Nicel Veriler

Araştırmada, okulun ekolojik ayak izi hesaplanmasında nicel veriler kullanılmıştır. Araştırmada ayrıca, okul personelinin, sürdürülebilir yaşama yönelik farkındalık, tutum ve davranışlarını belirlemek için, Çevre Eğitim Anketi ve Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Ölçeği kullanılmıştır. Ayrıca, izleme sınıfındaki çocuklara, araştırmanın başında ve sonunda Çocuklar İçin Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Ölçeği uygulanmıştır.

3.3.1.1. Ekolojik ayak izinin büyüklüğünün belirlenmesine yönelik veriler.

Araştırma kapsamındaki okulun ekolojik ayak izinin hesaplanmasında, ilk olarak üniversitelerin ayak izinin hesaplanması için geliştirilen (Conway ve diğ., 2008; Flint, 2001; Venetoulis, 2001; Wang ve diğ., 2008; Gottlieb, Gadot, Haim ve Kissenger, 2012) yöntem kullanılmıştır. Kullanılan bu yöntem üç aşama ile gerçekleştirilmektedir. Birinci aşamada, okulun EAİ’ni belirleyebilmek için, okulun, elektrik tüketimi, ulaşım, yemek tüketimi, malzeme tüketimi-atık üretimi gibi alanlarda tüketim miktarları belirlenmesidir. Bu bileşenler okulun ana tüketimini temsil etmektedir. İkinci aşamada, bir dönüşüm veri sayfası oluşturulmaktadır. Bu dönüşüm sayfası, tüketim birimi başına gerekli olan arazi büyüklüğü (küresel hektar birimleri) belirlenerek gerçekleştirilmektedir. Üçüncü aşamada ise, belirlenen her bir tüketim alanı için EAİ büyüklüğü hesaplanmaktadır. Gerçekleştirilen araştırmada, EAİ hesaplanırken, okulun elektrik, su, gıda, ulaşım ve kağıt olmak üzere beş tüketim kategorisi belirlenmiştir. Her bir kategori için gereken veriler, kurum yönetimi, kurumda çalışan personel ve ebeveynlerinden temin edilmiştir.

3.3.1.2. Çevre Eğitimi Anketi. Çevre Eğitimi Anketi, öğretmen adaylarının

sürdürülebilir yaşama yönelik farkındalık, tutum ve davranışlarını ölçmek amacıyla Meyer (2004) tarafından geliştirilmiş ve Türkçe’ye Keleş (2007) tarafından uyarlanmıştır. Anket

39 tüm okul personeline, öntest ve sontest olmak üzere iki defa uygulanmıştır. Toplam 35 ifadeden oluşan anket, 1. Kesinlikle katılmıyorum, 2. Katılmıyorum, 3. Katılıyorum ve 4. Kesinlikle katılıyorum şeklinde dörtlü Likert tipi ölçek olarak kullanılmaktadır.

Anket, sürdürülebilir yaşama yönelik farkındalık (20 madde), tutum (8 madde) ve davranış (7 madde) olmak üzere üç alt boyuttan oluşmaktadır. Anketin değerlendirilmesi, her alt boyuttaki maddelerin toplam puanları üzerinden gerçekleşmektedir. Ankette yer alan negatif ifadelere verilen cevaplar çevrilerek toplam değerlendirmeye eklenmiştir. Ölçeğin, kapsam geçerliği alan uzmanlarının görüşleri ile belirlenmiş, yapı geçerliği ise faktör analizi yapılarak sağlanmıştır. Anketin güvenilirliği için yapılan analiz sonucunda Cronbach α katsayısı 0.74 olarak belirtilmiştir.

3.3.1.3. Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Ölçeği. Araştırmada katılımcıların

ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerini belirlemek için, Coşkun (2013) tarafından sınıf öğretmeni adaylarının ekolojik ayak izi farkındalıklarını belirlemek amacıyla geliştirilmiş olan Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Ölçeği kullanılmıştır.

Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Ölçeği’nin ilk kısmı bireylerin demografik özelliklerini (cinsiyet, sınıf, en uzun süre yaşanılan birim, ekonomik gelir, anne eğitim durumu ve baba eğitim durumu) belirlemeye yönelik olarak hazırlanan 6 sorudan oluşmaktadır. Ölçeğin ikinci kısmında bireylerin ekolojik ayak izi farkındalık düzeylerini belirlemeye yönelik 46 madde yer almaktadır.

Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Ölçeği gıda, ulaşım ve barınma, enerji, atıklar ve su tüketimi olmak üzere 5 alt boyuttan meydana gelmektedir. Gıda alt boyutunda 8, ulaşım ve barınma alt boyutunda 9, enerji alt boyutunda 15, atıklar alt boyutunda 9 ve su tüketimi alt boyutunda 5 madde bulunmaktadır. Madde seçenekleri beşli likert tipi ölçek kullanılarak hazırlanmıştır. Madde seçenekleri ve puanlandırmaları şu şekildedir: Kesinlikle Katılmıyorum: 1 puan, Katılmıyorum: 2 puan, Kısmen Katılıyorum: 3 puan, Katılıyorum: 4 puan ve Kesinlikle Katılıyorum: 5 puan; Katılımcılar tarafından boş bırakılan maddeler 0 puan verilerek değerlendirilme yapılmaktadır. Ölçeğin, kapsam geçerliği alan uzmanlarının görüşleri ile belirlenmiş, yapı geçerliği ise faktör analizi yapılarak sağlanmıştır. Anketin güvenilirliği için yapılan analiz sonucunda Cronbach α katsayısı gıda alt boyutu için, 0.70; ulaşım ve barınma alt boyutu için 0.76; enerji alt boyutu için 0.86; atıklar alt boyutu için 0.81 ve su alt boyutu için 0.68 olarak belirtilmiştir. Coşkun (2013), tüm alt boyutların güvenilirlikleri incelenmiş ve ölçeğin yeterince güvenilir olduğunu ifade etmiştir.

3.3.1.4. Çocuklar İçin Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Ölçeği (EKAY-Ö).

Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen Çocuklar için Ekolojik Ayak izi Farkındalık Ölçeği (EKAY-Ö) kullanılmıştır. Ölçme aracı, ekolojik ayak izi büyüklüğünü belirleyen “Atıkların değerlendirilmesi”, “Enerji ve su kullanımı”, “Gıda tüketimi” ve “Ulaşım” olmak üzere beş temadan ve toplama 19 maddeden meydana gelmektedir. Ölçeğin materyalleri aşağıda maddeler halinde ifade edilmektedir.

1. 2x2 m boyutunda oyun zemini

2. Ölçekteki maddeleri ifade eden resimlerden oluşan hikaye kartları 3. Zar

4. Hikaye kartlarının üzerine konulduğu keçe kaplı platform 5. Minyatür geri dönüşüm kutusu

6. Minyatür çöp kutusu

Ölçme aracı çocuklara devam ettikleri anaokulunun sessiz bir odasında araştırmacı tarafından uygulanmıştır. Araştırmacı, çocuğa ölçekte yer alan oyun düzeneğini anlatmış ve çocuğun attığı oyun küpü ile oyun düzeneği üzerinde ilerlemesini istemiştir. Her bir maddeye gelindiğinde, araştırmacı, çocuğa resmi gösterip, resimde geçen olayı kısaca açıklamış ve resimdeki karakterin nasıl davranması gerektiğini düşündüğü ile ilgili ya da önüne çıkan atıkları nereye atacağı ile ilgili sorular sormuştur. Çocuğun tercihine göre “neden?” sorusu sorularak puanlandırma gerçekleştirilmiştir. Örnek olarak, atıklar ile ilgili maddede, çocuğa farklı atıkların resimlerinin olduğu (geri dönüştürülebilir ya da dönüştürülemez) kartlar göstererek, “Bu atıkları sence nereye atmamız gerekiyor? Geri dönüşüm kutusuna ya da çöp kutusuna atar mısın?” diye yönerge verilir ve çocuğun seçtiği kutuya göre “neden?” sorusu yöneltilir. Oyun düzeneğinden oluşan bu bölüm 10 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin oyun bölümü bittikten sonra çocuk ile yere oturularak hikaye bölümüne geçilir. Bu bölümde çocuğa hikaye anlatılır. Hikayenin içerisinde sırası ile ekolojik ayak izi ile ilgili maddeler geldikçe çocuğa ilgili kartlar gösterilir ve “hikayedeki çocuğun hangisi gibi davranmasını isterdin?” sorusu sorulur. Çocuğun verdiği cevap hikayeye dahil edilerek hikaye sürdürülür. Hikaye bölümü 9 maddeden oluşmaktadır. Şekil 3.1.’de ölçeğin oyun bölümünden örnek madde, Şekil 3.2.’de ise ölçeğin hikaye bölümünden örnek madde gösterilmektedir.

41

Şekil 3.1. Ölçeğin oyun bölümünden örnek madde

Hikaye bölümünden örnek madde: Araştırmacı tarafından hikaye şeklinde anlatılan bu bölümde, her bir maddede iki farklı durumu gösteren resim işaret edilerek, çocuğun soruya cevabı alınmaktadır. Araştırmacı çocuğun cevabını hikayeye ekleyerek hikaye anlatımına devam etmektedir. Örnek olarak, Şekil 3.2’de soldaki resim gösterilerek çocuğa “Bu resimdeki çocuk oyuncakları ile oynarken televizyonu ve bilgisayarı kapatmamış; diğer resimdeki çocuk, oyuncakları ile oynarken televizyonu ve bilgisayarı kapatmış. Sence, hikayedeki çocuk bu resimlerden hangisi gibi davransın?” denilmektedir. Bu bölümde, çocuğun cevabının puanlandırılması, oyun düzeneğindeki puanlama sistemi ile aynı şekilde gerçekleştirilmektedir.

