Ağ (Network) Teorisi

Bu teori, herhangi bir yere olan göç akımının devam etmesinde, bizzat göç eden grupların gittikleri yerlerde oluşturdukları ağların etkisi üzerinde durmaktadır. Teorinin ilk olarak vurguladığı nokta; gidilen yerde göçmenlerce oluşturulan bu ağların hemen hemen her türden sosyal değişkenlere dayalı olabileceğidir.

Uluslararası göçler de dâhil olmak üzere, önemli göç alan yerlerde göçmenlerin daha başlangıçta yerleşim yeri olarak kendi benzerlerine yakın yerleri tercih ettikleri bilinen bir gerçektir. Türkiye’de de büyük kentlerde bu tür yerleşimler olduğu bilinmektedir. Bu kapsamda, gideceği ülke veya kentte kendisine yardımcı olacak akraba veya eş-dost olduğunu bilen bir göçmenle, bu konuda kendisine

94

İstanbul Büyükşehir Belediyesi APK Daire Başkanlığı Araştırma Müdürlüğü, İstanbul’u Bekleyen

Sosyal Riskler Araştırması: 2, İstanbul’a Muhtemel Göç Dalgaları, Gökçe Ofset, İstanbul, 2004,

s.38-39.

yardımcı olacak kimsesi olmayan başka bir göçmen arasında trajik farklar vardır. Örneğin; ülke dışına yapılan bir göç de, öncü göçmenler dil sorunundan, yerleşim sorununa kadar birçok sorun yaşamaktadırlar. Fakat bu sorunlar öncü göçmenler içindir. Bu grup gittikleri ülkede yerleşip oradaki olanaklardan haberdar olduklarında ve çevreyi tanıdıklarında, artık yeni gelenler için önemli yardımlarda bulunurlar. Bu yardımlar yeni göçmenleri hem psikolojik hem de maddi anlamda önemli ölçüde rahatlatır.

Göçmen ağlarının olumsuz etkileri de bulunmaktadır. Öyle ki bu ağlar; kendilerine katılanları, içinde bulundukları ülkenin toplumundan yalıtmada önemli araçlar sağlarlar. Örneğin bazı durumlarda bir göçmen ağı çok güçlü bir ekonomik yapılanma sergileyebilir ve kendi üyelerine iş imkânlarını kendisi yaratabilir. Bu ise yeni gelen göçmenlerin kendi benzerleri arasında çalışacağı ve onlarla birlikte zaman geçireceği anlamına gelir. Bu durum, dil ve kültür olarak içinde yaşadıkları ülkenin toplumuyla ilişkilerinin sınırlanması sonucunu doğuracaktır. Böylesi durumlarda göçmenler zorunlu olmadıkça yaşamlarını kendi grupları içerisinde sürdürecek ve yabancı toplumla ilişkileri zayıf ve o toplumla bütünleşmeleri daha zor olacaktır.96

Olumlu ve olumsuz yönleri bulunan bu kuramın dayandığı temel varsayımlar ise şunlardır;97

— Göçmen ilişkiler ağları, göç hareketini özendirmek suretiyle göç etme isteğini sürekli yaygınlaştırmaktadır.

— Ücret farklılığı önemini kaybetmekte, çünkü göçmen ilişkiler ağları göçün yol açtığı masrafları ve taşıdığı riskleri azaltmaktadır.

— Göçmen ilişkiler ağları, kurumsallaştıkları ölçüde sosyo-ekonomik açıdan daha az seçici olmakta, gönderen bölge topluluğunu daha fazla temsil etmektedir.

— Göçmen ilişkiler ağları, kurulduktan sonra, göç edilen yerdeki yönetimler bu akımı denetlemekte büyük zorluklar yaşamaktadır. Uygulanan göçmen politikaları ne olursa olsun, göçmen örüntüler oluşturmakta devam etmektedir.

