• Sonuç bulunamadı

2.2. Fedâyî’nin Bahtiyâr-nâme Mesnevisinin İncelemesi

2.2.1. Şekil Özellikleri

2.2.1.1. Nazım Şekli

2.2.1. Şekil Özellikleri

2.2.1.1. Nazım Şekli

Bahtiyâr-nâme, mesnevi nazım biçimiyle yazılmıştır.

Sözlükte mesnevinin asıl anlamı “ikişer ikişer, ikili” demek olup Arapçada s ny

kökünden türemiş ve Arap edebiyatında edebi terim olarak kullanılmamıştır. Edebiyat terimi olarak ilk defa İranlılar tarafından kullanılan mesnevi, aynı vezinde ve her beyti diğer beyitlerden bağımsız olarak kendi arasında kafiyeli bir nazım biçiminin adıdır. Mesnevi adının verilişi kafiyenin iki mısrada aynı kafiyede olması dolayısıyladır.83 Fakat Arap edebiyatında mesnevi tabiri kullanılmasa da bu nazım şekinin oluşumu, Arap şiirinin recez nevine dayanmaktadır. Araplar mesneviye kafiye şekli dolayısıyla müzdevîce, recez veya urcūze adını verirler.84 Dolayısıyla mesnevi geleneği Türk edebiyatına Fars edebiyatından geçmiştir.

Kafiye biçiminin birbirinden bağımsız şekilde olmasından hareketle mesnevi, diğer nazım biçimleri arasında içerik bakımından daha kolay bir şekilde yazılan nazım biçimidir. Otuz beyitten başlayan kısa konularla ilgili mesneviler yazılsa da bu mesnevilere şairler tarafından fazla ilgi gösterilmemiştir. Kısa hacimli mesneviler daha çok divanlarda tercih edilmiştir. Bununla beraber mesnevilerde her beytin anlamının kendi içinde tamamlanması ve kafiye biçiminin birbiriyle bağlantısı olmaması sonucu hacimce uzun hikâyeler yazılmasına elverişli bir durum oluşturmuştur. Uzun aşk hikâyeleri, dini ahlaki temelli uzun nasihat-nâmelerin yanı sıra öğretici, bilgi verici eserler ve sözlükler de mesnevi nazım biçimiyle yazılmıştır.85

Mesnevilerin dış özellikleri söylediğimiz gibi genellikle giriş, konunun işlendiği bölüm ve bitiş kısmından ibarettir.

Mesnevilerin dil ve üslubu, işlendiği bölümlere göre değişmektedir. Giriş bölümünde kullanılan dil, konunun işlendiği bölüme göre daha ağır ve süslü olmaktadır. Bu bölümde şair kendi yeteneğini gösterme gayretindedir. Konunun işlendiği bölümde ise genellikle okuyucuya verilen mesajın anlaşılması için daha sade ve anlaşılır dil kullanılmıştır. Özellikle didaktik mesnevilerde bu bölümün daha sade bir dil olmasına dikkat edilmiştir.86 Eserimizin giriş bölümü kayıp olduğundan bu bölümün dil ve üslubu hakkında bilgi veremiyoruz.

83 Yekta Saraç, Klasik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye, 3F Yayınevi, İstanbul, 2007, s. 79.

84 Cem Dilçin, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1983, s. 167.

85 Yekta Saraç, a.g.e., s. 81-82.

27 Mesnevilerin dil ve ifade bakımına göre tasnif ettiğimizde mesneviler, Divan edebiyatı estetiği ile Arapça ve Farsça kelime ve terkiplerden oluşan sanatlı bir üslupla yazılmış hikâyeler, sade bir dille ve yalın bir üslupla yazılmış hikâyeler, dilde ve üslupta bu iki ifade özelliğinden her ikisini de az çok taşıyan hikâyeler olarak karşımıza çıkmaktadır.87

Konularına göre mesnevileri sınıflandırdığımızda ise okuyucuya dini, tasavvufi, ahlaki, didaktik vb. konularda yazılan mesneviler, kahramanlık duygularının ön planda olduğu, konusunu tarihten ve menkibelerden almış mesneviler, şairlerin başlarından geçen olayları, meslekleri, düğünleri, gezip gördükleri yerleri anlatan mesneviler ve aşk mesnevileri olarak tasnif edilmiştir.88

Fedâyî’nin Bahtiyâr-nâme mesnevisi, teknik yapı ve motif bakımından çerçeve hikâye tekniğiyle, Klasik Türk edebiyatı kapsamında ahlaki amaçla yazılmış Azerbaycan sahası mesnevilerindendir.

