Nitel verilerin analizi

Araştırmadaki nitel veriler öğretmen adaylarının doldurmuş olduğu gözlem formlarından ve örnek olay kütüphanesine yönelik yapılan görüşmelerden elde edilmiştir. Gözlem formlarından elde edilen veriler “içerik analizi” yöntemi ile analiz edilmiştir. İçerik analizi ile önceden belirgin olmayan temalar ve boyutlar verilerin derinlemesine analiz elde edilmesinden sonra ortaya çıkar. Yıldırım ve Şimşek’e (2011) göre içerik analizinde veriler dört aşamada analiz edilir:

1. Verilerin kodlanması (kavramlaştırılması), 2. Temaların(kategori) bulunması,

3. Kodların ve temaların düzenlenmesi,

4. Bulguların tanımlanması ve yorumlanmasıdır.

Son yıllarda nitel veri analizinde bilgisayar yazılımların kullanımı yaygınlaşmaktadır. CAQDAS, ETHNO, HyperRESEARCH, Nvivo, Atlas.ti ve Maxqda gibi yazılımlar araştırmacılara nitel verilerin analiz edilmesinde kolaylıklar sağlamaktadır (Nagy & Biber, 2010; Creswell, 2007). Yapılan bu araştırmada elde edilen nitel veri miktarının fazla olması, çoklu sorgulama yapmaya imkan tanıması ve oluşturulan kodların sürekli güncel tutulmasında sağladığı avantajlar (Kuş- Saillard, 2009) nedeniyle QSR NVivo 10 programı kullanılmıştır. Bu bağlamda, içerik analizi yöntemi ile gözlem formlardan elde edilen ifadeler NVivo 10 programına kodlanmıştır. Birbirine yakın olan kodlar birleştirilip alt temalar oluşturulmuştur.

Tablo 3-11. Analizler İçin Öğretmen Ve Öğretmen Adaylarına Atanan Kodlar

BÖLÜM Öğretmen Öğretmen Adayı

Almanca Öğretmenliği ALM Ady_ALM

Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği BOTE Ady_ BOTE

Biyoloji Öğretmenliği BIYO Ady_ BIYO

Coğrafya Öğretmenliği COG Ady_ COG

Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenliği DIN Ady_DIN

Fen Bilgisi Öğretmenliği FEN Ady_FEN

Fizik Öğretmenliği FIZ Ady_FIZ

İlköğretim Matematik Öğretmenliği IMAT Ady_IMAT

İngilizce Öğretmenliği ING Ady_ING

Matematik Öğretmenliği OMAT Ady_OMAT

Okulöncesi Öğretmenliği ONC Ady_ONC

Resim-iş Öğretmenliği RES Ady_RES

Sınıf Öğretmenliği SIN Ady_SIN

Sosyal Bilgiler Öğretmenliği SOS Ady_SOS

Tarih Öğretmenliği TAR Ady_TAR

Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği TDE Ady_TDE

Türkçe Öğretmenliği TUR Ady_TUR

Zihinsel Engelliler Öğretmenliği ZIHN Ady_ZIHN

Gözlem formlarından elde edilen verilerin analizinden önce araştırmanın geçerlik ve güvenirliği açısından en az iki öğretmen tarafından gözlemlenen öğretmenlerin gözlem verileri araştırmaya dahil edilmiştir. Sadece bir öğretmen adayı tarafından gözlemlenen 23 öğretmene ait gözlem formları araştırma kapsamı dışında tutulmuştur. Gözlem yapılan her bir öğretmen ve öğretmen adayların ismi aynı bölüm içerisinde olacak şekilde alfabetik olarak sıralanmış, verilerin yorumlanmasında kolaylık sağlamak amacıyla her birine bir kod atanmıştır. İlgili kod öğretmenin branş, cinsiyet ve yaşını; öğretmen adaylarının branş ve cinsiyetini belirtecek şekilde oluşturulmuştur. Araştırmanın katılımcıları için atanan kodlar Tablo-3.11’da gösterilmiştir.

