Mukaddimenin Ġncelenmes

Bilindiği gibi mukaddimeler, ele alınan eserin giriĢi mâhiyetinde olup, genel- likle müelliflerin eserlerinde takip ettikleri yöntemi ihtiva eden bölümlerdir. Bu bö- lümde takip edilen klasik yöntem kısaca Ģöyledir: Yazar besmeleyle baĢlayıp, hamdele ve salveleyle devam eder. Ardından hem kendi ismini hem de eserin ismini belirtir. Kitabı niçin yazdığından bahsedererek eserde takip ettiği metodu anlatır. Bununla birlikte kitabı yazdığı alan ile ilgili usul bilgilerine yer verir.

Müfessirimizin çalıĢmamıza konu olan tefsirinin mukaddimesine bakacak olursak, yukarıda söylediğimiz özellikleri onun tefsirinin mukaddimesinde görmemiz mümkün değildir. Mukaddime tefsirin muhakkiki Ahmed Fethi Abdurrahman tara- fından “Mukaddimenin Tahkiki” baĢlığı altında hazırlanmıĢtır. Mukaddime hamdeleyle Ģöyle baĢlamaktadır: “Hamd alemlerin Rabbi olan Allah‟a olsun. Bizi Kur‟an dili ile Ģereflendirdi. Onu bizim için bir hidayet ve rahmet ve müminler için bir müjdeleme kıldı. O, dosdoğru yoldur, apaçık bir nurdur ve din gününde ehli için Ģefaatçıdır.”230

Mukaddime hamdeleden sonra salvele ile devam etmektedir. Rasulullah (s.a.v.)‟e, âline, muhacir ve ensara salâtu selam getirildikten sonra, muhacir ve ensarın Allah‟ın Kerim Kitabını korudukları ve ġerefli olan Nebi (s.a.v.)‟nin sünneti- ni muhafaza ettikleri belirtilmekte onlara ve müslümanlara duada bulunulmaktadır231.

Muhakkikimiz Ahmed Fethi Abdurrahman, Ġzz b. Abdüsselam‟ın tefsirini tahkik etmesinin nedenini Ģöyle anlatmaktadır: “Alimlerin önde gelenlerinden olan Sultanu‟l-Ulema Ġzz b. Abdüsselam‟ın bu kitabını ilim ehli için hazırladık. Ehemmi-

230 _{Ġzz bin Abdüsselam, Cilt: 1, s. 3.} 231 _{Ġzz bin Abdüsselam, Cilt: 1, s. 3.}

68 yetinden dolayı ilim için biyografisini yazdık.” Daha sonra muhakkikimiz, Ġzz b. Abdüsselam‟ın doğumu ve nesebi, ilim yolunda yaptığı yolculukları ve almıĢ olduğu vazifeleri kısaca anlattıktan sonra yazmıĢ olduğu eserlerin sadece isimlerini vermekte ve çok kısa bir Ģekilde Ġzz b. Abdüsselam‟ın çalıĢmamıza konu olan tefsirini tanıta- rak, “Bu kitabın yazarı Ġzz b. Abdüsselam‟dır, o, kitabında Kur‟an-ı Kerim‟in ayetle- rini öz kısa bir Ģekilde tefsir eder.” diyerek devam etmektedir.232

.

Muhakkik, daha sonra Kur‟an-ı Kerim‟in tanımını yapmakta ve Kur‟an‟ı tef- sir etmek için bir müfessirin hangi ilim dallarını bilmesi gerektiği hakkında on iki baĢlık halinde geniĢçe bilgi vermektedir233

. Bunları Ģöyle sıralamıĢtır: 1. Lugat 2. Nahiv 3. Sarf 4. ĠĢtikak 5. Meânî, Beyan ve-Bedî‟ ilimleri 6. Kırâat 7. Usûlü‟d-Din 8. Fıkıh usulü 9. Fıkıh 10. Sebeb-i Nüzul 11. Nâsih ve Mensûh 12. Hadis ve Sünen ilimleri234.

