Nüzûl Sebeb

Esbâb-ı nüzûl, Hz. Peygamber‟in risâlet döneminde vuku bulan ve Kur‟an‟ın bir veya birkaç ayetinin yahut bir sûresinin inmesine yol açan olay, durum ya da her- hangi bir Ģey hakkında Resulullah‟a sorulan soru demektir423

. Veya Hz. Peygambere bir sual veya bir hadise dolayısıyla birkaç ayetin veyahutta bir sûrenin tamamının nazil olmasına amil olan Ģeye sebeb-i nüzûl denmektedir424_{. Kur‟an‟ın anlaĢılmasın-}

da, nüzûl döneminde Arap yarımadası‟nın Ģartlarını, geliĢen hadiseleri, Kur‟an‟ın nüzûl sürecini, toplumdaki değiĢim ve dönüĢüm sürecini, toplumun ihtiyaç ve talep- lerini, Arap Yarımadası‟ndaki siyasi, ekonomik, sosyal, dini ve ahlaki vaziyeti bil- mek, son derece önemlidir. Çünkü Allah‟ın iradesi, hikmeti, gücü, rahmeti, gazabı, ve özellikle Kelâmı, o dönemde tarih ve topluma doğrudan aksetmiĢtir425_{. Tabiî ki}

Ģunu da belirtmemiz gerekir ki Kur‟an ayetlerinin hepsinin bir nüzûl sebebi yoktur, Kur‟an‟ın ekseriyetini teĢkil eden ve Cenab-ı Hak tarafından bir sebebe bağlayama- dığımız ayetler de vardır426

. Sahabe nesli, sebeb-i nüzûle Ģahit oldukları için bu ko- nudaki en önemli yere sahiptir.

Ġzz b. Abdüsselam sebeb-i nüzûlden çokça istifade etmiĢtir. Bazen bir ayet hakkında birden fazla sebebi nüzûl belirtirken, bazen de birkaç ayet için birtek sebeb- i nüzûl zikretmiĢtir. Mefessirimiz sebeb-i nüzûle yer verirken çoğunlukla aĢağıdaki kalıpları kullanmıĢtır.

“Ayet nâzil oldu”427

“Ayet Ģu sebeble nâzil oldu”428 “Bu ayet nâzil oldu”429

422

Ġzz bin Abdüsselam, Cilt: 2, s. 341.

423 _{Demirci, s. 144.} 424 _{Cerrahoğlu, s. 115.} 425 _{Albayrak, s. 136.} 426

Cerrahoğlu, s. 115.

427 _{Ġzz bin Abdüsselam, Cilt: 1, s. 48, Cilt: 2, s. 279.} 428 _{Ġzz bin Abdüsselam, Cilt: 1, s. 167, 181.}

103 “Bu sûre nâzil oldu”430

Müfessirimiz sebeb-i nüzûlü verirken genel olarak üç prensip uygulamıĢtır:

a. Sebeb-i Nüzûlü Belirtmesi

Ġzz b. Abdüsselam, ayetle ilgili sebeb-i nüzûl varsa ilk önce onu belirtmiĢtir. Örnek 1:

“Onlar, inananlardan sadakalarını gönül hoĢluğu ile, yükümlü olduğundan fazlasıyla verenlerle de, sadece ellerinden geldiği kadarını verebilenlere laf atarak onlarla alay ederler. Allah onların cezalarını verecektir. Onlar için acıklı bir azap vardır.” (Tevbe 9/79) ayetinin “Laf atarak” ayetinin sebeb-i nüzûlü hakkında müfessir Ģunları söylemiĢtir:

“Rasulullah (s.a.v.) Tebük Gazvesi için yardım topladığında Abdurrahman b. Avf dört bin dirhemle geldi ve dedi ki: Bu benim malımın yarısıdır ve Asım b. Adi yüz vesak hurmayla geldi ve Ebu Akil bir sa‟ hurmayla geldi ve dedi ki: Bir sa‟ da nefsime aileme bıraktım, onlardan birisi aileme kaldı, biri de ahirete gitti. Münafık- lardan orada olanlar dediler ki: Abdurrahman ve Asım riya olsun diye verdiler, Ebu Akil‟e gelince Allah onu zengin etsin. Bunun üzerine ayet indi.”431

Örnek 2:

“Ey inananlar, ne için yapmadığınız Ģeyi söylüyorsunuz?” (Saff 61/2) ayeti- nin tefsirinde müfessir birbirinden farklı sebeb-i nüzûller naklederek Ģunları söyle- miĢtir:

“Dediler ki, Ģayet Allah Teala‟nın hoĢuna giden en güzel ameli bilseydik onu yapmak için yarıĢırdık. Fakat cihad farz olduğunda onlara ağır geldi, ayet indi.”

