Okul Kültürü ve Ortamı

Kültür ve kültür değerleri toplumun kurumları tarafından oluşturulmaktadır. Toplumdaki eğitim, hukuk, evlilik, din, sanat, sağlık, siyaset, iktisat, güvenlik ve iş kurumları kendi alanlarında meydana getirdikleri kültür değerleriyle toplumun değer sistemini bütünleştirerek inşa etmektedir. Kurumla ve personelle ilgili değerlerin oluşmasında söz edilen tüm sosyal kurumlar da katkıda bulunmaktadırlar (Başaran, 1991, s. 243). Eğitimin tarihi, eğitimle kültürün ayrı olarak düşünülemeyeceğini ortaya koymakla birlikte eğitim ve kültürün birbirlerine şekil verdiği söylenebilir. Kültür, toplumu meydana getiren bireylerin kişiliklerine yansıyan bir yaşama şeklidir. Eğitim boşlukta devam eden bir süreç değil aksine niteliği itibariyle dinamik olan kültür dokusu içinde eğitim de dinamik bir süreçtir (Varış, 1991, s. 102).

Okul kültürü, okul dışı çevrenin kültüründen bütünüyle ayrılmış bir şekilde değildir. Çünkü bir okul ortamında bir araya gelen insanlar öncelikle bu okul çevresinden geldikleri için, okula gelirken sosyal çevrelerinden bazı kültür örüntülerine sahip olarak gelmektedirler. Okul kültürü, okul dışı çevrenin kültürüne göre bir alt kültürdür. Fakat okul içindeki çeşitli alt kültürlere göre de baskın bir kültür olduğu söylenebilir. Okul kültürü okul içinde yer alabilecek alt kültürlerin üst üste bir toplamı olmayıp, bu alt kültürlerin üyesi olan insanların makro düzeyde paylaştıkları ortak bir kültür olarak tanımlanabilir (Şişman ve Turan, 2005, s. 133).

Okul kültürü, okulun zamanla oluşturduğu bir yaşam tarzı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bir okulun tarihçesi, okulda benimsenen değerler, yargılar, okulun tarihi içinde yaşanan gerçek hikâyeler, okulda yaygın olan gelenekler, törenler ve okulun sembolü, okul kültürünün temel öğeleri içinde yer almaktadır. Okul kültürü, bir taraftan okulun imajını, kimliğini ve çekiciliğini gösterirken diğer taraftan çevrenin okula bakış açısını da yansıtmaktadır (Balcı, 2011). Kültür, zamanla gelişmektedir. Bu bağlamda

65

uzun bir geçmişe sahip örgütler daha fazla kültürel birikime sahip olmaktadır. Böyle okullar, okul kültürüyle tanınmaktadır. Okul kültürünün oluşturulması, devamlılığı ve çevreye tanıtılması için yapılan faaliyetlerde okul yöneticisinin önemli görevleri bulunmaktadır. Güçlü ve verimli bir okul kültürü oluşturabilmek için okul yöneticisinin kültürel bakımdan liderlik yapabilecek, okul kültürünü devam ettirebilecek niteliklerinin olması gerekmektedir (Sönmez, 2005, s. 14). Bir eğitim ve öğretim kurumu olan okullar, kendilerine has okul kültürü oluşturarak, kurumlarının ve öğrencilerinin performanslarını ve verimliliklerini artırabilirler. Okul kültürünü oluştururken şu faktörler etkili olmaktadır (Çağlayan, 2002, s. 80):

