Nitel Araştırmalarda İzlenen Aşamalar

Nitel araştırmalarda izlenmesi gereken aşamalar şu şekilde sıralanabilir:

İlk Aşama: Araştırma Probleminin Belirlenmesi: Her araştırmanın belli bir amacı vardır. Araştırma problemi bu amacı yansıtır. Araştırma probleminin saptanması her tür araştırmanın ilk aşamasını oluşturur. Araştırma probleminin belirlenmesinde üç temel

kaynak önemli rol oynar. İlki, araştırma yapılmak istenen alanla ilgili kuram ve araştırma alan yazını, ikincisi araştırmacının bireysel ve mesleğe dönük deneyimleri, üçüncüsü, ilgili alanda karşılaşılan toplumsal sorunlardır. Önem ve yapılabilirlik, araştırma problemini değerlendirmede dikkate alınan iki önemli ölçüttür (Yıldırım ve Şimşek, 2008).

İkinci Aşama: Kuramsal / Kavramsal Çerçevenin Oluşturulması: Araştırma probleminin kuramsal ya da kavramsal bir çerçevesini oluşturmak araştırma deseninin amaca dönük ve kendi içinde tutarlı olması bakımından büyük önem taşır. Araştırmaya temel olabilecek kuram ya da kuramlar varsa, araştırmacının bunları incelemesi ve araştırma deseni içinde yer vermesi gerekir. Glaser ve Strauss’un (1967) ortaya koydukları “kuram oluşturma” kavramı bu tür durumlarda daha büyük önem taşır. Herhangi bir olayı ya da olguyu açıklayabilecek bir kuramın olmadığı durumlarda nitel araştırma, tümevarımcı ve esnek bir yaklaşımla elde ettiği verilere dayanarak bir kuram oluşturma çabası içine girebilir.

Üçüncü Aşama: Araştırma Sorusunun Yazılması: Araştırma sorusu araştırmaya konu olan problemin soru olarak ifade edilmiş biçimidir. Yani araştırmanın yapılmasına temel oluşturur. Araştırma sorusu veya soruları, araştırmanın diğer tüm aşamalarını derinden etkileyen öğelerdir. Araştırma sorusu araştırmaya temel olan kuramsal çerçeveden etkilenir. Genel araştırma problemine göre, gerek kuramsal alan yazın gerekse araştırma alan yazını tarandıktan sonra kavramsal çerçeve oluşturulur ve buna göre araştırma soruları ifade edilir (Yıldırım ve Şimşek, 2008).

Dördüncü Aşama: Araştırma Alanının / Örneklemin Belirlenmesi: Nitel araştırma, ilgili alanın yakından incelenmesini ve mümkün ise ilk elden veri toplanmasını gerektirir. Bu nedenle araştırmacının, araştırmanın yapılacağı alanı tanıması ve bu alanda çalışmanın getireceği bazı görev ve sorumlulukları yüklenmesi gerekir (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Bu konuda Marshall ve Rosmann (1999) dört önemli özellikten bahsetmektedir:

1) Alana araştırma amacıyla girmek mümkündür.

2) Alanda araştırma konusuyla ilgili zengin bilgiler, süreçler ve dokümanlar mevcuttur.

3) Araştırmacı alandaki bireylerle güvene dayalı ve etkili bir iletişim kurabilir. 4) Elde edilen bilgilerin kalitesi ve geçerliği konusunda kuşku yoktur.

Araştırmacı için bu dört özelliğin birlikte bulunması büyük şanstır. Araştırmacı çalışmasında bu dört özelliği yakalamaya çaba göstermelidir.

Nitel araştırmalarda araştırma örnekleminin seçimi nicel araştırmalardan bir ölçüde farklıdır. Örneğin ilgili evrende yer alan tüm bireylerin örneklemde yer alma konusunda aynı şansa sahip olmalarını sağlamaya çalışan seçkisiz/rastgele örnekleme yöntemi birçok nitel araştırmada kullanılmaz. Her şeyden önce nitel araştırmada örneklemin geniş olması çoğu zaman mümkün değildir. Gerek araştırma kaynaklarının sınırlılığı, gerekse kullanılan bilgi toplama ve analiz yöntemlerinin özelliği nedeniyle çok sayıda bireyi araştırma örneklemine dâhil etmek gerçekçi olmaz. Nitel araştırma temelli çoğu çalışma incelendiğinde örneklemlerin amaçlı olarak seçildiği görülmektedir (Creswell, 2003). Patton’a (1987) göre, amaçlı örnekleme zengin bilgiye sahip olduğu düşünülen durumların derinlemesine çalışılmasına olanak vermektedir. Bu anlamda, amaçlı örnekleme yöntemleri pek çok durumda, olgu ve olayların keşfedilmesinde ve açıklanmasında yararlı olur.

