Görüşme (Mülakat)

Görüşme, sözlü iletişim yoluyla veri toplama tekniği, önceden belirlenmiş ve ciddi bir amaç için yapılan, soru sorma ve yanıtlama tarzına dayalı karşılıklı ve etkileşimli bir iletişim süreci olarak tanımlanmaktadır (Karasar, 2004; Yıldırım ve Şimşek, 2008). Bu teknik, bire bir görüşmelere dayanan bir veri toplama yöntemidir. Görüşmeler; yüz yüze, telefonla veya diğer teknolojik araçlarla da yapılabilir (Şencan, 2005; Kuş, 2007; Yıldırım ve Şimşek, 2008). Görüşme tekniği ile kişilerin deneyim,

tutum, düşünce, niyet, yorum, zihinsel algı ve tepkileri gibi gözlenemeyen durumlar belli bir amaç için anlaşılmaya çalışılmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Bireylerle gerçekleştirilen görüşmeler, onların neyi, neden düşündüklerini, duygu, tutum ve hislerini, davranışlarını yönlendiren faktörleri ortaya çıkarır (Ekiz, 2003). Görüşme, nitel araştırmada kullanılan temel veri toplama araçlarından biridir (Punch, 2005). Bu tekniğinin kullanıldığı çalışmalardaki öncelikli amaç çalışılan örneklemden elde edilen sonuçların örneklemin temsil ettiği evrene genellemesi değildir. Amaç sonuçların çalışılan kişilere benzer ya da aynı özellik gösteren kişilere genellemesidir. Bu nedenle görüşme gibi nitel araştırma tekniklerinin kullanıldığı çalışmalarda örneklem seçimine ilişkin çok sıkı kurallar yoktur (Türnüklü, 2000).

Görüşme tekniği ile veri toplamak isteyen bir araştırmacı şunları yapmalıdır:

1) Kapsamlı bir literatür taramalıdır. Bu süreç içinde seçtiği konunun sınırlarını, kapsamını, temel kavramlarını, boyutlarını ve temel önermelerini öğrenmelidir.

2) Kendi deneyimlerini, araştırma sorularını gözden geçirme yoluyla araştırma problemini oluşturmalıdır.

3) Araştırma sorusuna uygun bir soru listesi ya da anket geliştirmelidir.

4) Verileri analiz etmelidir. Topladığı bilgileri duruma göre kodlamalı ve gruplandırmalıdır.

5) Literatürdeki bilgilerle mülakat sonuçlarını karşılaştırmalı ve böylece anlamlı ve sistematik bir analiz yapmalıdır (Şencan, 2005).

Görüşme ile elde edilen verilerin kayıt edilmesinde izlenen iki temel yöntem vardır (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Bu yöntemlerden ilki not alma bir diğeri ise cihaz ile kayıt etmedir. Görüşemeye katılan kişinin kabul etmesi ve olanakların elvermesi durumunda, en iyi kayıt yöntemi, fiziki araçlarla anında yapılacak sürekli kayıtlardır (Karasar, 2004).

Balcı (2001)’ya göre görüşmeler katılanların sayısına göre bireysel veya grupça yapılan görüşmeler olmak üzere ikiye ayrılır. Bireysel görüşmelerde ortamda yalnızca araştırmacı ve örneklem bulunur ve kişiye özel bilgi elde edilir. Grup görüşmelerinde ise belli bir amaç için bir araya gelmiş bireylere araştırmacı tarafından sorular sorulur ve grup elemanları birbiriyle etkileşimde bulunarak sorulan sorulara cevap verir.

Yıldırım ve Şimşek (2008)’e göre, “sohbet tarzı görüşme”, “görüşme formu” ve “standartlaştırılmış açık uçlu görüşme” olmak üzere üç tarz görüşme yaklaşımı vardır. Sohbet tarzı görüşmelerde;

1) Önceden belirlenmiş soru yoktur. 2) Görüşmenin gideceği yön kestirilemez. 3) Sorular kendiliğinden gelişir.

4) Esneklik sağlar.

5) Uzun zaman gerektirebilir.

6) Aynı kişiyle birden fazla görüşme gerekebilir.

7) Araştırmacının kişiliğine bağlı olarak başarılı olamayabilir. 8) Verilerin düzenlenmesi, analizi zordur.

9) Deneyimli araştırmacılar için uygundur. Görüşme formunda şu özellikler bulunur:

1) Görüşme sırasında keşfedilecek bir sorular ya da konular listesini kapsar. 2) Görüşmeci ek sorular sorabilir.

3) Zaman esnekliği sağlar.

4) Verilerin düzenlenmesi ve analizi daha kolaydır. Standartlaştırılmış açık uçlu görüşmelerde şu özellikler vardır:

1) Dikkatlice yazılmış, belli bir sırası olan sorulardır. 2) Her bireye bu sorular aynı sıra ve tarzda sorulur. 3) Esneklik sınırlandırılmıştır.

