. Bazı onkolojik sosyal hizmet uzmanları yönetici veya eğitimci olarak çalıştıkları kurumlarda, topluma ve mesleğe hizmet verirler. Kanser, ABD’de ikinci başlıca ölüm sebebidir ve ileri evre kanser hastalarının psikososyal ihtiyaçlarının karşılanmaması, yaşam kalitesi bakımından yıkıcı sonuçlara yol açmaktadır. Bu konudaki tıbbi literatür, bu ihtiyaçların ele alınmasının önemini kabul etmekte ve onkologların eğitim ve mesleki eğitimlerinde psikososyal sorunları değerlendirme ve ele alma becerilerini içermesi gerektiğini önermektedir (Curr Probl Cancer, 2011, s. 357-364).

Sağlık merkezlerinde psikososyal hizmet sunan onkolojik sosyal hizmet uzmanları, kanser hakkında, kanser sonucu gelişen psikososyal sorunlar ve bu sorunları ele almada kullanılan müdahale becerileri konusunda bilgi sahibidir. Öğrenimleri süresince aldıkları eğitim ve beceriler, onları kanser hastaları ile çalışmak için yetkinleştirir. Sosyal hizmet mesleği, çalışmalarında öncelikle çevresi içinde birey yaklaşımını kullanarak, birey ve çevresi arasında karşılıklı ilişkiyi ve bireyin, çevresi ile etkileşimden nasıl etkilendiğini dikkate alır. Sosyal hizmet uzmanları, bireylerin; aile, arkadaş, iş, sosyal hizmet kuruluşları, sağlık, eğitim, din, kültür, hükümet vb. den oluşan çevre sistemleri ile dinamik bir ilişki içinde olduğunu kabul eder. Çevresi içinde birey, ilişki kümesi içinde hem neden hem sonuç olarak bir bütündür.

Sosyal hizmet uzmanı, önce bireyi sonra çevresini değerlendirmez; aksine bireyin çevresi içinde tedavi görmesi gerektiğini savunur. Müracaatçının psikososyal ihtiyaçlarını ele alırken ilk müdahalesi; kişi ve çevresi arasındaki etkileşimi geliştirmektir.

Onkolojik sosyal hizmet uzmanlarının yaklaşımı; hastanın ilişkileri, kaynaklar, hastanın tanıyı kabullenme ve tedavinin gerektirdiklerini yapma konusundaki yerini daha geniş bir çerçevede değerlendirmede katkıda bulunur. Hastayla değerli bir insan olarak iletişime geçer; kanser teşhisini kabullenmesine yardım eder ve çevrenin bireyin ihtiyaçlarına cevap verme düzeyini güçlendirecek müdahalelerde bulunur.

Onkolojik sosyal hizmet uzmanları hem müracaatçı hem de ailesini bakım konusunda hazırlar.

Araştırmalara göre; yaşamının sonunda olan ve sevilen bir bireye verilen destek, hem duygusal, hem fiziksel anlamda zorlayıcıdır; bu nedenle aile üyelerinin ihtiyaçlarını bilmek ve bunlara karşı hassas olmak çok önemlidir.

Savunuculuk ve kaynak sağlama, sosyal hizmet uzmanlarının sahip olduğu becerilerdir ve kanser teşhisi konulan bireylerle çalışırken doğrudan kullanılmaktadır. İleri derecede kanser hastası bireyler, sunulan bakım ve tedaviye ilişkin seçimlerini yapabilecek güçten yoksun olabilirler. Onkolojik sosyal hizmet uzmanları, aile üyeleri ve sağlık çalışanları ile birlikte hasta haklarını savunuculuk görevi üstlenmekte ve aile üyelerinin ihtiyaçlarını da savunmaktadır.

Buna ek olarak; hastanın savunuculuğunu üstlenmek için sosyal hizmet uzmanlarının talep edilen ve ihtiyaç duyulan kaynakları sağlama konusunda becerisi olması gerekmektedir.

Çevresi içinde birey yaklaşımı, sosyal hizmet uzmanının hastayı ilk değerlendirmesi sırasında başlar ve içinde yaşadığı çevreyi de içerir. Ailenin, yaşanılan çevrenin, devletin ve refah sistemlerinin tanınması, sosyal hizmet uzmanına mevcut kaynaklar ve bu kaynakların nasıl elde edileceği konusunda bilgi verir.

Amerikan Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği (NASW) tarafından, hastalara, ailelere ve bakım elemanlarına sunulan sağlık bakım sisteminde karşılaşılan engelleri aşmaya ve ön tanıdan başlamak üzere kanser aşamalarının tümünde kaliteli sağlık ve psikososyal hizmetlere erişmeyi kolaylaştırmaya yönelik bireysel yardımlar tanımlanmaktadır. Yönlendirme süreçleri, hemşirelik ve sosyal çalışma için büyük öneme sahiptir. Hemşireler ve sosyal hizmet uzmanlarının hasta yönlendirme süresince mesleki bilgi ve becerileri artmaktadır. Mevcut araştırma sonuçları ve ampirik raporlara göre; yönlendirme hizmetlerinden en iyi sonuç, yönlendiren kişinin bilgi ve becerisinin temel mesleki eğitimin çok ötesinde olması, toplumsal değerlendirme yapma becerisine sahip olması ve ihtiyaç duyulan bakım ve hizmetlere zamanında erişmeyi engelleyen sistemin engellerini aşmak için müdahaleler geliştirmesi ile alınmaktadır (Oncology Nursing Forum, 2010, s. 251).

