B. YÖNETİM
IV. Nahiye Genelinde Asayiş Olayları
Kıreli Nahiyesi ve köylerinde genel olarak, huzuru bozucu, fazla olay vukû bul- mamıştır. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadar Kıreli Nahiyesi’ne ait belgelere yansıyan olumsuz vakalar sınırlıdır ve bir elin parmak sayısını geçmeyecek kadar azdır.
Köylüler arasında bazen tarla ve sınır nedeniyle tartışmalar yaşanmış, problem çözülemediğinde ise kavgalar olmuşur. Bu konuda şer’iye sicillerine yansıyan toplam iki olay vardır. Bunlardan ilki Sadıkhacı Köyü’nde183, ikincisi ise Kiçi Köyü’nde olmuştur184.
Sadıkhacı Köyü’nde meydana gelen hırsızlık olayında, davacı, daha sonra davasından vazgeçmiştir185. Dahiliye Nezareti’ne kadar yansıyan bir başka hırsızlık olayında, Görünmez Köyü’nden Akkız oğlu Ali, hırsızlık yapmış; Sekli Köyü’nden Halil oğlu Ahmet ise, askerde bulunan bir neferin nişanlısını kaçırmıştır186. Her ikisi de yakalanarak Beyşehir’deki güvenlik birimlerine teslim edilmiştir.
Nahiye ahalisinden Meclis-i Vâlâ’ya gönderilen arzuhalde, ahaliden Baba Ağa ve avanesinden Veli Bey oğlu Hüseyin’in ahali ve fukaraya zulüm ve baskı yaptıklarından şikayet edilince, Konya Vilayeti’ne gönderilen yazıda derhal tahkikâtın yapılması ve bölgede mal ve can güvenliğinin sağlanması istenmekteydi187.
Şer’iye sicillerine yansıyan bir başka olumsuz olay ise kız kaçırma hadisesidir. Kız kaçırma olayları, genelde, köylerde birbirine düşman iki aile arasındaki iletişim noksanlığının bir tezahürü olarak ortaya çıkmaktaydı188. Yukarıdaki kız kaçırma hadisesiyle birlikte Nahiye ve çevresinde toplam beş olay meydana gelmiştir. Bunlar; Balganda, Çavuş, Zıvarık ve
183 KŞS 242/149, 11 Eylül 1288 (1872)Köyden Ali oğlu Abdullah ile Ali oğlu Ali arasında olmuştur. (Burada
kavganın nedeni belirtilmemiştir)
184 KŞS 242/160, 1288(1872) Balganda/İmrenler ve Kiçi/Mutlu köylüleri arasında silahlı kavga oluyor. (Aynı
şekilde burada da kavganın nedeni belirtilmemiştir.)
185 KŞS 242/143, 2 Eylül 1288(1872) Köyden Baki oğlu Ahmet’in bir keçisini yine aynı köyden Molla Ahmet
oğlu Ömer, kaçırarak kendisiyle birlikte dört kişi ile kesip yemişler; fakat Baki oğlu Ahmet, daha sonra davasından vazgeçmiştir.
186 BOA DH.EUM.AYŞ., 2/10, 22 C.ahir 1337 (25 Mart 1919) Konya Vilayeti Mektubi Kalemi’nden çıkan ve
Dahiliye Nezareti Celilesine gönderilen bir ârizada olay şu şekilde anlatılmaktadır: 24 Mart 1335 (1919) tarihinde Konya merkezi ile Isparta ve Burdur liVâlârında vuku bulan hırsızlık ve kızkaçırma meselesinden dolayı Konya hapishanesinde tutuklu iken genel af ile tahliye olanlardan Kıreli Nahiyesinin Görünmez Köyünden Akız oğlu Ali’nin Erzurum muhacirlerinden Kürt Ömer oğlu Ahmet’in hanesine gece girerek parasını ve karyeden Şahban oğlu Abdülvehhab’ın bir av tüfeğiyle bir Rover marka dürbünü çaldığı ve Sekli Köyünden Halil oğlu Ahmet’in silah altında bulunan bir neferin nişanlısını cebren kaçırdığı ve Görünmez Köyünden Abdi oğlu Mehmet’in validesinin hanesinden eşya çalanların yakalanarak Beyşehir hükümetine teslim edildiği…
187 BOA A.MKT.UM., 178/80, 26 Receb 1271 (14 Nisan 1855)
188 İhsan Hınçer, “Türkler’de Başlık ve Mehir”, I. Uluslar arası Türk Folklor Semineri, Türk Folklor
Kıreli’de vukû bulmuştur189. Burada zikretmemiz gereken bir olay daha vardır. O da, Çavuş Köyü’nde meydana gelmiştir. Hadise, bir kız kaçırmadan ziyade oğlan kaçırılmasıdır190.