Özetle, nitel araştırmalarda başlıca amaçlı örnekleme yöntemleri şu şekilde sıralanabilir: Aşırı veya aykırı durum örneklemesi, maksimum çeşitlilik örneklemesi, benzeşik örnekleme, tipik durum örneklemesi, kartopu veya zincir örnekleme, ölçüt örnekleme, doğrulayıcı ve yanlışlayıcı örnekleme, kolay ulaşılabilir durum örneklemesi. (Patton, 1987). Amaçlı örnekleme bazı kaynaklarda ölçüt örnekleme olarak da adlandırılmaktadır (Goetz ve Le Compte, 1984)

Beşinci Aşama: Araştırmacı Rolünün Belirlenmesi: Araştırmacı, araştırma konusuyla ilgili alanda zaman harcayan, alanı yakından tanıyan, alanda olup biten olayları yaşayan ve araştırmaya dâhil olan bireylerle yakın bir iletişim kuran kişidir. Bu nedenle araştırmacı, bilgi toplama sürecinin doğal bir boyutu haline gelebilir. Nitel araştırmalarda katılımcı bir rol oynayan araştırmacının kendi varsayımlarını ve ön yargılarını araştırma sürecinde elde edilen bilgilerden ayrı tutabilmesi önemlidir. Araştırmacının öznelliği ve kendi görüşleri, toplanan veriler analiz edildikten sonra yorumlama aşamasında devreye sokulmalıdır. Bu nedenle alanda çalışacak olan ve katılımcı bir rol üstlenecek olan araştırmacının kendi rolünü açık bir biçimde belirlemesi ve kendi varsayım ve önyargılarının farkında olması, nitel araştırmada,

araştırmacıdan beklenen önemli sorumluluklardan bir tanesidir (Yıldırım ve Şimşek, 2008).

Altıncı Aşama: Veri Toplama Araçlarının / Stratejilerinin Geliştirilmesi: Nitel araştırmada, en yaygın veri toplama yöntemlerinin başında görüşme, odak grup görüşmesi ve gözlem gelmektedir. Bunların yanında, çeşitli türlerde dokümanlar da (belgeler, yazışmalar, fotoğraflar gibi) nitel araştırmada kullanılan verilere temel oluşturabilir. Araştırmacının kendi araştırma probleminin özelliğine göre, bu yöntemlerden bir veya birkaçını belirlemesi ve bu yöntemleri hangi kapsamda kullanacağını açıklaması gerekir. Nitel araştırmada elde edilen verilerin geçerliği ve ulaşılan sonuçların doğruluğu hassas bir konu olduğu için, birçok araştırmacı birden fazla veri toplama yöntemi kullanarak elde ettiği verileri teyit etmeye ve geçerliklerini çok boyutlu olarak kanıtlamaya çaba gösterir (Yıldırım ve Şimşek, 2008).

Yedinci Aşama: Veri Toplama (Görüşme, Odak Grup Görüşmesi, Gözlem ve Dokümanlar): Veri toplama araçları geliştirildikten sonra araştırmacı veri toplamaya başlar. Nitel araştırmada en çok karşımıza çıkan veri toplama teknikleri görüşme, odak grup görüşmesi, gözlem ve doküman incelemesidir. Nitel araştırmada birden çok veri toplama yönteminin bir arada kullanılması yaygındır. Araştırmacı veri toplama yöntemlerinin, artılarını ve eksilerini göz önüne alarak, araştırma konusuna cevap verebilecek birden fazla yöntemi araştırma desenine ilave edebilir. Bu şekilde bir veri toplama yönteminin sınırlılığı, diğer bir veri toplama yöntemiyle aşılmaya çalışılır (Yıldırım ve Şimşek, 2008).