Doğal Yapı

Araştırma bölgesinin doğal yapısı; coğrafi konumu, topografyası, toprak yapısı, su kaynakları, iklimi ve bitki örtüsü itibariyle incelenmiştir.

4.1.1. Coğrafi konum

Konya ili; Anadolu Yarımadası’nın ortasında bulunan İç Anadolu Bölgesi’nin güneyinde yer almaktadır. Toprakların büyük bir bölümü İç Anadolu’nun yüksek düzlükleri üzerinde olup;

güney ve güneybatı kesimleri Akdeniz Bölgesi’nde yer alır. Konya, kuzeyden Ankara, batıdan Isparta-Afyonkarahisar-Eskişehir, güneyden İçel-Karaman-Antalya, doğudan Niğde ve Aksaray illeri ile çevrilidir.

Konya 41.694 km² yüzölçümü ile Türkiye’nin en geniş arazisine sahip olup, coğrafi konum olarak 36°41' ve 39°16' kuzey enlemleri ile 31°14' ve 34°26' doğu boylamları arasında yer almaktadır. Ortalama yüksekliği 1016 m dir. Konya ilinde merkez ilçelerle birlikte 31 ilçe, 786 kasaba ve köy vardır (Anonim 2003/b).

4.1.2. Topografya

Dağlar : İlin kuzey kısmında yer alan yükseltiler genel olarak doğu-batı doğrultusunda uzanır.

En önemlisi Bozdağlar’dır. Bozdağlar üzerinde yer yer tepeler yükselir, bu tepelerin en yükseği Karadağ Tepesi’dir (1919 m). Bu tepeler arasında da geçitler yer alır.

Konya’nın batısında yer alan sıradağlar kuzeyden güneye doğru uzanırlar. En kuzeyinde Sultan Dağları (2169 m), Aladağlar (2339 m), Loras (2040 m), Eşenler (1951 m) yer almaktadır.

Bölgenin güney kısmı Toros Dağları ile sınırlanmıştır. Bu kuşakta ise Geyik (3130m), Bolkar Dağları (3134 m ), Aydos Dağları (3240 m ) yer almaktadır. Bu alanda volkanik kütlelerin ve arazilerin önemli bir yeri vardır. Karapınar Ovasının güneyinde yer alan Karacadağ (2025 m), Konya'nın güneybatısında Erenler Dağı (2319 m), batısında Takkeli Dağ (1400 m) yer almaktadır.

Platolar: Obruk ve Cihanbeyli Platoları ortalama 1000 m yükseltiye sahip geniş düzlüklerden oluşur. Tuz Gölü’nün batısında Cihanbeyli Platosu, güneyinde Obruk Platosu yer alır. Obruk Platosu yörenin en çukur yeri olan Tuz Golü ile Konya ve Ereğli Ovaları’nı birbirinden ayıran bir eşik görünümündedir. Cihanbeyli Platosu genel olarak kireç tabakalarıyla kaplıdır. Bu plato akarsular tarafından az parçalanmış dalgalı bir yüzeye sahiptir. Zengin bozkırlarla kaplı olan bu platolar İl hayvancılığı ve tarımı açısından önemlidir.

Ovalar : İl sınırları içinde ovalar, platolardan sonra en fazla alanı kaplar. Ovalar genel olarak buraya yerleşen bir gölün ortadan kalkması ve göl tabanındaki alüvyonların depolanması ile ortaya çıkmıştır. Obruk Platosu’nun kuzeyinde en çukur alanda Tuz Golü yerleşmiş, güneyde ise Hotamış Bataklığı ve İvriz Bataklıkları burada oluşan eski göl kalıntıları olarak yer almıştır.

Konya ve Ereğli Ovaları yörenin en geniş ovalarıdır. Bu ovalar Konya ve Ereğli arasında geniş düzlükler şeklinde uzanırlar. Konya ili bu ovaların batı ucunda kurulmuştur. Bu dizi içerisinde Çumra Ovası ve Karapınar Ovası bulunmaktadır. Bozdağların kuzeyinde Altınekin, Sarayönü ve Kadınhanı Ovaları bulunur. Ilgın ve Akşehir Ovaları çöküntü hendeği içerisinde oluşmuş ovalardır. Ayrıca Obruk Platosu’nun kuzeyinde Aksaray Ovasının bir bolümü yer almaktadır.