Muhakkik daha sonra “Tefsirin Kısımları” ana baĢlığı altında, iki alt baĢlıkla Kur‟an‟ın nasıl tefsir edildiğinin yöntemini 1. et-Tefsîr bi‟l-Me‟sûr ( )

2. et-Tefsir bi‟r-Re‟yi ( ) alt baĢlıkları altında anlatmaktadır. Birinci yöntemin Kur‟an‟ın Kur‟an‟la tefsiri, Kur‟an‟ın sünnetle tefsiri, Kur‟an‟ın sahabenin ve tabiînin sözleriyle tefsir yöntemi olduğunu söylemektedir. “Bu tefsir çeĢidine Ġbn Cerir‟in tefsiri örnektir.” diyerek bu tür hakkında açıklamalar yapmaktadır. Ġkinci yöntemin ise alimlerin ictihadlarıyla yapılan tefsir olduğunu söyleyip bu yöntemin nasıl olduğunu belirterek açıklamalarda bulunmaktadır235

.

Muhakkik, mukaddimenin tahkikinde “Kırâatu‟l-Kur‟an” baĢlığı altında kırâat hakkında genel bilgiler vermekte ve kırâatlerdeki farklılıkların nedenlerini açıkladıktan sonra “Kur‟an-ı Kerim‟in Arap Diline Tesiri” baĢlığı altında Kur‟an dilinin arap diline yaptığı etkiyi anlatmaktadır236.

Muhakkik daha sonra “Tahkiku‟l-Kitâb” baĢlığı altında, Ģu altı maddede kita- bın tahkikini nasıl yaptığını belirtmektedir:

1. Nasların tamamının tesbiti iyi bir Ģekilde yapıldı. 2. Kitapta hadislerin az ve nadir olanları tahriç edildi.

232 _{Ġzz bin Abdüsselam, Cilt: 1, ss. 3-4.} 233

Ġzz bin Abdüsselam, Cilt: 1, ss. 3-4.

234 _{Ġzz bin Abdüsselam, Cilt: 1, ss. 5, 6, 7, 8.} 235 _{Ġzz bin Abdüsselam, Cilt: 1, ss. 9, 10, 11.} 236 _{Ġzz bin Abdüsselam, Cilt: 1, s. 13, 14.}

69 3. Sûrenin bazı hedefleri ve sûrenin genel kastını anlamak için her sûrenin öncesine mukaddime koyuldu.

4. Bazı özel isimler tercüme edildi.

5. Tefsir okuyucusunun bilmesi gereken bazı bilgiler tefsirin mukaddimesin- de açıklandı.

6. Ġzz b. Abdüsselam‟ın hal tercümesi verildi237.

Muhakkik daha sonra baĢlamıĢ olduğu bu iĢte Allah‟ın kendisini baĢarılı kıl- masını niyaz edip Bakara 286. ayetle dua ederek mukaddimeyi sonlandırmaktadır.

B. KAYNAKLARI

Ġlimde ilerleme ancak öncekilerin yapmıĢ oldukları çalıĢmaları bilmekle ve onların üzerlerine yeni Ģeyler eklemekle olur. Bir bilim adamının çalıĢma yaptığı sahada ilerleyebilmesi ve yeni Ģeyler keĢfedip ortaya koyabilmesi için o alanda ken- dinden önce gelen alimlerin neleri yaptıklarını bilmesi ve buna vakıf olması gerek- mekle birlikte, onlardan istifade etmesi hem tabiî hem de zarûridir. Ancak ilim adamı bu Ģekilde ilerleyebilir ve özgün eserler ortaya koyabilir. Hatta yararlandığı kaynak- lar ne kadar çok, sağlam ve değerli olursa yapılan çalıĢma o kadar kıymet kazanır. Bu arada seleflerinin çalıĢmalarından istifade eden ilim adamının istifade ettiği kay- nakları belirtmesi de bilimsel ahlakın bir gereğidir. Müellifimiz Ġzz b. Abdüsselam‟ın eserinin tefsir alanındaki yerini ve bilimsel değerini ortaya koyabilmemiz için onun kaynakları hakkında bilgi vermenin gerekli olduğunu düĢündük.

Ġzz b. Abdüsselam, eserinde sadece Ģahıs isimlerini zikrederek kaynak gös- termiĢtir. ġahısların adlarını verirken tam künyeleriyle birlikte değil, isimlerin sadece meĢhur kısımlarını vermiĢtir. KiĢilerin bazen künyelerini, bazen nisbelerini, bazen de neseblerini zikretmiĢtir. Rivâyetleri aktarırken senedleri hazfetmiĢ, ilk veya son râvisini zikretmekle yetinmiĢtir. Kaynaklar bölümündeki baĢlıkları alfebetik olarak sıraladık. Kaynak olarak ismi geçen Ģahıslara ikiĢer örnek vermeyi uygun bulduk, fakat birkaç yerde, tefsir içinde adları az geçtiği için birer örnek verdik.

70