Hasta yönlendirme hizmetlerinin değişmesi ve gelişmesi nedeniyle onkolojik sosyal hizmet uzmanları; hastaları, aileleri, sağlık çalışanlarını ve halkı, hasta yönlendirme konusunda, bilgilendirme rolüne sahiptir . Hastalar, aileler ve hasta yönlendirme rolünü üstlenen bireyler için en iyi ve istenen sonuçlara ulaşma konusunda zorluklar bulunmaktadır.

Onkolojik sosyal hizmet uzmanları tarafından doğrudan yürütülen hizmetler şunlardır:

1. Araştırma ve psikososyal değerlendirme 2. Hastalığın kolaylaştırılmasını sağlamak

3. Bireyin, ailenin psikolojik danışmanlığı ve gurup psikoterapisinin sağlanması

4. Taburculuk organizasyonu yapmak 5. Öneriler vermek

6. Savunmak

Onkolojik sosyal hizmet iki farklı bilgi modeli arasında yer alır:

1- Sosyal hizmette teori ve pratik 2- Bilim ve kanser tedavisi.

Onkolojik sosyal hizmetin sunulması ve etkili uygulama her sanat ve bilimde olduğu gibi önemlidir.

Sosyal hizmet uygulamasının amacı, insanların sorun çözme ve sorunlarla başa çıkma kapasitesini arttırma, insanları kaynak, hizmet ve fırsat verebilecek sistemlerle ilişkiye geçirme, bu sistemlerin etkili ve insanca isleyişini sağlama, sosyal politikanın gelişmesi ve ilerlemesine katkıda bulunmadır. Tıbbi sosyal hizmet uygulamaları ise hastanın tıbbi bakımı ve tedaviyi kabul etmesi, sağlık problemleri nedeniyle hasta ve ailesinin yaşadığı stresin azaltılması, hastanın hastalığı ve içinde bulunduğu koşullar nedeniyle ortaya çıkan problemlerini çözme amacına yönelmiştir. Tüm bu amaçlar başlangıç, planlama, hizmetin verilmesi, değerlendirme, sonlandırma ve takip aşamalarını kapsayan bir dizi mesleki müdahale sonucunda gerçekleştirilir (Mutlu, 2007, s. 6).

Tıbbi sosyal hizmetin odağı hasta bakım etkinlikleri ile ilgilidir. Tıbbi sosyal hizmet; hastanın tedavisi sırasında, hastayı etkileyen sosyal ve duygusal sorunların çözümü ile uğraşır. Sosyal hizmet mesleğinin bireyle çalışma ve grup çalışması yönteminin kullanıldığı bir uygulama alanıdır. Onkoloji hastasına yapılan tedaviler bir ekip işidir ve bu ekip içinde sosyal hizmet uzmanları önemli mesleki işlevler üstlenirler (Duyan, 1996, aktaran; Yıldırım, 2013, s. 170).

Tıp alanında, hastalıkların tanısı ve tedavi sürecinde uzun süre sosyal alan dikkate alınmamıştır. Bu nedenle yirminci yüzyılda ortaya çıkan sosyal hizmet disiplini en başından itibaren sağlık alanındaki uygulama çerçevesinde, bireyin sosyal çevresinin önemini vurgulamıştır. Bireyi yalnızca bedensel ve ruhsal bir varlık olarak değil aynı zamanda sosyal bir varlık olarak görmüş; bireyin sağlık sorunlarının çözümü sürecine bütüncül bir çerçeve ile bakılmasını savunmuştur.

Kanser hastalarında görülen psikolojik ve psikiyatrik sorunlar ve bu sorunların hastalık sürecinde, hastanın yaşam kalitesini olumsuz etkilediği ispatlanmıştır. Kanserin tedavisinin yapılması ve psikososyal sorunların çözülerek hastaların yaşam kalitelerinin artırılması için onkolojik psikiyatri ve sosyal hizmetin birlikteliğinin önemli olduğu belirlenmiştir (Ülger, 2014, s. 89).

Sosyal hizmet uygulamasında, gerek mikro düzeyde bilişsel, psikolojik ve duygusal; gerekse makro düzeyde kültürel, ekonomik ve sosyo-politik uzantıları olan çok yönlü sosyal sorunların çözümünde grup dinamiklerinden yararlanılması ön görülmektedir. Onkoloji alanında çalışan sosyal hizmet uzmanlarının temel görevlerinden birisi, kanser hastalarına duygusal destek sağlamaları ve destek grupları gibi psiko-sosyal müdahalelerle hastaların uyumunu sağlamaktır. Destek gruplarında çalışmak için, sosyal hizmet uzmanlarının etkili grup liderliği becerilerini geliştirmek ve kanserin tanısı ve tedavisi konularında yeterli düzeyde bilgi sahibi olmalarını sağlamak gerekmektedir (Tuncay, 2010, s. 61-69).

Sosyal hizmet uzmanları, meme kanseri ve meme kanseri tedavisiyle ilgili dini görüşleri özelikle dikkate almalıdırlar. Bir araştırmada yaşlı ve Afro-Amerikan kadınlar, algıladıkları Tanrıyı onların meme kanseri tedavisinin bölünmez bir parçası olarak kabul etmektedirler. Bu durumda sosyal hizmet uzmanları, tedavinin geliştirilmesi ve manevi rahatlık sağlamak için kadınların inançlarını dikkate almak zorundadır (Altpeter, 2005, s. 230).