Okulların Yapımı, Bakımı, Onarımı

Ġbtidai mektepleri ile rüĢtiyelerin belirli bir okul planları yoktu. Ġlkokullar için ilk kez 1909 yılında okul binası planı oluĢturulmuĢtur. Plana göre, ibtidai mektepleri üç sınıflı olacak bunun yanı sıra bir öğretmen odası ile bir bevvap odası bulunacaktı. Okulun ayrıca bir bahçesi ile teneffüshane denilen bir alanı bulunacaktı. Sınıf mecutları en fazla 40 öğrenciden oluĢacaktı169

. RüĢtiyelerin binaları ibtidailere göre daha nitelikli olsa da, belirli bir planı yoktu. 5 Nisan 1853 tarihinde Meclis-i Maarif tarafından yayımlanan belgede terkedilmiĢ mahalle mektepleri veya metruk binalarda rüĢtiyeler açılabileceği belirtilmiĢti. Eğer böyle bir bina bulunamaz ise en az dört odalı uygun binalar satın alınabilir veya kiralanabilirdi. Eğer rüĢtiye binasının yapımı için karar verilirse tüm masraflar devlet hazinesince karĢılanmıĢtır. Maarif-i Umumiye Nizamnamesi‘nde ise yeni açılacak rüĢtiye mektepleri için boĢ devlet binalarının kullanılması istenmiĢtir170

.

TaĢrada yeni açılan okullar için bina bulmak veya yaptırmak bir sorun olmuĢtur. Okul binalarının yapımı ve onarımı çoğu zaman yerel mali kaynaklara ve öğretmenlerin giriĢimciliğine bağlı kalmıĢtır. Ġstanbul‘da mali imkanların geniĢliğinin etkisi ile daha kurumsal yapılar varken taĢrada birçok yerde geçici mekanlarda eğitim yapılmıĢtır. Ġbtidailer ve rüĢtiyeler için belirlenmiĢ belirli planlı okul binaları yokken daha çok devlete ait ve atıl olan resmi binalar veya atıl medreselerin kullanılması önerilmiĢtir. Örneğin Edirne ve Bursa‘dan sonra rüĢtiye mektebinin açıldığı üçüncü vilayet olan Bosna‘ya gönderilen emirlerde terkedilmiĢ medrese veya okul binalarında rüĢtiyelerin açılması istenmiĢtir171. RüĢtiyelerin bina ve inĢaat masrafları halk tarafından karĢılanırken, öğretmen maaĢları Maarif Nezareti‘nin bütçesinden karĢılanmaya çalıĢılmıĢtır. Örneğin Bosna‘da yeni açılan rüĢtiyenin inĢaat giderleri ahaliden toplanmıĢtı172

. Halkın isteği ile açılan rüĢtiyelerde

169

Ġlköğretim Kanun Tasarısı (10 Haziran 1909).

170 _{Somel, s.98.}

171 _{Somel, s.96}

172 _{Somel,s.96. Devlet bu okullara 750 kuruĢ maaĢla bir muallim-i evvel, 400 kuruĢ maaĢla bir}

bu durum değiĢmiĢtir. Saraybosna ve Mostar gibi rüĢtiyelerin muallim maaĢları da yerel vergilerle karĢılanmıĢtır173

.

Ġbtidailerin okul tamiratları da tıpkı okul binası inĢasında olduğu gibi yerel kaynaklar tarafından karĢılanması esası kabul edilmiĢti. RüĢtiyeler mali kaynak olarak merkez bütçesine tabi olmakla beraber uygulamada yerel mali kaynakların devreye sokulması mahalli idarelerden özellikle istenmiĢ devlet hazinesinden bu kalemde çıkıĢ yapılmasına sıcak bakılmamıĢtır. Bu yüzden merkez ile taĢra arasında tamirat ile ilgili uzun yazıĢmalar meydana gelmiĢtir. Örneğin, Karaman RüĢtiye mektebinin duvarının tamiri için Karaman Maarif Müdürlüğü ile Konya Valiliği ve Maarif Nezareti arasında yapılan yazıĢmalar okulların tamiratı ve inĢası hakkında bize ilginç bilgiler vermektedir. Öncelikle Karaman Maarif Müdürlüğü rüĢtiye mektebinin duvarının tamiri için gerekli olan 4.330 liranın yerel idarenin inĢaat tertibinden karĢılanmasını istemiĢtir. Yerel idare meclisi de rüĢtiye mektebinin duvarının tamiri için gerekli olan miktarın vilayet maarif sandığından karĢılanmasını Konya Valiliği‘nden istemiĢtir. Konya Valiliği durumu 27 Temmuz 1905 tarihinde Maarif Nezareti‘ne bildirmiĢtir174

. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, muhasebe biriminin görüĢünü alarak hazırladığı 4 Eylül 1905 tarihli cevapta inĢaat tertibinin kapanmıĢ olduğu, istenen tamirat bedelinin baĢka kaynaklarla da karĢılanmasının mümkün olmadığı, ancak gelecek yıllarda hassa-i iane tahsisatından tedarik edilebileceği belirtilmiĢtir. ĠnĢaat için gerekli olan münakasanın175

ve münakasa

kaimesinin176 hazırlanması istenmiĢtir177.

