1844 tarihli BeyĢehir Kazası nüfus defterlerinde erkeklerin isim, eĢkal ve meslek bilgileri belirtildikten sonra bu bilgilerin hemen üstüne o kiĢilerin Ģehir dıĢında ya da bölge dıĢında olmaları halinde not düĢülerek nerede olduğu ve/veya neyle meĢgul oldukları hakkında bazı bilgiler verilmektedir.
Göç, genel bir ifadeyle insanların bir yerleĢim yerinden baĢka bir yerleĢim yerine gitmelerine denmektedir. Göç hareketleri neden ve sonuçlarıyla
Nüfus Sayımına Göre Doğanhisar Kazası Nüfus Özellikleri”, I.
Ulusal Doğanhisar ve Çevresi Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu,
5-7 Ekim 2012, Konya, s. 130; Benzer Ģekilde 1831 nüfus sayımında 4962 kiĢi nüfusa sahip olan Hatunsaray Nahiyesi’nde hane baĢına düĢen kiĢi sayısı 5,3’tür. 1844 sayımlarına göre ise, hane baĢına düĢen kiĢi sayısı 5,2’dir. Yılmaz,”Hatunsaray”, s.317-319.
44
birlikte bir süreç olarak kabul edilebilir. Bu sebeple de göçler üzerine yapılan araĢtırmalarda göç tanımı için iç- dıĢ, ekonomik-siyasî, sürekli-geçici, gönüllü-zorunlu
göçler gibi farklı gruplamalar da yapılmıĢtır82
. XIX. yüzyılın ortalarında BeyĢehir ve çevresinde bulunan kazalara bağlı olan 89 yerleĢim biriminden 40’ı
büyükĢehirlere göç vermiĢtir. Yani bölgedeki
yerleĢimlerin %45’inden büyükĢehirlere göç yapılmıĢtır.
Bölgede en fazla göç veren kaza BeyĢehir’dir83
.
1844 yılında düzenlenmiĢ olan nüfus defterine göre, BeyĢehir köy ve merkezinde kayıtlı olan bazı kiĢilerin Ġzmir ve Ġstanbul gibi büyük Ģehirlere çalıĢmak
amacıyla göç ettikleri anlaĢılmaktadır84. Zira bu kiĢilerle
ilgili notlarda gitmiĢ oldukları bölgelerde kaç yıldır bulundukları ve neyle meĢgul olduklarına dair de bilgiler
82 Hüseyin MuĢmal, “XIX. Yüzyıl Ortalarında BeyĢehir Bölgesinden Ġzmir ve Ġstanbul’a Yapılan Göçler”, I. Uluslararası Beyşehir ve
Yöresi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Konya 2006, s.269.
83 MuĢmal, “Göçler”, s.270.
84 BeyĢehir Kazası’ndan büyük Ģehirlere göç eden erkek nüfusun yerleĢim birimlerine göre dağılımı için ekler bölümünde Tablo 3’e bakılabilir.
45
bulunmaktadır85. Defterlerde düĢülen notlara göre
BeyĢehir Kazası’nda kaydedilmiĢ 6480 erkekten 622’si Ġzmir, 63’ü Ġstanbul, 46’sı da baĢka yerlerde olmak üzere toplam 731 kiĢi, yani erkek nüfusunun %11,3 çalıĢmak amacıyla BeyĢehir Kazası’ndan büyük Ģehirlere göç etmiĢlerdir86. Konya Vilayeti’nin baĢka bölgelerinde de kısmen görülen ve Hatunsaray çevresinde Ġzmir’e gitmek, BeyĢehir bölgesinde ise Aydın’a gitmek olarak adlandırılan bu âdetin tam olarak ne zaman ortaya çıktığını tespit etmek oldukça zordur. AnlaĢılan Tımar sisteminin bozulmasından itibaren baĢlangıçta mevsimsel bir göç hareketi olarak güz aylarında tarlasını eken çiftçilerin hasat mevsimine kadar geçecek olan 6-7 aylık boĢ zamanlarında ek gelir temin etmek amacıyla Ġzmir,
85 Ġzmir’e gidenlerin kaç yıldır Ġzmir’de olduklarına dair bilgi için ekler bölümünde Tablo 3a’ya bakılabilir.