Fedâyî Bahtiyâr-nâme’sinin şu ana kadar tespit edilen bir tek nüshası vardı ve eser üzerine yapılan araştırmalar bu nüshaya dayandırılmaktaydı. Ancak araştırmalarımız sayesinde eserin ikinci bir nüshasını da bulmuş olduk. Elimizde olan iki nüshanın da baştan, ortadan ve sondan bazı kısımları kayıp olduğundan mesnevinin nasıl bir düzen içinde yazıldığını söylemek mümkün değildir. Eserin hangi tarihte ve nerede hangi sebeple yazıldığı da belli değildir.

Bahtiyâr-nâme mesnevisi, çerçeve hikâye tekniğiyle yazılmış olup elimizde sadece ana hikâyenin bir kısmı ve iç hikâyelerden oluşan nüsha bulunmaktadır. Her iki nüshanın da “Giriş” ve “Hatime” kısmı bulunmamaktadır. Asıl konunun işlendiği bölümde ana hikâyenin büyük bir kısmı ve iç hikâyelerin de küçük bir hissesi eksiktir. Mesnevi, Y.1 nüshası 1891 beyt, Y.2 nüshası 333 beytten ibarettir. Bölüm başlıkları Farsça olup kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Eserin ana ve iç hikâyesi eksik olduğundan tamamlamak amacıyla Gulam Memmedli’nin yayınladığı Bahtiyâr-nâme’nin Bakü baskısından istifade ettik. Mesnevinin ilk dört başlığı Gulam Memmedli Bakü baskısından alıntıdır.89

Gulam Memmedli, çalışmasında konunun işlendiği bölümün başını Farsça

Bahtiyâr-nâme mesnevisinden faydalanarak tamamlamıştır. Eserin vezin, kafiye incelemesini yaparken Gulam Memmedli tarafından çevirilen beyitlere de yer vererek araştırmacının bu çevirisinin şekil özelliklerini de göstermiş olduk.

Eserin bölümleri şu şekildedir:

87 Hasibe Mazioğlu, Eski Türk Edebiyatı Makaleleri, TDK, Ankara, 2009, s. 748.

88 Hasan Kavruk, Türkçe Mesnevilerde Sebeb-i Telif, Özserhat, Malatya, 2003, s. 16-18.

28

Āzādbaĥt ile Gülcemāl’in Görüşü (1-112.beyitler) Emìrin Fitnesi (113-163.beyitler)

Beĥtiyār’ıñ Doğulması (164-229.beyitler)

Ziyād Ģarāmínin Uşaķı Tapması (230-374.beyitler) Cevāb Dāden-i Beĥtiyār Pādişāh Rā (375-386.beyitler)

(Bahtiyâr’ın Padişaha Cevabı)

Ģekāyet-i Evvel(386-551.beyitler)

(İlk Hikâye)

Āmeden-i Vezír-i Duyyüm ve Şikāyet Nimūden Der Nezd-i Pādişāh (552-563.beyitler)

(İkinci Vezirin Hükümdarın Huzuruna Çıkıp Şikayette Bulunması)

Cevāb Dāden-i Beĥtiyār Pādişāh Rā (564-570.beyitler)

(Bahtiyar’ın Padişaha Cevabı)

Ģekāyet-i Ĥvāce Ģasan-i Bāzer-gān (571-874.beyitler)

(Tacir Hasan’ın Hikâyesi)

Āmeden-i Vezír-i Seyyüm be Nezd-i Pādişāh ve ¤Erż Nimūden (875-885.beyitler)

(Üçüncü Vezirin Padişahın Huzuruna Çıkması ve Arzı)

Cevāb-Dāden Pādişāh Beĥtiyār Ra (886-892.beyitler)

(Bahtiyâr’ın Padişaha Arzı)

Ģekāyet Nimūden-i Beĥtiyār Sergüzeşt-i Ŝābir (893-1180.beyitler)

(Bahtiyâr’ın Sabir’in Macerasını Anlatması)