Örneğin ortaöğretim matematik öğretmeni olan 43 yaşındaki bir erkek öğretmen için 1OMAT_43E, 28 yaşında bayan bir bilgisayar ve öğretim teknolojileri öğretmeni için 4BOTE_28K, 35 yaşındaki erkek bir İngilizce öğretmeni için ise 8ING_35E kodları oluşturulmuştur. Kodların başındaki rakam aynı branştan öğretmenlerin sıra numarasını göstermektedir. Benzer şekilde, staj yapan erkek bir sınıf öğretmeni adayı için Ady_SIN_E, bölümü fizik öğretmeni olan bayan bir öğretmen adayı için 21Ady_FIZ_K kodu atanmıştır.

Sonraki aşamada tüm gözlem formlarındaki veriler QSR Nvivo 10 programına aktarılmıştır. Gözlem formundaki her soru aynı öğretmene ait olacak şekilde analiz edilmiş ve öğretmen adaylarının cevapları karşılaştırılarak tutarsız veriler araştırma kapsamı dışında tutulmuştur. Gözlem formundaki soruların analiz örneği Tablo- 3.12’de verilmiştir.

Tablo 3-12. Gözlem Formu Analiz Örneği Soru1:

5COG_41_K

4Ady_ COG_E Veri1 (tutarlı) 7Ady_ COG_K Veri2 (tutarlı) 11Ady_ COG_K Veri3 (tutarsız) 13Ady_ COG_K Veri4 (tutarlı) 21Ady_ COG_E Veri5 (tutarlı)

Bu aşamadan sonra, elde edilen verilere QSR NVivo 10 paket programı yardımıyla, içerik analizi yapılmıştır. Nitel verilerin analizi için geliştirilen bir

yaklaşımda analizi süreci “kodlama” olarak tanımlamaktadır (Strauss & Corbin, 1990). Kodlama süreci verilerin kavramlaştırılması ile başlar. Kavramsallaştırma ise bir gözlemde, bir cümlede ya da bir paragrafta geçen olayı, düşünceyi veya olguyu tanımlama sürecidir. Bu süreçte araştırmacı metinde geçen düşünce veya olgularla ilgili “bu nedir? neyi temsil eder?” şeklinde sorular sorar. Daha sonra verdiği cevaplara yönelik olgular karşılaştırılır ve benzer özellikteki olgular aynı kavram altında toplanır. Bu işlemin sonunda araştırmacı birçok kavrama ulaşmış olur. Bu aşamada araştırmacı birbiri ile ilişkili kavramları gruplandırarak çeşitli kategoriler ya da temalar keşfeder(Özdemir, 2010). Temaların kategorilere göre daha soyut yapıda olduğu söylenebilir. Bu araştırmada Strauss ve Corbin’in (1990) geliştirdiği yaklaşım kullanılmıştır. Buna göre, verilere kodlar atamak ve elde edilen kodlardan kategoriler elde edilerek verilerin azaltılması ve bulgu haline getirilmesi tümevarımcı yaklaşım olarak tanımlanmaktadır. İçerik analizinin ilk aşaması olan verilerin kodlanması aşamasında, gözlem formlarından elde edilen tutarlı veriler incelenmiş, NVivo’nun “node” özelliği ile kodlanmıştır. İçerik analizi ile literatürde üç tür kodlama türünden bahsedilmektedir (Strauss & Corbin, 1990; Yıldırım & Şimşek, 2006): Daha önceden belirlenmiş kavramlara göre yapılan kodlama araştırmanın temelini oluşturan bir kuramsal çerçevenin olduğu durumlarda, veriler toplanmadan önce bir kod listesi çıkarılarak yapılır. Verilerden çıkarılan kavramlara göre yapılan kodlama ise bir kuramsal temeli olmayan konularda yapılan araştırmalar için geçerlidir. Genel bir çerçeve içinde yapılan kodlama ise birinci ve ikinci tür biçimlerin birleşiminden oluşan kodlamadır. Farklı bir deyişle, verilerin analizinden önce genel bir kavramsal yapı oluşturmak mümkündür. Mevcut kavramsal yapıya göre veriler kodlanır. Ancak analiz sürecinde ortaya çıkan yeni kodlar listeye dahil edilir. Bu araştırmada gözlem formlarından elde edilen veriler üçüncü tür olan genel bir çerçeve içinde yapılan kodlama ile analiz birimleri oluşturulmuştur. Bu kapsamda verilerin kodlanması sürecinde, özellikle veriye atanan kodun belirlenmesinde araştırmanın kuramsal çerçevesi(TPAB, teknoloji entegrasyonu gibi) dikkate alınmıştır. Veri analizinin bu aşamasında belirli bir kod listesi çıkarılıp veriler kodlandıktan sonra araştırmacıyla aynı bölümde doktora yapan başka bir araştırmacıya kodlar paylaşılmıştır. Gözlem formundan elde edilen veri seti mevcut kodların hangisine uygun olduğu sorulmuş ve bazı görüş ayrılıklarına göre bazı verilerin kodu başka bir koda aktarılmıştır. Bundan