Bu ovalar dışında Beyşehir Ovası, Seydişehir Ovası, Doğanhisar Ovası ile Yukarı Sakarya Ovalarının güney ucunu oluşturan Yunak ve Akgöl Ovaları bulunmaktadır. Konya ili ovaları, Konya tarımı açısından önemlidir.

Akarsular: Konya ili sınırları içerisinde daha çok mevsimlik sel rejimi akarsular yer alır.

Buradaki akarsuların boyları kısadır. Konya ilinin geniş sahaları kapalı havza olması sebebiyle akarsular ova tabanındaki bataklıklarda kaybolur. Bölgedeki akarsular kar ve yağmur sularıyla beslenirler. Birçoğu yaz aylarında kururlar. İlde bulunan su kaynakları Uludere 143,2 hm³/yıl, Çavuş Deresi 37,4 hm³/yıl, Süberte Çayı 117,9 hm³/yıl, Çarşamba Çayı 164,8 hm³/yıl, Zanapa Deresi 233,6 hm³/yıl, May Deresi 53,6 hm³/yıl, Meram Çayı 51 hm³/yıl, Sille Deresi 2 hm³/yıl, İnsuyu Deresi 14,7 hm³/yıl, Göksu Nehri 818,7 hm³/yıl, Yunak-Gökpınar Deresi 223,2 hm³/yıl, Ilgın Deresi 124 hm³/yıl, Bakırpınarı-Zengi-Beşgöz Kaynakları 36,4 hm³/yıl, diğerleri 472,5 hm³/yıl dır.

Göller:

Tuz Gölü : Ankara, Konya, Aksaray sınırlarının kesiştiği yerde olup, Türkiye'nin yüzölçümü olarak ikinci büyük gölüdür. Yaz mevsiminde büyük bölümü kurur, tuz tortuları meydana gelir.

Türkiye'nin tuz ihtiyacının bir kısmı buradan temin edilir. Sulama ve su ürünleri için kullanılmaz. Göl yüzey alanı 78.536 ha’dır.

Beyşehir Gölü: Konya ilinin batısında, Konya-Isparta sınırları üzerinde yer almaktadır. Beyşehir Gölü, yurdumuzun üçüncü büyük gölüdür. Aynı zamanda en büyük tatlı su gölüdür. Sulama ve su ürünleri açısından önemlidir. Göl yüzey alanı 58.000 ha’dır.

Akşehir Gölü : Konya İlinin kuzey-batısında, Afyonkarahisar il sınırında yer alır. Suyu tatlıdır.

Su ürünleri ve sulama açısından önemi büyüktür.

Suğla Gölü : Konya ilinin güney-batısında yer alır. Kurak yıllarda göl kurumakta ve tarım alanı oluşmaktadır. Sulama açısından önemi büyüktür.

Ilgın (Çavuşçu) Gölü : Konya ilinin kuzey -batısında yer alır. Suyu tatlıdır. Bir ayağı ile Atlantı Ovaları sulanmaktadır.

Ereğli Akgöl : Ereğli İlçesinin batısındadır. İvriz deresinden gelen sularla beslenir.

Sazlıklarında 200’ün üzerinde kuş türü yaşamaktadır. Bu yüzden tabiatı koruma alanı olarak kabul edilmiştir.

Yunak Akgöl : Yunak ilçesi yakınlarında küçük bir göldür. Suyu tatlıdır. Çoğu yeri bataklıktır. Akgöl, Gökpınar Deresi ile Sakarya nehrine boşalmaktadır.

4.1.3. Toprak yapısı

İl toprakları çok geniş bir alanı kaplamakta ve çok çeşitli topografik özellikler taşımaktadır. Bu çeşitlilik, farklı bitki örtüleri ve alt iklim tipleri meydana getirmektedir. Bu nedenle ilde 17 büyük toprak grubuna rastlanmaktadır. Bu toprakların verimliliği, bağlı oldukları büyük toprak grubunun özelliklerine, üzerinde oluştukları ana maddeden geçen potansiyel verimlilik düzeyine, kullanım biçimine ve yağış etmenine göre birbirinden çok farklı olabilmektedir.