Āmedān-i Vezír-i Çehārüm be der Nezd-i Pādişāha (1181-1189.beyitler)

(Dördüncü Vezirin Padişahın Huzuruna Çıkması)

Cevāb Dāden-i Beĥtiyār Pādişāh Rā (1190-1195.beyitler)

(Bahtiyar’ın Padişaha Cevabı)

Ģekāyet-i Beĥtiyār-ı Sergüzeşt-i Şāhzāde Behzād (1196-1327.beyitler)

29

Āmedan-i Vezír-i Pencüm bi-Ĥıdmet-i Pādişāh (1328-1338.beyitler)

(Beşinci Vezirin Padişahın Hizmetine Gelişi)

Cevāb-Dāden-i Beĥtiyār Pādişāh Rā (1339-1349.beyitler)

(Bahtiyar’ın Padişah’a Cevabı)

Revāyet-i Nimūden-i Beĥtiyār Dādbín-Rā (1350-1553.beyitler)

(Bahtiyar’ın Dadbin Hikayesini Anlatması)

Āmedān-i Vezír-i Şestüm beh Nezd-i Pādişāh (1554-1566.beyitler)

(Altıncı Vezirin Padişahın Huzuruna Çıkması)

Cevāb-Dāden-i Beĥtiyār Pādişāh Rā (1567-1573.beyitler)

(Bahtiyar’ın Padişaha Cevabı)

Revāyet-i Nimūden-i Beĥtiyār Ģekāyet-i Baĥtāzimā Ra (1574-1695.beyitler)

(Bahtiyar’ın Bahtazima Hikayesini Anlatması)

Āmedān-i Vezír-i heftüm beh nezd-i padişah (1696-1702.beyitler)

(Yedinci Vezirin Padişahın Huzuruna Çıkması)

Cevāb-Dāden-i Beĥtiyār Padişāh Rā (1703-1708.beyitler)

(Bahtiyar’ın Padişaha Cevabı)

Revāyet-i Nimūden-i Beĥtiyār-ı Ser-güzeşt-i Şāh-ı Bėhkerd Râ(1709-1826.beyitler)

(Bahtiyar’ın Behkerd Şah’ın Hikayesini Anlatması)

Āmedān-i Vezír-i Heştüm be-Nezd-i Pādişāhi (1827-1841.beyitler)

(Sekizinci Vezirin Padişahın Huzuruna Çıkması)

Cevāb-Dāden-i Beĥtiyār Pādişāh Rā (1842-1851.beyitler)

(Bahtiyar’ın Padişaha Cevabı)

Ģekāyet-i Pādişāh Sergzeşt-i Būtemām (1852-2021.beyitler)

(Butemam Sergüzeştinin Hikâyesi)

Āmedān-i Vezír-i Nühüm Der-Nezd-i Pādişāh (2022-2046.beyitler)

30

Cevāb-Dāden-i Beĥtiyār Pādişāh Rā (2047-2053.beyitler)

(Bahtiyar’ın Padişaha Cevabı)

Ģekāyet-i Nimūden-i Beĥtiyār Sergüzeşt-i Pādişāh Rā (2054-2245.beyitler)

(Bahtiyar’ın Padişah Hikayesini Anlatması)

Āmedān-i Vezír-i Dehüm be Nezd-i Pādişāh (2246-2254.beyitler)

(Onuncu Vezirin Padişahın Huzuruna Çıkışı)

Cevāb-Dāden-i Beĥtiyār Pādişāh Rā (2255-2260.beyitler)

(Bahtiyar’ın Padişaha Cevabı)

Ģekāyet-i Pādişāh-ı ki Peser Hod Rā Helak-Nümūd (2261-2353.beyitler)

(Kendi Oğlunu Öldüren Padişahın Hikayesi)

Āmedān-i Vezírān u ¤Erż Pādişāh Nimūden (2354-2367.beyitler)

(Tüm Vezirlerin Padişaha Arzı)

Borden Beĥtiyār-ı Bí-çāre Rā Be ķetlgāh ü Peydā Şoden-i Ziyād-i Harāmí (2368-2438.beyitler)

(Çaresiz Bahtiyar’ın İdam Sehpasına Götürülmesi ve Harami Ziyad’ın Ortaya Çıkması)

Benzer Belgeler