Nüfus ve İşgücü

Tarımsal faaliyetleri sevk ve idare eden işletme nüfusunun sosyal ve ekonomik yönleri ile ortaya konulması önem taşır. Çünkü, bu nitelikleri ile nüfus, tarımsal bünye üzerinde büyük ölçüde etkili olmaktadır (Erkuş ve ark. 1995).

Araştırma bölgesi olan Konya ili, nüfus bakımından İstanbul, Ankara, İzmir ve Bursa’dan sonra Türkiye’nin 5. büyük ilidir. İlin nüfusu 1.943.757’dir. İl nüfusunun %41,3’ü köyde, %58,7’si şehirde yaşamaktadır (Anonim 2003/b).

5.2.1. Nüfus

Her işletme bir aile kabul edilerek aile nüfusu, yaş gruplarına ve cinsiyete göre ayrı ayrı incelenmiştir.

İncelenen işletmelerin nüfus durumu çizelge 5.4’de verilmiştir. Araştırma sonucunda, işletme başına düşen ortalama nüfus işletme büyüklüğü ile giderek artmakta ve 4,69 – 5,87 arasında değişmektedir. İşletmeler ortalamasında ise bu rakam 5,23 olup, bunun %55,64’ü erkek,

%44,36’sı da kadın nüfustur. Küçük işletmelerde ortalama nüfusun daha az oluşunun başlıca nedeni, arazi yeter büyüklükte olmadığından aile fertlerinden bir kısmının şehirde iş bularak yerleşmesidir (Erkuş 1979).

Yaş gruplarına göre incelersek, işletmelerde esas iş gücü kaynağını oluşturan 15-49 yaş grubu

%51,43 oranı ile başta gelmekte, bunu %24,09 ile 50 ve daha yukarı yaşta olanlar, %12,42 ile 0-6 yaş grubu ve %11,86 ile 7-14 yaş grubu izlemektedir (Çizelge 5.4).

Gündoğmuş (2000) tarafından Konya ilinde yapılan çalışmada işletmelerin ortalama nüfusu 5,62 kişi olarak tespit edilmiştir.

Konu ile ilgili yapılan diğer bir çalışmada Bayaner (1995) tarafından Konya ilinde yapılmış ve işletmelerin ortalama nüfusu 5,61 bulunmuştur. Bu nüfusun 2,84’ünü erkek, 2,77’sini de kadın nüfus oluşturmuştur.

Çizelge 5.4. İncelenen işletmelerde nüfusun yaş grupları ve cinsiyete göre dağılımı

İşletme Genişlik Grupları (da) Yaş

Grupları ve

Cinsiyetler 1-100 101-250 251-+ İşletmeler ortalaması

Nüfusun eğitim durumu 6 yaşından yukarı nüfusa göre incelenmiştir (çizelge 5.5). İşletmeler ortalamasına göre nüfusun %95,71’i okur-yazardır. 6 yaşından yukarı olan bu nüfus içinde okuma-yazma bilmeyenlerin oranı %4,29’dur.

Araştırmada okur-yazar oranı, 1-100 dekarlık büyüklük grubunda %95,60, 101-250 dekarlık büyüklük grubunda %94,33 ve 251 ve daha geniş araziye sahip işletme grubunda ise %97,56 bulunmuştur.

İşletmelerdeki nüfusun %67,20’si ilk öğretimde okuyan veya mezun, %21,88’i lisede okuyan veya mezun ve %6,63’ü de yüksek okulda okuyan veya mezun bireylerden oluşmuştur.

Erkan ve ark. (1989), Mardin yöresindeki çalışmalarında, işletmelerdeki ortalama nüfusun

%26,66’sının okur-yazar olmayan, %61,70’inin okur-yazar, ilkokulda okuyan veya mezun,

%10,96’sının lisede okuyan veya mezun, %0,68’inin de yüksekokulda okuyan veya mezun olan bireyler olduğunu belirtmişlerdir.

Oğuz ve Mülayim (1997) tarafından Konya ilinde yapılan çalışmada, 6 yaşın üzerindeki ortalama işletme nüfusunun %3,96’sı okuma-yazma bilmeyenler, %72,87’si ilkokulda okuyan veya mezun, %20,53’ü ortaokul ve lisede okuyan veya mezun, %2,64’ü ise yüksekokulda okuyan veya mezun bireylerden oluştuğu ortaya konmuştur.

Toy (2002) tarafından Nazilli ilçesinde yapılan çalışmada okur-yazar nüfusun oranı %90,11 ve okur-yazar olmayan nüfusun oranı da %9,89 bulunmuştur.

Türkiye’deki tarım işletmelerinde çiftçi ailelerin eğitim düzeyi genel olarak düşük seviyededir.

Değişik bölgelerde yapılan çalışmaların sonuçlarına bakıldığında, tarımsal nüfusun eğitim düzeyi bölgeler itibariyle farklılık göstermektedir. Araştırma bölgemiz olan Konya ilinde diğer bölgelere göre okur-yazarlık oranı yüksek bulunmuştur.