Konya il alanının 1/4'ü kahverengi topraklarla örtülüdür. Güneyde yer alan Toros Dağları ile güneybatıda yer alan Göller Bölgesi dışında ilin her yanında bu toprak grubuna rastlanır. İl alanının yaklaşık % 10'u kırmızı kahverengi topraklarla kaplıdır. Bu topraklar, Seydişehir ve Beyşehir'in kuzeyinde, Çumra'nın batısında, Kulu, Kadınhanı ve Ilgın dolaylarında yaygın olup, büyük bir bölümü kuru tarıma açılmış durumdadır. Merkez ilçe ve Beyşehir'in kuzeydoğusunda il alanının yaklaşık % 3'ünü kaplayan kahverengi orman toprakları bulunmaktadır. Bu toprak grubu, daha çok dağlık, tepelik ve yüksek eğimli alanlarda yaygındır (Anonim 1981). Eğim ve topografyanın elverişli olduğu kesimlerde kuru tarım ile bağ-bahçe tarımı yapılmaktadır.

Konya’da kahverengi topraklardan sonra ikinci büyük toprak grubunu alüvyal topraklar oluşturur. Bu topraklar, akarsuların taşıdığı maddeler ile göl tortulları üzerinde oluşmuştur. İl alanının yaklaşık % 15’ini kaplayan alüvyal topraklara özellikle Konya Ovası’nda rastlanır.

Konya il alanında, drenaj koşullarının çok kötü olduğu yerlerde hidromorfik alüvyal topraklar geniş bir yayılım gösterir. İl topraklarının %5’e yakın bölümünü kaplayan hidromorfik alüvyal topraklar, göllerin çevresi ile bataklık kesimleri bütünüyle örtmektedir. Ana maddesi

alüvyal topraklarla aynı olan bu topraklar sürekli nemli olduklarından tarıma elverişli değildir.

Konya’nın hemen hemen her yerinde kolüvyal topraklara rastlanmaktadır. Bunlar yüzey suları ve yan derelerin yakın yerlerden taşıyarak eğimin azaldığı kesimlerde yığdıkları maddelerden oluşmaktadır. İl alanının yaklaşık %5’ini kaplayan kolüvyal toprakların dağılım alanında topografya ya düz ya da az dalgalı olup, çok verimli topraklardır. Doğal bitki örtüsü tuzu seven otlar ve çalılıktır. İl toprakları, doğal potansiyel açısından yetenek sınıflarına göre incelendiğinde, ilk dört yetenek sınıfına giren toprakların %46,9, V-VII. sınıf toprakların % 44,8 ve VIII. sınıf toprakların ise % 8,3 oranında pay aldıkları görülür (Anonim 1981).

4.1.4. Su kaynakları

Konya , Konya Kapalı Havzası ile Doğu Akdeniz, Akarçay ve Sakarya Havzası üzerinde yer alır. İlde büyük önem taşıyan akarsu bulunmamaktadır. Türkiye’nin en büyük kapalı havzası olan Konya Kapalı Havzası tek bir akarsu yada göl havzası olmayıp, çok sayıda akarsu, göl ve bataklık havzalarının bir araya gelmesiyle oluşan bir havzalar topluluğudur. İç Anadolu’nun kurak kuşağı içerisinde kalan havzada, göller ve bataklıklar ile ovalarda yok olup giden dere ve çaylara rastlanır. İlin bu kapalı havzadaki önemli akarsuları; Çarşamba Suyu, İvriz Suyu, İnsuyu Deresi, Divle Suyu, Uluçay Deresi, Balkı Deresidir. İlde çok sayıda göl bulunmakta olup başlıcaları Tuz Gölü, Beyşehir Gölü, Suğla Gölü, Akşehir Gölü, Ilgın (Çavuşçu) Gölü’dür.

Konya’da sulama ve taşkın koruma amacıyla 5 tane de baraj gölü yapılmıştır. Bunlar; Apa, Altınapa, Ayrancı, May ve Sille Barajlarıdır (Anonim 2000/a).

