İptal edilen karar yenilendiği takdirde işlem yenilendiği tarihten itibaren hüküm ve sonuç ifade eder. Burada iptal nedeni yapılabilecek işlemin belirlenmesi bakımından önem kazanmaktadır. Bu itibarla iptal nedenleri açısından durumu incelemek gerekir.
4.2.1. Yetki Yönünden İptal Durumunda
İşlem zaman yönünden yetkisizlik dışında bir yetkisizlik nedeniyle iptal olmuşsa yetkili kişi ya da organ tarafından işlem yenilenebilecektir. Armatörler Liman İşletmeciliği Tic. ve San. A.Ş. davasında130 Danıştay’ın yetki yönünden iptal kararı kesinleştiği takdirde dahi Kurul, yeniden aynı yönde davranmak üzere başvuru konusu olayın RKHK’un kapsamı dışında olduğuna, bu yüzden soruşturmanın reddedilmesine karar verebilir. Fakat, zaman yönünden yetkisizlik durumunda işlem yenilenemeyecektir.
4.2.2. Şekil Yönünden İptal Durumunda
İdari işlemin şekil unsuru yönünden iptal edilmesi durumunda idarenin bu şekil eksikliğini gidererek aynı yönde yeni bir işlem tesis edebileceği öğretide ve içtihatta kabul edilmektedir. Bir tür şekil eksikliği sayılan eksik inceleme ve araştırma nedeniyle işlem iptal edildiğinde, inceleme ve araştırmanın yeniden yapılarak işlemin yenilenmesi mümkündür.
AT Hukuku’nda da Komisyon, şekil eksikliği nedeniyle iptal edilmiş bir kararın yerine bu eksiklikleri gidererek yeni bir karar alabilmektedir
129 Bu karar soruşturma prosedürü sonunda alınacağı için birleşme-devralmalara ilişkin nihai incelemeler sonunda alınacak kararlar için de bu durum geçerlidir.
* Bu kısımda genel olarak Çağlayan’dan (1999,124-127) yararlanılmıştır. 130 Bkz. 66 nolu dipnot
(Blanco 1996, 330). Nitekim PVC131 olayında, Komisyon, ATAD’nın iptal kararından sonra aynı nitelikte yeni bir karar almıştır.
Eksik araştırma yapılmış olması gerekçesiyle şekil yönünden iptal söz konusu olduğunda bu durum, zincir işlemler sayılan ilk inceleme, önaraştırma ve soruşturma işlemleri bakımından son derece önemli sonuçlar doğuracaktır. Eğer nihai karar bu aşamalarda eksik araştırma yapılmış olması gerekçesiyle iptal edilirse kararın yenilenebilmesi için bu aşamalarda eksiklik görülen işlemlerin yeniden yapılması gerekecektir. Gerekli araştırma yapılarak aynı sonuca ulaşılırsa karar yeniden aynı yönde alınabilir. Örneğin soruşturma açılmasının reddi kararı (ilk inceleme ya da önaraştırmada) eksik araştırma yapılmış olması gerekçesiyle şekil yönünden iptal edildiği takdirde bu araştırma işlemlerinin yeniden yapılması ve ona göre bir karar alınması icap edecektir. Soruşturma sonunda verilen nihai karar soruşturma aşamasında yetersiz araştırma yapılmış olması gerekçesiyle iptal edilirse soruşturma aşamasının yeniden yapılması gündeme gelecektir ki; bu durum usul ekonomisi yönünden bakıldığında istenmeyen bir durum olacaktır. Soruşturma safhasında savunma hakkına riayet edilmemiş olması nedeniyle iptal edilen nihai kararın yenilenebilmesi için de savunma haklarına ilişkin soruşturma prosedürünün yeniden uygulanması zorunlu olacaktır.
Yukarıdaki paragrafta anlatılan durumlar dışındaki şekle dayanan iptal hallerinde şekil eksikliği giderilerek işlem yenilenebilecektir. Ne var ki, tekrar edilen işlem bağımsız ve yeni bir işlem olduğu için bu işlemin ilk defa yapılıyormuş gibi gerçekleştirilmesi gerekir. İptal edilen işlem Kurul’un nihai kararı olduğu takdirde Kurul yeniden toplanarak bir karar daha almak durumundadır. Yoksa şekil eksikliği giderilerek eski işleme geçerlilik kazandırılamaz.