86
1841 nüfus sayımlarına göre Doğanhisar Kazasından 1841 yılında nüfusun %2’lik bölümü Edirne’ye göç etmiĢtir. Ancak bu göçlerin nedenleri ile ilgili herhangi bir bilgi verilmemektedir. Fuat Uçar, “1841 Sayımlarına Göre Doğanhisar Kazasında Nüfus ve Nüfus Yapısı”, I. Ulusal Doğanhisar ve Çevresi Tarih, Kültür ve Turizm
46
Aydın ve Manisa taraflarına gitmeleri Tanzimat’ın ilan
edildiği dönemlerde yoğunlaĢmıĢtır87
.
Tablo 3’e göre, büyük Ģehirlere göç eden BeyĢehirlilerin %85’i Ġzmir’e, %8,7’si Ġstanbul’a, %6,3’ü ise diğer Ģehirlere göç etmiĢlerdir. Ġzmir’e göç veren yerleĢimler incelendiğinde bazı yerleĢimlerin dikkat çektiği görülmektedir. Nitekim bunlardan Davgana Köyü’nde nüfus defterinde kayıtlı kiĢilerin yaklaĢık %20’si Ġzmir’e göç etmiĢlerdir. Yani Davgana Köyü’nde her beĢ erkekten biri Ġzmir’e göç etmiĢtir. Bu alanda dikkat çeken bir diğer yerleĢim ise, Gönen Köyü’dür. Gönen Köyü’nde kayıtlı olan erkeklerin %23,7’si Ġzmir’e göç etmiĢtir. Diğer taraftan Eğirler Köyü’nde 55 kiĢi, Üskerles Köyü’nde 33 kiĢi, Emen Köyü’nde 32 kiĢi ve BeyĢehir merkezinden 36 kiĢi Ġzmir’e göç etmiĢlerdir. Burada üzerinde yer alan bilgi notunda Ġzmir’de bulunduğu belirtilenler ele alınmıĢ ve tablolar oluĢtururken bu bilgi notundaki veriler kullanılmıĢtır. Ancak bunların dıĢında bilgi notunda askere gittiği halde askerlik sırasında firar ederek Ġzmir ve çevresine kaçan
47
ve oarya yerleĢen baĢka BeyĢehirliler de vardır. Bunların sayısı tablolara ilave edilmemekle beraber 66 civarındadır.
Nüfus defterlerinde üzerlerine baĢka yerde olduğu hakkında bilgi notu düĢülen kiĢilerin bir kısmının gittikleri bölgelerde ne iĢle meĢgul olduklarına dair bilgiler de verilmiĢtir. Bunlar arasında Ġzmir’e giden 622 kiĢiden 267’inin Ġzmir’de ne iĢle meĢgul oldukları ifade edilmiĢtir. Defterlere göre Ġzmir’e giden BeyĢehirlilerin 160’ı hamal, 38’i imam, 15’i tüccar, 4’ü manav, 2’si esnaf, 2’si debbağ, 2’si sandıkçı, 2’si kahveci, 2’si çerçi, 1’i deveci, 1’i kalaycı, 1’i kiracı, 1’i aĢçı, 1’i berberdir. Ġzmir’e gidenlerden 30 kiĢi kısmet tarikiyle yani iĢ arama maksadıyla, 5 kiĢi de tahsil görme amacıyla Ġzmir’e
gitmiĢtir88. Hamallık, Ġzmir’e gidenlerin meĢgul oldukları
mesleklerin baĢında gelmektedir. Ġzmir’e gidenlerin %60’ı hamallık, yaklaĢık %15’i de imamlık yapmaktadır. Defterlere göre Ġzmir’e gidenlerin çoğunluğu son birkaç yıldır Ġzmir’de iken, az da olsa bazılarının 5, 10, hatta 20
88
Ġzmir’e giden erkeklerin meslek çeĢit ve sayıları için ekler bölümünde Tablo 3b’ye bakılabilir.