Çocuğun her bir madde ile ilgili verdiği yanıtlar araştırmacı tarafından hazırlanan görüşme kayıt formuna kaydedilmiştir. Çocuklar doğru seçeneği seçtiklerinde, neden sorusuna verdikleri yanıt, ekolojik ayak izine yönelik ise çocuk “1” ekolojik ayak izi farkındalıkları ile ilişkili değilse “0” puan almaktadır. Çocuk yanlış seçeneği seçtiğinde ise “neden” sorusu sorulmamakta, çocuk “0”puan almaktadır. Analizler ölçekten elde edilen toplam puanlar üzerinden gerçekleştirilmektedir.

Şekil 3.2. Ölçeğin hikaye bölümünden örnek madde

EKAY-Ö’nün geliştirme çalışmasının birinci aşamasında araştırmacılar tarafından ilgili alan yazın incelenerek ölçekte yer alabilecek aday maddeler oluşturulmuştur. Söz konusu maddelerde okul öncesi çocuklarının günlük yaşamlarında karşılaşabilecekleri ekolojik ayak izi büyüklüğü ile ilgili çeşitli durumlara yer verilmiştir. Test maddeleri belirlendikten sonra bu maddelerin geçerliliği ile ilgili olarak okul öncesi eğitimi, çocuk gelişimi alanında çalışan dört uzman ile birlikte, ekolojik ayak izi ve sürdürülebilir eğitim alanlarında araştırmaları bulunan fen eğitimi ve endüstri mühendisliği alanlarında çalışan üç uzmandan görüş alınmıştır. İkinci aşamada, ölçekte belirlenen 19 madde, çocuk kitaplarında da resimleme çalışması yapmış resim öğretmenliği üçüncü sınıf öğrencisi tarafından çizilmiştir ve ayrıca ölçeğin uygulanması için oyun düzeneği ve hikaye bölümleri hazırlanmıştır. Çizimler ve ölçeğin uygulaması süreci ile ilgili olarak tekrar okul öncesi eğitimi ve çocuk gelişim alanında çalışan dört uzmandan görüş alınmıştır. Uzman görüşleri doğrultusunda ölçekte kullanılan resimler ve uygulama düzeneğine son hali verilmiştir. Bu doğrultuda, ölçeğin uzman görüşüne bağlı olarak kapsam geçerliğine sahip olduğu kabul edilmiştir.

Ölçüt dayanaklı geçerlik için ise çocukların EKAY-Ö’den aldıkları puanlar ile iki benzer ölçme araçlarından aldıkları puanlar arasındaki korelasyona bakılmıştır. Ölçüt dayanaklı geçerlik için çalışma grubunda yer alan 60-72 ay grubundaki çocuklardan yansız numaralar kullanılarak tesadüfî örnekleme yöntemi ile seçilen 43 çocuğa, Büyüktaşkapu Soydan ve Öztürk Samur (2017) tarafından geliştirilen Environmental Awareness and

43 Attitude Scale for Preschool Children (EAASPC) uygulanmıştır. Tablo 3.4’de EKAY- Ö’nin ölçüt dayanaklı geçerliğine ilişkin bulgulara yer verilmiştir.

Tablo 3.4. EKAY-Ö’den Alınan Puanlar ile Çevresel Farkındalık ve Çevresel Tutum Alt Ölçeklerinden Alınan Puanlar Arasındaki Korelasyon

EKAY-Ö Çevresel Farkındalık Çevresel Tutum

EKAY-Ö 1

Çevresel Farkındalık .69 1

Çevresel Tutum .80 .71 1

*p<.05; ** p<.001

Tablo 3.4.’e göre EKAY-Ö’den alınan puanlar ile EAASPC’in çevre farkındalık (r=.80, p<.001) ve çevre tutum (r=.69, p<.001) alt boyutlarından alınan puanlar arasında yüksek düzeyde pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır.

EKAY-Ö’nin iç tutarlılık güvenirliği için KR–20 katsayısı .66 olarak hesaplanmıştır. Özdamar (2004), .80-.1.00 arasındaki KR-20 değerlerinin yüksek derecede güvenilir, .60-.80 arasındaki KR-20 değerlerinin oldukça güvenilir olduğunu belirtmektedir. EKAY-Ö’nin test-tekrar test güvenirlik katsayısı ise .91 olarak hesaplanmıştır. Elde edilen bu bulgu doğrultusunda, EKAY-Ö’nin kabul edilebilir bir güvenirlik değerine sahip olduğu söylenebilir. EKAY-Ö’nün maddeleri Ek 1’de belirtilmektedir.