— Göçmenlerle ailelerin birleşmesini hedefleyen politikalar göçmen ilişkiler ağlarını güçlendirmekte, zira belli bir ilişkiler ağına mensup olan üyelerinin aile bireylerine özel giriş hakkı tanımaktadırlar.

96 _{Yalçın, a.g.e., s.49-54.} 97 _{Unat, Bitmeyen…, s.19-20.}

Kurama genel olarak bakıldığında, oluşan göçmen ağlarının göç eden kimseler üzerinde olumlu ve olumsuz işlevleri olduğu görülmektedir. Bu bağlamda, göçmen ağlarının altı önemli işlevi vardır. Bunlar;98

— Göçmenleri göçün verdiği rahatsızlık ve masraflar konusunda önemli ölçüde rahatlatırlar.

— Göçmenleri içine girdikleri toplumdan yalıtırlar ve onların kendi memleketleriyle ilişkilerinin devamını sağlarlar.

— Göçün başlangıcını ve hedef yerini etkileyerek, kimlerin göçeceğini önemli ölçüde belirlerler.

— Göçmenlerin gittikleri yere uyumları için kolaylık sağlarlar.

— Kendi memleketlerindeki potansiyel göçmenler ve ağa yeni katılanlar için yabancı toplumdaki fırsatlar ve resmi yapılanmalar hakkında haber kanalları gibi hizmet verirler.

— Göçün hızını ve büyüklüğünü önemli oranda belirlerler.

Dünyanın her yerinde insanlar farklı ihtiyaçlarını karşılamak için toplumsal ağlar kurarak, bu ağlarla geliştirdikleri ilişkilerden faydalanmaktadır. Göçmenlerin durumunda ise toplumsal ağlar hayatta kalmak veya göçü devam ettirebilmek, resmi kurumların sağlamadığı hizmetleri oluşturmak için kullanılmaktadır. Ağlar akrabalık, etnik, dini veya ticari bağlar veya modern bir örgütün ya da hayali bir cemaatin üyesi olmak gibi toplumsal ilişkiler çeşitliliğine dayanan bağlar üzerine inşa edilmiştir. Göçmen ağları, göçmenlerin sosyo-ekonomik eklemlenmeleri için önemli bir araç görevi görmektedir.99

Göçmen ağlarının yarattığı etki ekseninde Türkiye açısından bir değerlendirme yapılacak olursa, Türkiye’de en başından bu yana yaşanan göçlerde ağ türü ilişkilerin büyük yer aldığını görürüz. Bu ilişki ağları sayesinde kente gelen göçmenler, yabancısı oldukları kentte kendilerine korunaklı sayılabilecek ortamlar yaratabilmişlerdir. Bu ilişki ağları göçmenleri, kentin anonimleştirici etkileri

98 _{Douglas T. Gurak, Fe Cases, “Migration Network and the Shaping of Migration Systems”,}

International Migration Systems: A Global Approach, Ed. Mary M. Kritz, Lin Lean Lim ve Hania

Zlıtnik, Clarendon Pres, Oxford, 1992, s.153’den aktaran Cemal Yalçın, Göç Sosyolojisi, Anı Yayıncılık, Ankara, 2004, s. 51-52.

99 _{A. Didem Danış, “İstanbul’daki Iraklı Göçmenlerin Parçalı Eklemlenme Sürecinde Toplumsal} Ağlar”, Türkiye’ye Uluslararası Göç, Ed: Barbara Pusch ve Tomas Wilkoszewski, Çev: Mutlu Çomak-Özbatır, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2010, s.218.

karşısında kaybolmaktan kurtarmış, kentte var kalabilmenin temel koşulu olan iş ve konut piyasasında tutunabilme fırsatları yarattığı gibi, göçmenlere yükselebilme ve refahlarını arttırabilme umudu sağlamıştır.100 Yani göç eden birey, göç ettiğinde karşılaşabileceği birçok problemi bu ağlar sayesinde direk olarak egale edebilme

şansını yakalamıştır denilebilir. Bu da göçün devamını sağlamak açısından fayda sağlayabilir.