Şimdi de nahiye genelinde meydana gelen -hata ile veya kasten- adam öldürme olaylarına bakalım. Adam öldürme olaylarından ilki Kıreli Nahiyesi’nden Mahmut’un, silahını temizlerken kaza sonucu küçük yaştaki Mehmet isminde bir çocuğu öldürmesidir191. Yine Hüyük Köyü’nde meydana gelen adam öldürme olayında Mahmut isminde birisinin yaralandığı ve akabinde öldüğü; bu olayın keşfi ve araştırılması için Nahiye Nâibi Ahmet Efendi’nin görevlendirildiği kayıtlara geçmiştir192. Çavuş Köyü’nde meydana gelen olayda, kasten öldürülen Ahmet’in katili İsmail’e beş yıl kürek cezası verilmiştir193. Nezaretten gönderilen belgede, verilen bu cezanın bitiminden hemen sonra memleketine gönderileceği belirtilmiştir194. Son olarak Tolca Köyü’nde meydana gelen ve kaza sonucu öldürülen Ramazan’ın katili Hüseyin, maktulun vekili Yusuf ile mahkemede yapılan görüşme ve anlaşma sonucu diyet ödeyeceğini kabul ederek tahliye olmuştur195.
Nahiye’de meydana gelen olumsuz olaylarından biri de zina hadisesidir. Belgelerde Kıreli Nahiyesi’nde sadece bir zina olayı olduğunu görüyoruz. Sekli Köyü’nden Mehmet oğlu Ahmet’in ifadesi ile Yeğrenli (Yenidoğan) Mahmut Efendi, Selki’de alacağını tahsil etmek üzere köye gelmiş ve bir kadınla görülmüştür. Bu durum üç şahit ile de mahkemede tutanaklara geçmiştir196. Bundan başka bir de zina iftirası olayı vardır. Ebulvefa Köyü’nden Elmas Hatun isimli bir bayan ile kayınpederinin üç gün aynı evde yalnız kaldıkları belirtilmiş olmakla birlikte zina etmedikleri, şahitlerin ifadesiyle anlaşılmıştır197.
Son olarak Balganda/İmrenler Köyü’nün Burunsuz Mahallesi sakinleri tarafından Konya Valiliği’ne takdim edilen arzuhalde de ifade edildiği şekilde, bağ ve bahçelerden çıkan
189 KŞS 242/31/50/74/228, Balganda Köyünden Süleyman kızı Anakız aynı karyeden Ahmet oğlu Ömer’e kendi
rızasıyla kaçtığı…; Zıvarık Köyünden Veli Onbaşının kızı Küçük Hasan oğlu Abdullah tarafında kaçırılmış…; Kıreli nahiyesi’nde Mustafa ,’nın kızı Aişe’yi Başlamış Köy’ünden Tekeli oğlu Apil kaçırmış…; Çavuş Köyünde de bir kız kaçırma hadisesi yaşanmıştır.
190 KŞS 243/203 (Belgede tarih bilgisi yok, muhtemelen 1872-1873 tarihler olmalıdır.) Mahkeme tutanağı aynen
şu şekildedir:Mehmet kızı Zeyneb’in takriri: C: Ben buraya Çavuşlu Abdullah oğlu İbrahim ile geldim. S: Zeynep seni bu oğlan aldı kaçırdı mı? C: Ben oğlanı aldım geldim. Allah için benim nikahımı kıyın. S: Sen bu oğlanı nereden getirdin? C: Görünmez civarından Adı Hafız oğlu Mehmet’tir ve sonraki yavuklumun adı İsmail Ağa oğlu Ali’dir. S: Senin yavuklun askerdedir. C: Burada köydedir. S: Senden dava ederlerse ne dersin? C: Onlar benden dava etmezler ayrılalı üç ay oldu. Bu oğlanla nikahımı kıyın. S: Sen mi aldın geldin, yoksa sana ilişti mi? C: Efendim kız oğlan kızım, oğlan bana ilişmedi. Fakat oğlanı ben aldım buraya getirdim.
