Oğul’un Tasviri

kadar türlü ikonografik motifler kullanılarak tasvir edilmektedir. Baba’nın özünü ve kutsallığını kendisinde içeren İsa’nın dünya üzerinde fiziksel, insani ve tarihi bir şekle sahip olduğundan dolayı, Oğul kavramının tasviri sıkıntısız kabul edilmektedir. Oğul kavramını ikonografik olarak yansıtmak üzere “İsa Mesih”, “Pantokrator”, “Maiestas Domini”, “İyi Çoban”, “Ecce Homo”, “Çarmıha Geriliş”, “Imago Pietatis” ya da “Kutsal Kalp” gibi farklı antropomorfik motifler kullanılmaktadır. Bu antropomorfik motiflerin yanı sıra, “Balık”, “Pelikan” ya da “Agnus Dei” gibi hayvani motifler ve “Alfa-Omega” ya da “Kristogram” gibi sembolik motifler de karşımıza çıkmaktadır.

87 _{Monreal y Tejada, a.g.e., s. 42.} 88 _{Monreal y Tejada, a.g.e., ss. 42-43.}

Oğul ile ilgili antropromorfik motifler arasında en yaygın olan “İsa Mesih” motifidir. Bu motife göre, Oğul esmer, sakallı, normalde kırmızı tunikli ve mavi cübbeli olgun bir erkek şeklinde tasvir edilmektedir. Halbuki “İsa Mesih” motifinin başka bir alternatifi mevcuttur. Bu alternatife göre ise Oğul, sağ eliyle kutsarken sol eliyle bir yerküre tutmakta olan normalde çıplak bir çocuk olarak da tasvir edilmektedir.89

“İsa Mesih” motifi dışında, tarih boyunca tekrarlanan “Pantokrator”90 _{motifi de}

karşımıza çıkmaktadır. Bizans’tan kaynaklı bu motif, oturmuş halde sağ elinin üç parmağıyla kutsarken sol elinde kitap tutmakta olan İsa’yı göstermektedir. Bu motifte, genellikle, İsa’nın başına “O WN” yazısını içeren haç şeklindeki bir hale eklenmektedir. Oğul kavramı tasvir edilirken kullanılan başka antropomorfik bir motif “Maiestas Domini” motifidir. Söz konusu motife göre, İsa çarmıhta ölmüş şekilde imparator tunikli ve diken taçlı gösterilmektedir. Asıl olarak Bizans’ta ortaya çıkan ve sonradan Batı Avrupa’da da kullanılan bu motif, yüz ifadesinden acı anlaşılmayan ölümü yenmiş bir İsa’yı göstermektedir. Halbuki XIII. yy.’dan itibaren bu motif değişip ölümü boyunca acı çekerken yaşamaktan vazgeçmiş bir İsa’yı göstermektedir. İlgi çeken başka bir motif “İyi Çoban” motifidir. Teknik açısından “Kriophoros” isimli Grekoromen sanatsal motifinden kaynaklı olmasına rağmen, bu motif teolojik olarak İnciller’e de dayandırılmaktadır: “Ve

İsa yine onlara dedi: Doğusu ve doğrusu size derim: Ben koyunların kapısıyım”

(Yuhanna 10, 7); “İsa onlara şu meseli söyliyerek dedi: Sizden kim, yüz koyunu olup

bunlardan birini kaybettiği zaman doksa dokuzunu kırda bırakarak kaybolanı buluncıya kadar, arkasından gitmez?” (Luka 15, 3-4). Söz konusu motife göre, Oğul omuzlarının

üstünde bir koyun taşıyan kısa tunikli bir genç olarak tasvir edilmektedir. “İyi Çoban”91

motifi, eski Roma ve Yunanistan halkı arasında meşhur olan “Kriophoros” motifine benzediği için, özellikle erken Hıristiyanlık döneminde, Hıristiyanların kendilerini paganların önünde belli etmeden dini sanatını ve inancını devam ettirebilmelerine faydalı olmuştur. Şu ana kadar bahsedilen motiflerin yanında, Oğul kavramıyla ilgili dört antropomorfik motif daha var olmaktadır. Bunlar ise “Ecce Homo”, “Çarmıha Geriliş”,