4) Görüşmeci öznelliğini azaltır.

5) Verilerin karşılaştırılması ve analizi kolaydır.

6) Öngörülmemiş boyutların ortaya çıkarılması ve irdelenmesini önlediği için bu anlamda zayıftır.

Görüşmelerde dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta görüşme esnasındaki uygulama kurallarının katılığı olmalıdır. Görüşmeler kural katılığına göre tam yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ve yapılandırılmamış görüşmeler olmak üzere üçe ayrılır. Tam yapılandırılmış görüşmeler sözlü anket uygulamasıyla benzerlik taşımaktadır ve esneklik payı çok azdır (Creswell, 2003). Araştırmacılar görüşme sırasında çoğunlukla basılı soru formlarını kullanırlar. Görüşmeyi yapacak olan araştırmacı belirlediği soruların dışına çıkamaz. Araştırmacılar görüştükleri kişileri söz, jest ve mimik gibi etkinliklerle yönlendiremezler. Yapılandırılmış görüşmelerde hangi soruların ne şekilde sorulup hangi verilerin toplanacağını en ayrıntılı biçimde saptanır ve bu amaç için yapılmış olan bir görüşme planı, süreç içerisinde herhangi bir değişime uğratılmadan aynen uygulanır. Yarı yapılandırılmış görüşmelerde araştırmacı görüşme

sorularını mülakata başlamadan önce hazırlar. Yarı yapılandırılmış görüşme tekniğinin araştırmacıya sunduğu en büyük kolaylık, görüşmenin önceden hazırlanmış bir görüşme planına bağlı olarak sürdürülmesi nedeniyle, daha sistematik ve karşılaştırılabilir bilgi sunmasıdır (Yıldırım ve Şimşek, 2008); fakat görüşülen bireylere ve koşullara bağlı olarak mülakat süresince birçok hususta esneklik sağlanabilir. Yarı yapılandırılmış görüşmelerde araştırmacının soruların sırasını değiştirebilme ve soruları daha ayrıntılı olarak açıklayabilme olanağı vardır. Bu tür görüşmelerde araştırmacının asıl görevi, tartışmada sorulan soruların dışına çıkıldığında bireyleri gerektiği şekilde yönlendirip, tartışma konusu üzerinde odaklanmalarını sağlamaktır. Yapılandırılmamış görüşmelerde ise açık uçlu sorular sorulur ve tartışma ve keşfe yönelik bir mülakat şekli ortaya çıkar (Balcı, 2001).

Görüşme tekniğinde diğer bir konu da “güvenilirlik” konusudur. Görüşme tekniği ile veri toplamada güvenilirlik toplanan verilerin kalitesine bağlıdır. Bu yüzden de kaliteli bilgi elde etmek için görüşmeyi yapan kişi süreç içinde genellikle dinlemede kalmalı, karşısındaki bireyin görüşlerini düşüncelerini değerlendirmemeli veya eleştirmemelidir (Creswell, 2003; Şencan; 2005). Görüşme, ne çok hızlı ne de çok yavaş şekilde yürütülmelidir. Eğer görüşmeyi yapan kişi aldığı cevaplar karşısında memnun kalmamışsa soruyu tekrar yöneterek konunun netlik kazanmasını sağlamalıdır. Tüm bu bilgilerle birlikte görüşmenin güvenilirliği için bilim insanları şu etkenlere dikkat etmelidir (Şencan, 2005): Görüşme tekniğini kullanmak isteyen kişi görüşme tekniği hakkında yeterli donanıma sahip olmalıdır. Görüşme yapacak kişi araştırma konusu hakkında bilgili olmadır. Görüşme için yeterli zaman ayrılmış olmalıdır. Araştırmanın niteliğine göre mümkünse birden fazla görüşmeciden yararlanılmalıdır.

2.10.4.1.1. Görüşme Yönteminin Avantajları

Görüşme yönteminin avantajları şu şekildedir (Yıldırım ve Şimşek, 2008): 1) Esneklik

2) Yüksek yanıt oranı

3) Sözel dışı davranışların da incelenmesi 4) Ortam üzerinde kontrol sağlanması 5) Soru sırasının esnekliği

6) Anlık tepkilerin zengin bilgi kaynağı olması 7) Veri kaynağının netliği

9) Derinlemesine bilgi edinme

2.10.4.1.2. Görüşme Yönteminin Dezavantajları

Görüşme yönteminin olumsuz yönleri şu şekildedir (Yıldırım ve Şimşek, 2008): 1) Maliyet

2) Zaman 3) Olası yanlılık

4) Kayıtlı ve ya yazılı bilgileri kullanamama 5) Zaman ayırma güçlüğü

6) Gizliliğin ortadan kalkması 7) Soru standardının olmayışı 8) Bireylere ulaşma güçlüğü