Konya ili işlenen tarım arazilerinin %61,97’si sulanabilir niteliktedir. Ancak sulanabilir arazinin henüz %20,70’i sulamaya açılmış durumdadır. Sulamaya açılmış araziler, işlenen tarım alanının

%12,83’üne tekabül etmektedir. Konya ilinde sulanabilir arazilerin yaklaşık 1.300.000 hektarı sulanmayı beklemektedir. Ayrıca, her yıl il genelinde toplam işlenen alanın %38’ine tekabül eden 1.014.000 hektar alanın nadasa bırakılması da ova topraklarının geciktirilmeden suyla buluşturulmasının önemini göstermektedir (Anonim 2003/b).

Konya’da, Konya Ovaları Projeleri adı verilen özellikle ilin sulama problemini çözeceği düşünülen projeler halen devam etmektedir. KOP kapsamında, 9 adedi büyük su projesi, 1 adedi içme suyu projesi, 1 adedi Göksu Havzası enerji projeleri ve diğerleri de çok sayıda müstakil küçük yerüstü ve yer altı suyu sulamaları olmak üzere 12 adet proje demeti bulunmaktadır.

KOP kapsamında bulunan sulama projeleri ile toplam 581.769 hektar sahanın sulanması öngörülmüştür. Bu alanın; %49,84’ü fiilen işletmeye açılmış, %3,60’ı inşa halinde, %5,03’ü yatırım programına teklif edilmiş, %33,54’ünün planlama çalışmaları tamamlanmış,

%3,79’unun kesin projesi tamamlanmış, %4,2’sinin planlama çalışmaları devam etmektedir.

Konya İçmesuyu Projesi 1995 yılı sonunda tamamlanarak işletmeye açılmıştır.

4.1.5. İklim

İlde yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk geçen karasal iklim egemendir. Yüksek kesimlerde yıllık yağış ortalaması 1.000 mm’yi aşarsa da, ova ve platoların büyük bölümünde bu miktar çok daha düşüktür. İl alanını güneyden kuşatan batı ve Orta Toros Dağları, Akdeniz’den gelen nemli ve ılık rüzgarlara yer yer açıktır (Anonim 1981).

Konya Ovası’nı baştan başa etkisi altına alan kuzey rüzgarları, kışların kuru ve soğuk geçmesine neden olmaktadır. Konya’da ortalama aylık sıcaklık 11,8 °C olup en yüksek sıcaklık 40 °C ile Ağustos, en düşük sıcaklık ise -28,2 °C ile Ocak ayında görülmektedir. Ortalama yıllık yağış miktarı 325,9 mm ile oldukça düşüktür. En fazla yağış, 40,88 mm ile Aralık ve en düşük yağış 4,4 mm ile Ağustos ayındadır. İlde ortalama donlu gün sayısı 99,5, bulutlu gün sayısı 4,2, açık gün sayısı 114,5, kar yağışlı gün sayısı 11,6 ve karla örtülü gün sayısı ise 21,3’dür.

Konya’da ortalama aylık nispi nem %60, en yüksek sıcaklık farkı da 27,6 °C (Ekim)’dir. Hakim rüzgar yönü ve hızı 34 m/s ile güney-güneybatıdır.

4.1.6. Bitki örtüsü

Konya ilinde genelde karasal iklim şartları hüküm sürmektedir. Ancak yükseltinin iklim elemanlarından sıcaklık ve yağış üzerindeki etkileri de farklı olmuştur. Bu özellik ova tabanları ile dağlık ve yüksek kesimlerdeki bitki örtüsünün de farklılaşmasına etki etmiştir. Yükseltiye bağlı olarak ova tabanında bozkırlar, yükseltilerde de ormanlar yer almaktadır. Ovalardaki tarım sahalarında kültür bitkileri geniş yer tutmaktadır. Bunların en önemlileri ise tahıllar, baklagiller ve şeker pancarıdır. Kültür bitkilerinin alanı %64’tür. Bu oranıyla Türkiye’deki iller içerisinde tarım sahaları açısından fazla alana sahip iller arasındadır.

Konya ili orman bakımından fakirdir. Yüzölçümünün ancak %12’si ormanlarla kaplıdır. Ova kenarlarından itibaren çalılık formasyonlardan sonra ormanlara geçilir. Ormanlar ilin güneyindeki dağlık yörelerde toplanmış olup, kuzey kısmında yok denecek kadar azdır.

Güneydeki yükseltilerde koruluk ve baltalık ormanlar yer alır.