Nitel Verilerin Geçerlik, Güvenirlik Çalışması ve Analizi

Araştırmaya ilişkin nitel verilerin analizi, Ok ve Erdoğan (2010) tarafından Schloss ve Smith (1999)’in önerilerine dayandırılarak uyarlanan 1) çözümleme, 2) güvenirlik analizi, 3) verilerin kodlanması, 4) tema ve kategoriler ve 5) sonuçlar ve yorumlar olmak üzere beş aşamada gerçekleştirilmiştir.

Birinci aşama olan verilerin çözümlenmesi aşamasında, katılımcılar ile bireysel görüşme yapılmadan önce, araştırmacı tarafından katılımcıların kimlik bilgilerinin gizli kalacağı, görüşmenin kendilerine zarar getirmeyeceği ve ses kaydının alınacağı ve kesinlikle kimse ile paylaşılmayacağı, ses kaydının kendi izinlerine tabii olduğu ve istemedikleri takdirde çalışmadan çekilebilecekleri belirtilmiştir (Yıldırım ve Şimşek, 2016: 135). Katılımcıların yaşlarının 18’den küçük olması nedeni ile öncelikle kendilerine ve velilerine katılımcı izin formları okutularak imzalamaları istenmiştir (Ek 3: Veli izin belgesi).

Görüşme sürecinin başlangıcında araştırmanın amacı ve katılımcılara yöneltilecek olan sorular ile ilgili bilgilendirme yapılmıştır. Bu doğrultuda görüşmelere başlanmıştır. Böylece araştırmacı ve katılımcılar arasında güven ortamı (Duverger, 1999: 250) sağlanmaya çalışılmıştır.

Görüşmeler sırasında katılımcılara yöneltilen soruların anlaşılmaması veya eksik bilgi verildiği hissedildiğinde ayrıntı, açıklama ve aydınlatmaya yönelik alternatif ve ek sorulardan yararlanılarak sorulara derinlemesine yanıt alınmaya çalışılmıştır. Ancak katılımcıların araştırmacı tarafından kesinlikle yönlendirilmesi ortamı oluşturulmamasına özen gösterilmiştir (Yıldırım ve Şimşek, 2016: 139-140).

Katılımcılardan alınan izin doğrultusunda ses kayıt cihazı ile elde edilen görüşme verileri çözümlenerek düzenli yazı formatına aktarılmıştır. Elde edilen ham veriler (yazılı dökümler) 41 sayfadan oluşmaktadır. Bu aşamada nitel araştırmanın iç geçerliliğini artırmak adına katılımcı teyidi yöntemi kullanılmıştır. Patton’a (2002) göre, nitel çalışmalarda en önemli güvenirlik çalışmalarından birisi yazılı dökümlerin katılımcılar tarafından incelendiği katılımcı teyididir. Elde edilen yazılı dökümler tekrar okunarak her bir katılımcının kendisine çıktı alınarak verilmiştir. Yazılı dökümlerde yer alan ifadelere katılıp katılmadıkları, görüşlerinde değişiklik olup olmadığı sorulmuştur. Katılımcılar görüş ve ifadelerinde düzeltme ve değişikliğe gitmemişlerdir.

Nitel araştırmanın verileri için gerçekleştirilen bireysel görüşmeler 2016-2017 bahar döneminde akran öğretimi yönteminin 6 haftalık uygulamasının bitirilmesine iki hafta kala 5. ve 6. haftalarda bireysel olarak yüz yüze görüşülerek yapılmıştır. Her bir görüşme ortalama 30-35 dakika sürmüştür. Nitel araştırmanın iç geçerliliğini (inandırıcılığını) artırmak, katılımcılar ve araştırmacı arasında güven ortamı oluşturmak amacıyla uzun süreli etkileşim (Yıldırım ve Şimşek, 2016: 278) tekniğinden yararlanılmıştır.

59 İkinci aşama olan nitel verilerin güvenirliğinin analizi aşamasında, nitel araştırmanın

iç tutarlılığını artırmak için tutarlılık incelemesi tekniğinden yararlanılmıştır. Bu tekniğin amacı, araştırmaya dışarıdan bir gözle bakılması ve araştırmacının etkinliklerini baştan sona tutarlı bir biçimde gerçekleştirip gerçekleştirmediğinin ortaya konmasıdır (Yıldırım ve Şimşek, 2016: 283).

Bu doğrultuda, bağımsız iki araştırmacı (iki öğretim elemanı), nitel araştırmanın çalışma grubunda yer alan ve kura yolu ile seçilen 3 katılımcıya ait görüşme dökümlerini, kodlama listesine bağlı olarak kodlamışlardır. İki araştırmacıya ait kodlamalar arasındaki karşılaştırmalı uyuşmanın güvenirliğini saptamak için sınıflama düzeyinde puanlama yapan iki puanlayıcı arasındaki uyumun derecesini belirlemek için geliştirilen Kappa istatistiğinden yararlanılmıştır (Bıkmaz Bilgen ve Doğan, 2017:66). SPSS 16 paket programından yararlanılarak Kappa tutarlılık katsayısı hesaplanmış ve elde edilen bulgular Tablo 2.5’de verilmiştir.