Çizelge 5.5. İncelenen işletmelerde 6 yaşından yukarı nüfusun eğitim durumu (kişi) ve oranları (%) İşletme

Genişlik Grupları

A B C D Toplam

Adet 0,19 3,25 0,75 0,06 4,25

1-100

(%) 4,40 76,47 17,64 1,45 100,0 Adet 0,25 2,75 1,00 0,41 4,41 101-250

(%) 5,67 62,36 22,67 9,29 100,0 Adet 0,13 3,38 1,25 0,37 5,13 251-+

(%) 2,44 65,85 24,40 7,31 100,0

Adet 0,2 3,07 1,00 0,30 4,57

İşletmeler

ortalaması (%) 4,29 67,20 21,88 6,63 100,0 A : Okur-yazar olmayan

B : Okur-yazar ilk öğretimde okuyan veya mezun C : Lisede okuyan veya mezun

D : Yüksek okulda okuyan veya mezun

5.2.2. İşgücü

İncelenen işletmelerde, her bir çiftçi ailesinin işgücü varlığı işletme gruplarına göre 3,33 ile 3,83 Erkek İşgücü Birimi arasında değişmektedir. Tüm işletmeler ortalamasında ise 3,49 EİB bulunmuştur (Çizelge 5.6).

İşletmelerin işgücü varlığı, mevcut potansiyel içinde cinsiyet gruplarına göre incelenmiştir.

İşgücü potansiyelinin %61,32’sini erkek %38,68’ini ise kadın işgücü oluşturmaktadır.

Çizelge 5.6. İncelenen işletmelerde aile işgücü varlığı (EİB*)

İşletme Genişlik Grupları (da) Yaş

Grupları ve

Cinsiyetler 1-100 101-250 251-+ İşl. Ort. Yaş Gruplarının Toplam Aile İşgücüne Oranı (%) E 0,22 0,12 0,16 0,16 4,58 7-14

K 0,06 0,12 0,28 0,15 4,29 8,87 E 1,69 1,46 1,50 1,53 43,83 15-49

K 0,66 0,91 1,03 0,87 24,92 68,75 E 0,42 0,44 0,52 0,46 13,18

Yaş Grupları

50-+

K 0,28 0,35 0,34 0,33 9,45 22,63

E 2,33 1,99 2,17 2,14 61,32

K 1,00 1,39 1,66 1,35 38,68

Toplam E+K 3,33 3,38 3,83 3,49 100,0

* EİB : Erkek İşgücü Birimi

İşgücü tarımsal üretimin devam ettirilebilmesi için gerekli olan en önemli ve zorunlu unsurlardan birisidir. Nüfusun yaş grupları ve cinsiyet bakımından iş başarma kudretleri yanında sürekli hastalık, eğitim ve askerlik görevi nedenleri ile işletme faaliyetine katılmadığı süreler de dikkate alınmalıdır (Erkuş 1979). Bu nedenler ile işgücünün işletme faaliyetine katılmadığı süreler dikkate alınmış ve işletmeler ortalamasında toplam ailenin çalışabilir işgücü varlığı 3,29 EİB olarak hesaplanmıştır (Çizelge 5.7).

Araştırma bölgesindeki doğal koşullar, yağışlı günler, dini ve milli bayramlar dikkate alınarak bir yıl içerisinde çiftçi ve ailesinin çalışabileceği gün sayısı 280 gün olarak tespit edilmiştir. Bir yıl içerisinde çalışılabilir toplam gün sayısı 3,29 EİB ile çarpılarak ortalama aile işgücü 921,2 Erkek İşgünü bulunmuştur.

İşletme genişlik grupları itibariyle, aile işgücü potansiyeli 1-100 dekar genişlikteki işletmelerde 879,2 , 101-250 dekar büyüklük grubunda 901,6 ve 251 dekar ve daha büyük işletme genişlik grubunda 991,2 erkek işgünüdür.

İşletmeler ortalamasına göre, mevcut işgücünün %30,93’ü işletmede, %3,13’ü tarım dışında,

%0,83’ü ise işletme dışı tarımda çalışmaktadır. İşletmeler ortalamasına göre kullanılan toplam 57,45 EİG yabancı işgücü; 37,45 EİG geçici işgücünden, 20,00 EİG daimi işgücünden karşılanmıştır. İncelenen işletmelerdeki toplam işgücü kullanımının işletmelerin işgücü varlığının %41,13’ü olduğu bulunmuştur. Bu sonuca göre bölgedeki işletmelerde işgücü varlığının %58,87’sinin atıl kullanıldığını söyleyebiliriz.

İncelenen işletmelerde ücretli işçi çalıştırılmasının nedeni, aile işgücü potansiyelinin yetersiz oluşu değil, belirli zamanlarda iş azamilerinin ortaya çıkmasıdır.

Çizelge 5.7. İncelenen işletmelerde işgücü varlığı ve kullanım durumu (EİG*) İşletme Genişlik Grupları (da) İşgücü Varlığı ve Kullanım

Durumu 1-100 101-250 251-+ İşl. Ort. Oran (%)

EİB 3,14 3,22 3,54 3,29

Toplam Aile Çalışılabilir

İşgücü Varlığı EİG 879,2 901,6 991,2 921,2 100,0 İşletmede 281,9 293,7 273,7 284,9 30,93 İşletme

Toplam İşgücü Varlığı 309,01 392,43 427,24 378,88 41,13

EİG : Erkek İşgünü Birimi