Hücre içerisinde bulunan besinlerin, oksijenli ortamda karbondiokside ve suya kadar parçalanması- na oksijenli solunum denir. Oksijenli solunum, gelişmiş yapılı canlılarda mitokondri organelinde ger- çekleşir.
Besin + Oksijen Oksijenli Solunum Su + Karbondioksit + Enerji (ATP)
Oksijenli
solunum Fermantasyon
Laktik asit
fermantasyonu fermantasyonuEtil alkol
Hücresel Enerji Oluşumu Oksijensiz solunum
H
2O
CO
2(Klorofil)
C
6H
12O
6O
2Solunum sırasında üretilen enerji ATP (Adenozin trifosfat) molekülündeki fosfat bağları arasında saklanır. Enerjiye ihtiyaç
Bitkiler solunumları sırasında sürekli oksijen kullanır. Ancak, gündüzleri fotosentez yoluyla elde et- tikleri oksijen, solunum için gereksinim duyduklarından çok olduğu için fazla oksijeni atmosfere verirler. Geceleri ise bitkiler fotosentez yapamadıkları için solunum sonucu oluşan karbondioksidi dışarı verir.
Bitkiler Ne Zaman Solunum Yapar?
Gerekli Malzemeler
‣
Özdeş saksı bitkisi (2 adet)‣
Cam fanus ( 2 adet)‣
Beherglas (2 adet)‣
Kireç suyuEtkinlik 6-5
Etkinlik uyarıları
➪
Kireç suyu, karbondioksit gazı varlığında bulanıklaşır.Etkinliğin Yapılışı
➜Getirdiğiniz bitkileri cam fanusların içine yerleştiriniz. ➜Bitkilere eşit miktarda su veriniz.
➜Beherglasların içine eşit miktarda kireç suyu koyunuz.
➜Aynı şekilde beherglasları da fanusun içine, bitkilerin yanına yerleştiriniz. ➜ Fanusların kapaklarını kapatınız.
➜ Fanuslardan birini ışıklı ortama diğerini ise karanlık bir ortama koyunuz. ➜Dört gün boyunca fanusların içlerini ve kireç sularını gözlemleyiniz. ➜Gözlemlerinizi aşağıda verilen tabloya kaydediniz.
1. Gün 2. Gün 3. Gün 4. Gün
Neler Gözlemlediniz?
4 Kireç sularında ne gibi değişiklikler gözlemlediniz? Açıklayınız.
4 Fanusların iç yüzeyinde oluşan su damlacıklarının oluşma sebebi ne olabilir? Açıklayınız. II. Oksijensiz Solunum
Besinlerin oksijen kullanmadan enzimler yardımı ile parçalanıp enerji elde edilmesine oksijensiz solunum denir.
Her iki kaptaki kireç suyu da bulandı. Çünkü bitkiler gece gündüz solunum yapar. Su damlacıklarının oluşma sebebi solunum sonucunda oluşan su buharıdır.
III. Fermantasyon
Oksijensiz solunumda olduğu gibi besinlerin oksijen kullanılmadan enzimler yardımı ile parçalanıp enerji elde edilmesine fermantasyon denir. Oksijensiz solunumdan elde edilen enerji miktarı gibi bazı farklılıklar göstermektedir. Fermantasyon sonucu elde edilen enerji miktarı oksijenli ve oksijensiz solu- numa göre oldukça azdır. Laktik asit ve etil alkol fermantasyonu olmak üzere iki çeşittir. Fermantasyon sonucu oluşan ürünler, fermantasyon çeşidine göre farklılık gösterir.
Balon Neden Şişti?
Gerekli Malzemeler
‣
Erlenmayer (2 adet)‣
Hamur mayası‣
Balon (2 adet)‣
Tatlı kaşığı‣
Toz şeker‣
Baget‣
Su Etkinlik 6-4 Etkinliğin Yapılışı➜Erlenmayerleri bir miktar su ile doldurunuz.
➜Suların üzerine 3 tatlı kaşığı şeker ilave ederek baget yardımı ile karıştırınız.
➜Erlenmayerlerden birine içerisindeki şekerli suya ek olarak bir tatlı kaşığı hamur mayası koyu- nuz.
➜Balonları erlenmayerlerin ağzına geçirerek erlenmayerleri sıcak bir ortamda bir süre bekletiniz. ➜Süre sonunda balonlardaki değişimi gözlemleyiniz.
Neler Gözlemlediniz?