 Okulun bütçe imkânları

 Okulun tarihi ve gelişimi

 Okul yöneticilerinin eğitim ufku

 Okul yöneticisinin yönetim becerisi

 Rakip okulların durumu

 Okulun fiziki konumu

 Öğrenci-veli ilişkileri

 Çevredeki okul sayısı

Okul kültürünü oluşturabilmek için, okul yöneticisi ve öğretmenin ortak hareket etmesi gerekmektedir. Bu sergilenen ortak hareket önemli bir yere sahiptir. Okul yöneticisi, öğretmenler arasında ve öğretmenle kendisi arasında karşılıklı güven ve bağlılık oluşturmalı, bunun sonucu olarak da okul kültürünün geliştirilmesine yardımcı olmalıdır. Öğretmen çalıştığı okula güvendiği zaman, bilgi ve birikimini hatta daha fazla çaba sarf ederek tüm gücünü okul adına kullanmaktadır (Çelik, 2002, s. 103). Toplumsal kültürün yeni nesillere kazandırıldığı yer olan okullarda sadece birkaç öğretmenin eğitimin kalitesini yükseltmek için çaba göstermesi, emek sarf etmesi, uğraş vermesinin yeteceği söylenemez. Tüm öğretmenler, örgütsel öğrenme konusunu okul kültürünü oluşturmak ve devam ettirmek için önemli bir değer olarak görmelidir. Bu doğrultuda da okul, çalışmalarıyla toplumun sosyal dokusunu etkileyebilmektedir (Varış, 1991, s. 117).

Okullarda etkili öğretimi destekleyici hava oluşturarak “biz” duygusu ön plana çıkarılmalıdır. Oluşturulan bu hava ile öğretim, yüksek beklentiler ile vurgulanmalı, ortaklaşa planlama ve uygulama, akademik ve işbirlikçi ilişkiler özendirilmeli, başarının

66

tanınması ve ödüllendirilmesine önem verilmeli, öğrencilerin etkili düzeyde öğrenmesine yol açan istendik ve olumlu hava sağlamak hedeflenmeli ve desteklenmelidir. Oluşturulan güçlü okul kültürüyle, tüm okul çalışanlarına, öğrencilere ve çevreye okulun benimsetilmesi sağlanmalı, herkesi başarıya özendirmeli ve güçlü okul değerlerinin paylaşılması yoluyla birlikte başarmanın mutluluğunu yaşamak sağlanmalıdır (Can, 2004,s. 115).

Örgütün amaçlarının gerçekleşebilmesi için, üyelerin birbirleriyle olan ilişkilerini doğru şekilde anlamış ve benimsemiş olmaları gerekmektedir. Eğitim örgütlerinde diğer örgütlere göre informal yapı ve hava içinde çalışma fırsatı olduğundan, kişilerarası ilişkiler ve grup dinamiği daha çok önemlidir (Bursalıoğlu, 2005, s. 25). Oluşturulan kişilerarası ilişkiler, okul kültürünün devamını sağlamak için önemlidir. Güçlü ilişkiler, sağlam ve sürekliliği olan bir kültür gerekmektedir.

Örgüt kültürünün üyeler arasında kuşaktan kuşağa aktarımının olmasında, bunun sağlanmasında sosyalleşme süreci önemlidir. Kültürün bir sosyal denetim fonksiyonu gördüğü, örgüt üyelerinin algılama, düşünme ve hissetme becerilerini belirleme için gerekli zemini oluşturduğu ifade edilmektedir. Dolayısıyla okullar için örgüt kültürü etkililiğin ortaya çıkmasında önemli fonksiyon ortaya koymaktadır (Keskin, 2014, s. 32). Sosyalleşme sürecini yoğun şekilde yaşayan okullarda iletişim ve etkileşim üst düzeyde olacağı için bu durum okulların etkililiğine de katkı sağlayacaktır.

Şişman (2002a) etkili okulun kültürüyle ilgili bazı özellikler olduğunu belirtmiştir. Bunlar; okulun temel değer ve sembolleri tüm okul toplumunca ortak paylaşılır. Okulda bir takım ruhu egemen olup, ortaklaşa davranışlar teşvik edilir. Okul toplumunu oluşturan üyeler, birbiriyle dostane ilişkiler içindedir. Okul kadrosu arasında karşılıklı yardımlaşma ve güven vardır. Okulda yenilik ve değişme teşvik edilir. Başarılar kutlanır ve ödüllendirilir. Okul yöneticileri kültürel ve sembolik liderlik davranışları sergiler. Destekleyici bir ortam vardır.