191 BOA A.MKT.MVL,102/18, 5 R.ahir 1275 (12 Kasım 1858) Maktul Mehmet’in babası Mustafa askerde
olduğu için katil ile maktulun babasının muhakemesinin icrası gerekmektedir. Bunun için Mustafa’nın nefer olduğu birliğe yazı gönderilerek gelmesi mahkeme tarafından talep edilmiştir.
192 KŞS 245/44, 15 C. Ahir 1297 (25 Kasım 1880)
193BOA A.MKT.UM, 46/93, 21 R.evvel 1267 (24 Ocak 1851) 194 BOA A.MKT.NZD,30/55, 24 C.ahir 1267 (26 Nisan 1851) 195 BOA A. MKT.MVL, 94/45, 21 C.ahir 1267 (23 Nisan 1851) 196 KŞS 242/198
suya Hasan oğlu Mustafa’nın yaptığı müdahalenin men edilmesi talep edilmekteydi198. Bu arzuhal üzerine gerekli yazışmalar yapılmıştır.
Yukarıda verilen bilgilerden de görüleceği üzere, nahiyede meydana gelen asayişi bozucu olay sayısı oldukça az sayıdaydı. Asayişi bozucu olayın vukuunda ise, gerek nahiye müdürü ve gerekse kazadaki kadı tarafından gerekli önlemler alınmaktaydı. Hatta bazı durumlarda olayların devletin merkezine kadar intikal ettiği de görülmekteydi. Bu durumlarda merkezle vilayet arasında yazışmalar yapılarak olayların çözümü için gerekli uyarılar yapılmaktaydı.
B. AİLE KURUMU
Bugünkü Türk toplumunun sosyal temeli etnik bakımdan Oğuzlar’a kadar uzanmakla birlikte, özellikle Selçuklu ve Osmanlı Devleti dönemlerinde çeşitli sebeplerden dolayı farklı sosyal şekillenmeler olmuştur199. Osmanlı aile yaşamı da bu şekillenmeden nasibini almıştır. Osmanlı aile yaşamında farklılıklar dini olmaktan çok bölgeseldir, hatta etnik olmaktan çok coğrafidir200. Dolayısıyla yerel olanak ve şartlar, o bölgenin sosyal durumu ve aile yapısını etkilemiştir. Genelde Osmanlı ve özelde Kıreli Nahiyesi ve çevresinde gelenek yapılı aile tipi olan geniş aileler haneyi teşkil etmekteydi. Zaten geleneksel şehir ve köylerde çekirdek aile, hayatın sürdürülmesi için uygun bir aile tipi değildi201. Kıreli ve çevresinde aile kurumu nasıldı? Şimdi bu soruya cevap arayacağız.Tereke kayıtları, aile kurumu hakkında çok önemli bilgiler sunmaktadır202. Bu kayıtlar, Kıreli Nahiyesi ile ilgili bize doyurucu bilgiler vermektedir.
I. Evlenme 1. Nikah
Aile hayatı toplumsal varlığın başlangıcıdır. İslam, aile teşkilatına büyük önem vermiştir203. Aile kurumunun kutsallığı peygamberimiz tarafından da değişik hadislerde dile getirilmiştir. Dolayısıyla İslam hayat anlayışının şekillendirdiği aile; ana, baba, çocuklar ve
198 BOA A.MKT.DV. 222/33, 13 Zilkade 1278 (12 Mayıs 1862)
199 Nermin Erdentuğ, Sosyal Adet ve Gelenekler, Kültür Bak. Yay., Ankara 1977, s.24 200 İlber Ortaylı, Osmanlı Toplumunda Aile, Pan Yayınları, İstanbul 2000, s.2
201 Ortaylı, a.g.e., s. 4
202 Nuri Köstüklü, ‘Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarih Araştırmalarında Tereke Defterlerinin Yeri (Muğla
Örneğinde)’, Osmanlı’nın 700. Yılında Muğla Sempozyumu, 1999, s.1-13