4 Balonlarda bir değişiklik oldu mu? Bunun nedeni ne olabilir? Tartışınız. Yandaki görselde mayalanmış bir hamur görmektesi-
niz. “Balon Neden Şişti?” etkinliğinde hamur mayası koy- duğunuz erlenmayerdeki balonun şişmesini sağlayan da hamurun mayalanmasını sağlayan da tek hücreli maya mantarlarıdır.
Bu mantarlar fermantasyon yapan canlılardır. Bazı kas hücrelerine yeterli oksijen ulaşmadığında da bu hüc- reler fermantasyon yapar. Fazla enerjiye ihtiyaç duydu-
ğumuz spor gibi aktivitelerde, iskelet kası hücrelerine yeterli miktarda oksijen gelmez. Bu durumda bu kaslarda fermantasyon gerçekleşir. Hamurun mayalanmasında ve iskelet kaslarında gerçekleşen fer- mantasyon birbirinden farklılık gösterir.
İçerisinde maya ve şeker bulunan kaptaki balon şişti. Balonun şişmesinin sebebi maya mantarlarının yaptığı fermantasyon sonucu açığa çıkan karbondioksit gazıdır.
6. ÜNİTE
Ayrıca ağır antrenman sonucu iskelet kaslarınız- da yorgunluk hissetmenizin nedeni de iskelet kasla- rınızın yapmış olduğu laktik asit fermantasyonudur.
Fermantasyon sonucu elde edilen enerji, oksijen- li solunuma göre çok daha az olsa da enerji ihtiyacı az olan canlılar ve yeterli oksijeni bulunmayan iske- let kas hücreleri, yaşamlarını devam ettirebilmek için fermantasyon yapar.
Hamurun mayalanmasını sağlayan maya mantarları etil alkol fermantasyonu yapar. Fermantasyon sonucu açığa çıkan karbondioksit, hamurun kabarmasını sağlar.
Karbondioksit + Etil alkol + Enerji (ATP) Besin
Laktik asit + Enerji (ATP) Besin
Etil alkol fermantasyonu
Laktik asit fermantasyonu
Kendimizi Değerlendirelim 6-3
Aşağıda verilen bulmacanın sorularının ne olabileceğini “Sorular” bölümüne yazınız.
S
O
L
N
U
M
B
İ
T
K
İ
L
R
K
S
İ
J
E
N
S
U
B
E
S
İ
N
1) 2) 3) 5) 4) Sorular 1) ... ... 2) ... ... 3) ... ... 4) ... ... 5) ... ...Yoğurdun mayalanmasını sağlayan mikroorganizmalar ise laktik asit fermantasyonu yapar
o Üretilen enerji miktarı fazladır. o Karbondioksit çıkışı gözlemlenir. o Su çıkışı gözlemlenir.
o Üretilen enerji miktarı azdır. o Karbondioksit çıkışı gözlemlenir. o Su çıkışı gözlemlenmez.
o Üretilen enerji miktarı azdır. o Karbondioksit çıkışı gözlemlenmez. o Su çıkışı gözlemlenmez.
Fotosentez sırasında topraktan emilir.
Solunum sırasında atmosferden alınır.
Gelişmiş canlılarda mitokondride gerçekleşir.
Solunum sırasında kullanılıp fotosentez sırasında ürün olarak açığa çıkar. Besinlerini kendileri üretirler.
3. MADDE DÖNGÜLERİ VE ÇEVRE SORuNLARI a. Madde Döngüleri
Doğada bulunan elementlerin bir kısmı, canlı ve cansız çevre arasında sürekli hareket hâlindedir. Canlılar, kendileri için gerekli elementleri çeşitli şekillerde ortamdan alır ve bu elementleri kullanıp çeşitli şekillerde ortama geri verir. Canlıların yapısında bulunan elementlerin tekrar tekrar doğada kullanılma- sına madde döngüsü denir.
I. Su Döngüsü
Bugün içtiğimiz su belki de 500 yıl önce atalarımızın içtiği su ile aynı olabilir. Nasıl mı? Su döngüsünü gösteren aşağıdaki görseli inceleyiniz.
Yeryüzünde bulunan su, sürekli hâl değiştirir. Bu hâl değişimleri su döngüsünün bir parçasıdır. Su; bitki ve hayvanların solunum ve terleme gibi faaliyetleri, özellikle de yeryüzündeki suların buharlaşarak havaya karışması, bulutları oluşturması ve havadaki su buharının yoğuşması ile yağış hâlinde yeryü- züne geri döner. Yağışın bir kısmı toprak tarafından emilerek yer altı sularını oluşturur. Yer altı suları da tekrar deniz, okyanus vb. yerlere karışır. Bu sürece su döngüsü denir.