Tablo 2.5 Kappa Tutarlılık Katsayısına İlişkin Veriler

Puanlayıcı Sayısı Değer p

2 0.821 0.000

*P<0,05 **P<0,01 ***P<0,001

Tablo 2.5 incelendiğinde Kappa tutarlılık katsayısının 0.821 ve P<0,001 düzeyinde anlamlı olarak hesaplandığı görülmektedir. Kappa istatistiği -1 ve +1 arasında değer almakta olup, 0,00 Zayıf; 0,00 – 0,20 Önemsiz; 0,21 – 0,40 Düşük, 0,41 – 0,60 Orta, 0,61 – 0,80 Önemli ve 0,81 – 1,00 Çok Yüksek uyum olduğunu göstermektedir (Bıkmaz Bilgen ve Doğan, 2017: 66). Buna göre araştırmanın kodlamalarının güvenilir olduğu sonucuna varılmıştır.

Nitel araştırmanın dış güvenirliğini artırmak yani teyit edilebilirliği için teyit incelemesi tekniğinden yararlanılmıştır. Teyit incelemesinde amaç, araştırmacının ulaştığı sonuçları toplanan ham veriler ile karşılaştırmak ve teyit mekanizmasının işlevini kontrol etmektir (Yıldırım ve Şimşek, 2016: 283). Araştırmanın nitel kısmında, bireysel görüşmelerin ne şekilde yapıldığı, verilerin ne şekilde kaydedildiği, görüşmelerin ne kadar sürdüğü, veri analizlerinin gerçekleştiriliş biçimi (ana tema, alt tema ve kodlamalar) ve elde edilen bulguların ne şekilde raporlaştırıldığı ile ilgili ayrıntılı bir şekilde açıklama yapılmıştır. Bu açıklamalar dışarıdan bir uzman tarafından incelenmiş ve teyit incelemesi gerçekleştirilmiştir.

Üçüncü aşama olan verilerin kodlaması aşamasında, görüşme dökümleri araştırmacı tarafından okunarak incelenmiştir. İncelenen her sözcük, cümle veya paragraf satır satır kodlanmıştır. Böylece elde edilen verilerin araştırmaya sunduğu kavramların keşfedilmesi sağlanmıştır. Bireysel görüşmelerden elde edilen verilerin bir bütün olarak

60 anlamlandırılmasının güçlüğü nedeniyle kodlama yapılmıştır (Glesne, 2013: 268). Görüşme

verileri tek tek analiz edilerek kodlamalar yapılmış ve NVivo 10.00 paket programı kullanılarak analiz gerçekleştirilmiştir.

Dördüncü aşama olan tema ve kategori oluşturma aşamasında, bireysel görüşmelerden elde edilen veriler arasında ayrıntılı karşılaştırma yapılmış olup, benzer anlatımlar genel kategorilere ayrılmış, verilerin kendi bağlamından tam ayırmadan (Miles ve Huberman, 1994) tema oluşturulmuş ve tema analizi yapılmıştır (Creswell, 2005). Katılımcılardan elde edilen veriler, “içerik analiz” ile analiz edilmiştir. İçerik analizinde, dokümanlardan elde edilen nitel araştırma verilerinin işlenmesi, verilerin kodlanması, temaların bulunması, kodların ve temaların düzenlenmesi, bulguların tanımlanması ve yorumlanması (Yıldırm ve Şimşek, 2016) şeklinde dört aşamada gerçekleştirilmiştir. Ayrıca dökümlerden doğrudan alıntılar yapılmış, katılımcıların görüşleri de belirlenmiştir.

Nitel araştırmanın dış geçerliliğini artırmak adına, ayrıntılı betimleme yapılmıştır. Ayrıntılı betimle ile “ham verilerin ortaya çıkan kavram ve verilere dayanarak yeniden düzenlenmiş bir biçimde okuyucuya yorum katmaksızın verinin doğasına sadık kalınarak aktarılması” amaçlanmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2016: 282). Bununla birlikte nitel araştırmada genele ait bilgileri ortaya koymak yerine hem genele hem de özele ait bilgilere ulaşma eğilimi olduğundan (Yıldırım ve Şimşek, 2016: 282) amaçlı örnekleme yapılmıştır.

Beşinci aşama olan sonuçlar ve yorumlar aşamasında ise, nitel araştırmanın iç geçerliliğini artırmak için uzman incelemesi tekniği kullanılmıştır. Bu aşamada araştırmacı, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Anabilim Dalı’nda Turizm Eğitimi alanında çalışmalarını sürdüren bir uzman ile elde edilen verileri, ulaşılan sonuçları, kendi düşünce tarzı ve yaklaşımı çerçevesinde (Yıldırım ve Şimşek, 2016: 279-280) paylaşmıştır. Uzmandan alınan dönütler araştırmanın geçerlik ve güvenirliğine katkıda bulunmuştur.