“Ayet bir kavim hakkında indi, onlardan biri diyordu ki, “savaĢırım” ancak savaĢmadı, “yererim” yermedi, “sabrederim” sabretmedi, “vururum” vurmadı.Ya da

430 _{Ġzz bin Abdüsselam, Cilt: 1, s. 158, 178.} 431 _{Ġzz bin Abdüsselam, Cilt: 1, s. 259.}

104 ayet münafıklar hakkında indi, münafıklar dediler ki: Eğer savaĢmak için çıkarsanız ve savaĢırsanız, biz de sizinle birlikte çıkar ve savaĢırız, fakat savaĢmak için çıktıkla- rında münafıklar geri döndüler.”432

b. Kimin Veya Neyin Hakkında Ġndiğini Belirtmesi

Örnek 1:

“Ġnsanlardan öylesi vardır ki, dünya hayatı hakkında söylediği senin hoĢuna gider ve kalbindekilere Allah‟ı tanık gösterir. Halbuki düĢmanlığı en Ģiddetli olan budur.” (Bakara 2/204) ayetinin “DüĢmanlar” kısmının tefsirinde müfessiri- miz sebeb-i nüzûlü Ģöyle belirtmektedir:

“Ayet, Ahnas b. ġerik hakkında inmiĢtir veya ayet münafıkların sıfatını bil- dirmek için inmiĢtir.”433

Örnek 2:

“Geceleri secde ederek ve ayakta durarak Allah‟a boyun eğenler, ahiret endi- Ģesi taĢıyıp Rabbinin rahmetini umanlar, (onlarla) bir midir! De ki: „Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?‟ Ancak akıl sahipleri öğüt alırlar.”(Zümer 39/9) ayetinin “Rablerinin rahmetini” kısmının tefsirinde müfessirimiz Ģu sebeb-i nüzûlü zikretmektedir:

“Ayet Rasulullah hakkında veya Ebu Bekir, Ömer, Osman b. Affân veya Ammâr ve Suheybe ve Ebu Zer ve Ġbn Mesûd veya onlardan, bu hal üzere olanlar hakkında indi.”434

432 _{Ġzz bin Abdüsselam, Cilt: 2, s. 278.} 433 _{Ġzz bin Abdüsselam, Cilt: 1, s. 75.} 434 _{Ġzz bin Abdüsselam, Cilt: 2, s. 156.}

105

c. Ne Zaman Ġndiğini Belirtmesi

Ġzz b. Abdüsselam, ayetleri tefsir ederken, eğer varsa, ayetin nüzûl zamanına da değinmiĢtir.

Örnek 1:

“Ġnkar edenlere de ki: „Yakında yenileceksiniz ve cehennemde toplanacaksı- nız.‟ Orası ne kötü bir yataktır.” (Al-i Ġmran 3/12) ayetinin “Yenileceksiniz” kısmının tefsirinde müfessirimiz ayetin iniĢ zamanını ifade etmektedir:

“Ayet KureyĢ müĢrikleri hakkında inmiĢtir. Bedir savaĢından önceki sene ayet inmiĢtir. Allah vadettiği Ģekilde Bedir‟de onları öldürmüĢtü. Veya ayet Beni Kaynuka Yahudileri, Rasulullah (s.a.v.) tuzak kurdukları için onlar hakkında indi, Bedir ehli hakkında inmedi. Veya ayet kafirlerin önde gelenleri hakkında indi.”435

Örnek 2:

“Ey inananlar, kuĢkusuz eĢlerinizden ve çocuklarınızdan size düĢman olanlar vardır. Onlardan sakının. Eğer, affeder, vazgeçer ve bağıĢlarsanız bilin ki, Allah da çok bağıĢlayıcı ve çok merhametlidir.” (Teğâbün 64/14) ayetinin “Merhametli- dir” kısmının tefsirinde müfessirimiz ayetin iniĢ zamanını Ģöyle zikretmektedir:

“Bazıları ehlinden, ailesinden dolayı hicret edemedikleri için, onlar artık bize hayır uğramaz dediler. Mekke‟nin fethedildiği yıl affedildiler, bu ayet indi.”436