48
yıldır Ġzmir’de olduğu ifade edilmektedir. Ġzmir’e gidenlerin %17,5’u 1 yıl önce, %33,2’si 2 yıl önce, %19,1’i 3 yıl önce, %11,7’si 4 yıl öce, %5,5’i ise 5 yıl önce Ġzmir’e gitmiĢlerdir. Son 5 yılda Ġzmir’e gidenlerin oranı Ġzmir’e gidenler arasında %87,1’dir.
Buradan anlaĢılmaktadır ki, tımar sisteminin bozulmasıyla birlikte baĢlayan süreç 1838 Ġngiliz Ticaret AnlaĢması’yla Ġzmir Limanı’nın önem kazanması ve Tanzimat’ın Ġlanı’yla birlikte meydana gelen geliĢmeler BeyĢehir ve çevresinden büyük Ģehirlere ve özellikle Ġzmir’e yapılan göç hareketini tetiklemiĢtir. Nitekim Ġzmir’e giden erkeklerin büyük çoğunluğunun niteliksiz iĢçiler halinde olması Ġzmir Limanı’nda bu insanların hamallık yaptığını da teyit etmektedir. Diğer taraftan Ġstanbul’a giden erkeklerin daha nitelikli meslek sahibi oldukları görülmektedir. BeyĢehir ve çevresinden Ġstanbul’a gidenlerin oranı Ġzmir’e göre hayli düĢük olmakla birlikte baĢkente gidenlerin %32,7’si manav,
%19,2’si hamal, %13,4’ü leblebicidir89. Üstelik
89
Ġstanbul’a gidenlerin meslek çeĢit ve sayıları için ekler bölümündeki Tablo 3c’ye bakılabilir.
49
Ġstanbul’a gidenlerin göç hikayesinin de Ġzmir kadar eski olmadığı görülmektedir. Ġstanbul’a gidenlerin %95’i son 5 yıldır Ġstanbul’a göç etmiĢlerdir90
.
BeyĢehir ve çevresinden Ġzmir ve Ġstanbul dıĢında baĢka bazı Ģehirlere de göçenler olmuĢtur. Bunların oranı büyük Ģehirlere göçenler arasında %6,3 (46 kiĢi)’tür. BeyĢehir ve çevresinden Ġzmir ve Ġstanbul dıĢında bulunan kiĢilerden 6’sı hac vazifesini yerine getirmek amacıyla 9 aylığına BeyĢehir’den ayrılmıĢtır. BeyĢehir ve çevresinde 6000 erkeğin deftere kayıtlı olduğu düĢünüldüğünde hacca gidenlerin oranının binde bir olduğu görülmektedir. Devrin Ģartlar düĢünüldüğünde insanların maddi gücü ve ulaĢım zorlukları dikkate alındığında bu durumun çok da ĢaĢırtıcı olmadığı söylenebilir. BeyĢehir Kazası’ndan 1844 tarihinde hacca giden 6 kiĢiden 4’ü Davgana Köyü’nden, 1’i
Manartır’dan,1’i de BeyĢehir merkez Cami
Mahallesi’ndendir. Hacca gidenler arasında Davgana AĢağı Mahalle’den Kara Mehmed oğlu Mehmed taze
90
Ġstanbul’a gidenlerin kaç yıldır Ġstanbul’da oldukları tablo için ekler bölümünde Tablo 3d’ye bakılabilir.
50
sakallı olup henüz 20 yaĢındadır. Yine aynı köyden Ġsmail oğlu Ali de taze sakallı bir genç olarak daha 22 yaĢındadır. Cami Mahalle’sinden 1844 yılında hacca giden Ahmet oğlu Hafız Ġbrahim ise 55 yaĢına ulaĢmıĢ aksakallıdır. Hacca gidenlerin yaĢ ortalamasının 33 civarında olması ve gidenlerin genellikle hafız, efendi gibi unvanlara sahip bulunması ekonomik durumu iyi olan genç insanların bu dönemde hacca gittiklerini göstermektedir. BeyĢehir ve çevresinden baĢka yerlere göç edenlerin 5’i Alanya, 4’ü Bursa, 4’ü Konya, 3’ü Isparta, 3’ü Edremit, 3’ü Rumeli, 2’si Mısır, 1’i Hersek,
1’i Adalı, 1’i Sivas, 1’i de Afyon’a gitmiĢ durumdadır91
.