Karaman Maarif Müdürlüğü bu cevap üzerine 30 Ocak 1906 tarihinde okulun duvarı için gerekli olan malzeme ve iĢçilik masraflarının kaydedildiği bir

173 _{Somel, s.96-97.}

174

BOA-MF-MKT-879/26-1-1.

175 _{―Devletçe veya bir müessesede alınacak bir malın ve yaptırılacak bir iĢin indirilmeye konulması}

anlamında kullanılır bir tabirdir.‖ (Bknz: Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri

Sözlüğü, C.2, s.616.)

176 _{―Devletçe veya bir müessesece açık indirme ile alınacak bir malın ve yaptırılacak iĢin Ģartları}

nelerden ibaret bulunduğu ve ne zaman ve ne suretle teslim edilerek bedelinin ödeme yolu ne olduğu yazılı olan kağıdın adıdır. Tâyin olunan günde toplanan heyetçe ve tellâl marifeti ile karĢılıklı indirme yapılarak en çok indirme yapılana ihaleedilir.‖ (Bknz: Pakalın, s.616.)

keşifname178

hazırlatmıĢtır. (Bknz: Tablo-9:1905 Yılında Karaman RüĢtiyesinin Muhafaza Duvarının Tamiratı Ġçin Yapılan KeĢifte OluĢturulan Malzeme Listesi ve Masraflar) Bu keĢifnameye göre; yol tarafında inĢa edilecek okulun duvarı iki metre yükseklikte olacaktır, ayrıca duvarın kırk metresi yeniden yapılacaktır. Duvar inĢası için gerekli olan toplam keĢif bedeli 6.000 kuruĢtur179_{. Bu bedel uygun bulunmamıĢ} olmalı ki, 4 Mart 1907 tarihinde rüĢtiye mektebinin duvarı ve cümle(dıĢ) kapısı için bir keşifname(Bknz: Tablo-10: 1906 Yılında Karaman RüĢtiyesinin Muhafaza Duvarının Tamiratı Ġçin Yapılan KeĢifte OluĢturulan Ġhtiyaç Listesi ve Masraflar) daha hazırlanmıĢ, keĢif bedeli olarak 5.725 kuruĢ belirlenmiĢtir. Bu keĢiften sonra aynı gün münakasa kaimesi tanzim olunmuĢ teklif veren ustalar ile teklif miktarları belirlenmiĢtir.(Bknz: Tablo-11: Karaman RüĢtiye Mektebi‘nin Çevre Duvarının Tamiri Ġçin Hazırlanan Münakasa Kaimesi) Bu belgeye göre ihaleye giren giren duvar ustaların Osman usta hariç hepsi gayrimüslimdir. 5.625 kuruĢtan baĢlayan ihale yapılan indirimlerle 4.650 kuruĢa kadar düĢmüĢ ve rüĢtiye duvarının tamir iĢi Kasabalı Osman Usta‘ya 4.650 kuruĢ karĢılığında verilmiĢtir180_{. KeĢifname ile} münakasa kaimesi 1 Nisan 1907‘de yerel maarif idaresi ve kaymakamlık tarafından Konya Valiliği kanalıyla Maarif Nezaretine bildirilmiĢtir. Maarif Nezareti bu ihale münakasanın 17 Ocak 1905 tarihli irade-i seniyyede belirtilen Ģartlara uygun olmadığını belirtilerek isteği reddetmiĢtir181_{. 24 Haziran 1907‘de rüĢtiye mektebinin} duvarının acilen tamir edilmesi gerektiği Konya Valiliği tarafından Maarif Nezareti‘ne bir kez daha bildirilmiĢtir. Nezaretin 26 Kasım 1907 tarihli cevabında 1907 yılı bütçesinin taĢra inĢaat ve tamirat tertibinden karĢılanmasını uygun bulmuĢtur182_{. Temmuz 1905‘de baĢlayan rüĢtiye mektebinin tamiri yazıĢmaları iki} yılı aĢkın süre geçtikten sonra, ancak 1907 yılı kasım ayında tamamlanabilmiĢtir.

178

KaĢifnameyi Karaman‘ın dülger ustalarından Karemlil Usta hazırlamıĢtır.

179 _{BOA-MF-MKT-938/13-1-1.}

180 _{BOA-MF-MKT-1024/6-1-1.}

181

Resmi kaymeye yazılmamıĢ(Münakasa kaimesi 0-1.000 kuruĢ arası istisna olmak üzere 1.000- 10.000 kuruĢ arası 10 kuruĢluk ve 10.000 kuruĢ yukarısı 1 mecidiyelik kaymeye yazılmalıdır.) ve pul yapıĢtırılmamıĢtır.(Bknz: BOA-MF-MKT-938/13-2-2.)