sonraki aşamada ise elde edilen kodların kavramsallaştırılması için kodların benzerliklerine göre NVivo10 programının free node/tree node özelliği kullanılarak tematik kodlama yapılmıştır. Tematik kodlama sürecinde de araştırmanın kuramsal yapısı dikkate alınmıştır. Örneğin, gözlem formunda teknoloji kullanım problemleriyle ilgili bir sorudan elde edilen veriler kodlandıktan sonra teknoloji entegrasyonundaki engeller kuramsal yapısı göz önünde bulundurularak tematik kodlama yapılmıştır. Bu sorunun analizinde donanım altyapı eksikliği, teknolojik bilgi eksikliği, idari(kurumsal)destek gibi temalar oluşturulmuştur. Temaların belirlenmesi sürecinde de, kodlama sürecindeki araştırmacının görüşüne başvurulmuştur. Mevcut olan kod listesinin hangi tema altında yer alması gerektiği sorulmuştur. Araştırmacıların birbirinden bağımsız olarak kullandıkları kodların tutarlılığı görüş birliği ya da görüş ayrılığı şeklinde belirlenmiştir. Araştırmacıların, oluşturulan temalar için aynı kodu kullandıkları durumlar görüş birliği, farklı kodu kullandıkları durumlar ise görüş ayrılığı olarak kabul edilmiştir. Bir araştırmacı tarafından çelişkiye düşülen bölümlerde diğer araştırmacının görüşü alınarak kodlama yapılmıştır. Bu yöntemle yapılan veri analizinin güvenirliği; [Görüş birliği / (Görüş birliği + Görüş ayrılığı) x 100] formülü kullanılarak hesaplanmıştır (Miles & Huberman, 1994). Kodlayıcılar arasındaki güvenirlik % 84 olarak bulunmuştur. Bu şekilde analiz edilen veriler yüzde ve frekans kullanılarak raporlanıp yorumlanmıştır. Ayrıca verilerin daha kolay anlaşılması amacıyla NVivo programı yardımıyla alt tema ve temaları özetleyen modeller oluşturulmuştur.

Yarı yapılandırılmış görüşme formlarından elde edilen veriler, betimsel analiz ile incelenmiş olup ve verilerin kodlanmasında NVivo 10 programı kullanılmıştır. Betimsel analizde amaç, görüşmeler sonucunda elde edilen bulguları düzenlenmiş ve yorumlanmış bir biçimde sunmaktır. Görüşülen bireylerin görüşlerini çarpıcı bir biçimde yansıtmak amacıyla doğrudan alıntılara sık sık yer verilmektedir. Betimsel analiz dört aşamadan oluşmaktadır(Yıldırım & Şimşek, 2011):

1. Betimsel analiz için bir çerçeve oluşturma, 2. Tematik çerçeveye göre verilerin işlenmesi, 3. Bulguların tanımlanması,

Bu amaçla görüşme formlarından elde edilen veriler örnek olay kütüphanesinin kullanılabilirlik ve eğitsel işlevselliği ile ilgili daha önceden belirlenen temalar altında kodlanarak analiz edilmiştir. Ortaya çıkan bulguları çarpıcı bir şekilde yansıtmak amacıyla doğrudan alıntılara yer verilmiştir.