4.2.3. Sebep Yönünden İptal Durumunda
Kanunda sebebi açıkça gösterilen işlemlerin sebep yönünden iptali durumunda Kurul yeniden aynı yönde bir karar alamaz. Muafiyet ve menfi tespit verilmesine, geçici tedbir alınmasına ve birleşme devralmaya izin verilmesine ilişkin kararların sebebi kanunda açıkça belirlendiği için sebebin oluşmadığı gerekçesiyle iptal edilirlerse bu işlemleri yenilemek mümkün değildir.
Soruşturma sonunda ihlalin varlığına dair verilen nihai karar sebep yönünden iptal edilmişse artık yeniden bu yönde bir karar alınması mümkün değildir. Aksi durum “Muhkem Kaziyeye” aykırılık teşkil edecektir. Bu nedenle örneğin RKHK 4/b maddesinin ihlali tespit edilerek madde 9/1 gereğince verilen yasaklama ve madde 16/2 gereğince verilen para cezasına ilişkin nihai karar sebep yönünden iptal edildiğinde yeniden madde 4/b’nin ihlaline dayanılarak bir nihai karar verilemez. Ancak, aynı olay için bu sefer madde 4/c’nin ihlali sebebine dayanılarak yeni bir nihai karar verilebilir. Kanunların bir sebep gösterilmesini zorunlu kıldığı fakat gösterilecek sebebi açıkça belirlemediği durumlarda Kurul’un takdir hakkı çerçevesinde işlemin gerekçelerini hukuka uygun biçimde yeniden belirleyerek işlemi yeniden yapabileceği kabul edilmelidir. Takdir hakkının kamu yararı ve hizmetin gereklerine aykırı kullanılması yüzünden iptal edilen kararlar, takdir hakkının yeniden bu gereklere uygun şekilde kullanılması suretiyle yenilenebilecektir.
Bu noktada nihai kararın iptalinin ona bağlı zincir işlemleri ne derece etkilediği sorununa değinmek gerekir. Kural olarak iptal işleminin geriye yürür nitelikte olduğu ve iptal edilen işlemin yapıldığı tarihten itibaren hükümsüz hale geldiğine daha önce değinilmişti. Soruşturma sonunda alınan nihai karar iptal edildiğinde acaba tüm prosedür de iptal edilmiş olmakta mıdır? Bu soruya kararın iptal nedenine göre bir cevap vermek gereklidir. Şayet yetki, şekil ve konu unsuru yönünden iptal durumunda sebeple konu arasındaki neden sonuç ilişkisi itibariyle bir iptal söz konusu ise, bu durumda sadece nihai kararın iç yapısından gelen bir bozukluk vardır ve önceki iki bölümde değinildiği gibi nihai karar yeniden alınarak bu hukuka aykırılık ortadan kaldırılabilir. Bunun için soruşturma prosedürünün tekrarlanması gerekmeyeceği kabul edilmelidir. Aksi durumun kabulü usul ekonomisi ilkesine ters düşecektir.
Her ne kadar, sebep unsuruyla konu unsuru arasında neden-sonuç ilişkisi varsa da; nihai karar kanunla yasaklanmış bir konuda alınması, kanuni dayanağı olmayan bir yükümlülük getirmesi, bir kuralın uygulama alanını genişletmesi gibi nedenlerle konu yönünden iptal edilirse kararda yer alan bu konular ortadan kaldırılacak şekilde yeni bir karar alınarak hukuka aykırılık giderilebilecektir. Ne var ki; nihai karar eğer sebep yönünden iptal edildiyse artık konu bu cihetten değerlendirilemeyecektir. Bu halde soruşturma prosedürünün yenilenmesi gerekebilecektir. Çünkü sebep unsurunun oluşup oluşmadığı yani ihlalin var olup olmadığı ancak soruşturmanın yeniden ve iptal kararındaki esaslar çerçevesinde yapılması sonucunda anlaşılabilecektir.
4.2.4. Konu ve Amaç Yönünden İptal Durumunda
Konu yönünden iptal edilen bir karar ancak konunun belirlenmesindeki takdir hakkında hataya düşüldüğü gerekçesiyle iptal edilmişse yenilenebilir.
Örneğin nisbi para cezalarının tayininde takdir hakkının kullanılmasında hataya düşüldüğü Danıştay tarafından tespit edilirse Kurul yeniden bir para cezası belirleyebilecektir. Amaç yönünden iptal edilen bir kararın yenilenmesi mümkün değildir. Bunun için olaya uygulanacak maddi hukuk kurallarının değişmesi gerekir.