89 _{Monreal y Tejada, a.g.e., ss. 43-45.} 90 _{Bkz. Ek-10.}

“Imago Pietatis” ve “Kutsal Kalp” motifleridir. “Ecce Homo” motifi İsa’nın Çilesini hatırlatan bir motiftir. Söz konusu motif, kamçılandıktan sonra kan içerisinde diken taçlı ve elleri bağlı bir İsa’yı göstermektedir. “Çarmıha Geriliş” motifi, İsa’yı tasvir etmek için tarih boyunca en çok kullanılan motiflerden biridir. Sade ve sembolik haç motifinden kaynaklı bu eski motife göre, İsa çarmıha gerilmiş halde gösterilmektedir. Yüzyıllar geçtikçe değişiklik gören “Çarmıha Geriliş” motifinde XIII. yy.’a kadar İsa’nın ayakları çarmıha ayrı olarak çivilenmiş halde gösterilirken XIII. yy.’dan itibaren iki ayağı tek bir çivinin altında çarmıha çivilenmiş şekilde gösterilmektedir. İsa’nın Çilesiyle ilgili başka bir motif “Imago Pietatis” olarak bilinen motiftir. Bu motife göre, yaralarını göstererek mezarından çıkan yarı çıplak bir İsa tasvir edilmektedir. Oğul kavramıyla ilgili son antropomorfik motif “Kutsal Kalp”92 _{isimli motiftir. Günümüzde yüksek oranda}

kullanılan bu motifte, tuniğini açarak insanlara göğsündeki kalbi gösteren bir İsa karşımıza çıkmaktadır. Söz konusu motifin, ıssız olarak, yanan diken taçlı bir kalp şeklinde kullanıldığını görmek mümkündür.93

Oğul kavramı ile ilgili antropomorfik motifler bir kenara bırakılarak, hayvani motiflerden de bahsedilmesi gerekmektedir. En çok kullanılan hayvani motiflerden bazıları “Balık”, “Pelikan” ve “Agnus Dei” motifleridir. Erken Hıristiyanlıktan beri sürekli bir şekilde karşımıza çıkan “Balık” motifi, Grekçe I.X.TH.Y.S. monogramında kaynağını bulmaktadır. Grekçede balık anlamına gelen “Ixthys” kelimesinin oluştuğu harflerin birbirinden ayrılmasının sonucunda I.X.TH.Y.S. monogramı ortaya çıkmaktadır. Bu monogramın her harfi de yeni bir kelime temsil etmesinin sonucunda “İsa Mesih, Tanrı’nın Oğlu, Kurtarıcı” biçiminde gizli bir cümle olarak ortaya çıkmaktadır. Başka hayvani bir motif ise, “Pelikan” motifidir. Tanrı’nın Oğlu olan İsa’nın pelikan olarak tasvir edilmesinin sebebi, Eski Çağ’da insanların, pelikanın, efkaristiyadaki gibi, yavrularını kendi vücudunun etiyle beslediğine inanmalarıdır. Son hayvani motif meşhur olan “Agnus Dei”94 _{motifidir. Bu motife göre İsa, insanları kurtarmak üzere Tanrı’ya}

92 _{Bkz. Ek-12.}

93 _{Monreal y Tejada, a.g.e., ss. 43-53.} 94 _{Bkz. Ek-13.}

kurban olacak koyun gibi tasvir edilmektedir95_{. Bu motifin haklılığı Yuhanna’nın}

İncil’ine dayandırılmaktadır: “Ertesi gün, İsanın kendisine gelmekte olduğunu Yahya görüp dedi: İşte, dünyanın günahını kaldıran Allah Kuzusu!” (Yuhanna 1, 29).

Çalışmanın bu noktasında Oğul kavramıyla ilgili bahsedilecek son iki motif sembolik motiflerdir. Bunlar ise “Alfa-Omega” ve “Kristrogram”96 _{motifleridir. Birincisi}

Grek alfabesinin ilk ve son harfinden oluşup İsa aracılığıyla Tanrı’dan her şeyin başlangıcı ve sonu olarak söz etmektedir. İkinci sembolik motif ise, Grekçede İsa’ya verilen ismin ilk üç harfinden oluşan bir monogramdır. Erken Hıristiyanlıkta “Xristos” kelimesinden kaynaklanan X.P.I. monogramı genellikle halka içerisinde, “Alfa-Omega” sembolüyle birlikte kullanılmaktadır.97