BEYġEHĠR KAZASI’NIN DEMOGRAFĠK YAPI

A-KENT VE KIRSAL NÜFUS

1844 tarihli BeyĢehir Kazası nüfus defterinde BeyĢehir kaza merkezinde Hacı Armağan, Orta, Cami ve Dalyan Mahallesi olmak üzere dört mahalle ve 34 köy kaydedilmiĢtir. Kaza nüfus defterinde merkez haricinde Akburun, Avdancık, AvĢar, Bademli, BaĢlamıĢ, Bayat, Bayındır, Bektemir, Candar, Çiftlik-i Kebir, Çivril, Çonya, Çukurağıl, Doğancık, Eğirler, Emen, Eylikler, Göçü, Gönen, Gurgurum, Huğlu, Ġsa, Karaali, Karadiken, Kırıklı, Kıstıfan, Kurdular, Manastır, Mesudlar, Sarı, Sevindik, ġamlar, Üskerles isimlerini taĢıyan 33 köye ait kayıtlar ile Davgana Köyü’nde AĢağı Mahalle, Cami-i Kebîr, SokakbaĢı ve Yenice isimli mahallelere ait kayıtlar bulunmaktadır.

Defterdeki kayıtlara göre, BeyĢehir Kazası’nda 1844 yılında 2457 hane, 6480 erkek nüfus ve yaklaĢık 13 000 kiĢi yaĢamaktadır. 1844 yılı nüfus defteri verilerine göre, kaza merkezinde yaklaĢık 400 hane yaĢamakta olup, kentte 911 erkek ve 1822 kiĢi ikamet etmektedir. 1830-1831 yılında yapılan nüfus sayımına göre ise, kent

37

merkezinde 831 erkek bulunmaktadır73_{. 1840 yılında,}

Ģehrin nüfusu 353 haneye, 790 erkeğe ulaĢmıĢ

bulunuyordu74. Bizim tespitlerimize göre ise, kent

merkezinde 1844 yılında 911 erkek ve 395 hane bulunmaktadır.

BeyĢehir ve çevresi ile ilgili yapılan çalıĢmalarda BeyĢehir kent merkezi ve kaza geneli ile ilgili çeĢitli nüfus tahminleri yapılmıĢtır. Bu tahminlere göre, XVI. yüzyılda sancak merkezi olarak önemli bir nüfusu barındıran BeyĢehir’de XVI. yüzyılın sonlarından itibaren bir düĢüĢ yaĢanmaya baĢlandığı görülmektedir. BeyĢehir’in nüfusu hakkındaki ilk önemli tahminler, kentin Osmanlı hakimiyetinde bulunduğu XVI. yy. ve sonraki dönemlere aittir. Bu döneme iliĢkin tahminlere göre, 1507’de 269 hane; yaklaĢık 1350 kiĢiden ibaret olan Ģehir nüfusu, 1518-1524 arası 1700’den 1900’e (337-378 hane) yükselmiĢtir. 1584’de ise 3000’i (603 hane) aĢmıĢtır. Kaza merkezi 1641’de 222 hane, 1899’da

73 _{Karal, İlk Nüfus Sayımı, s.203.}

74 _{Hüseyin MuĢmal, XIX. yüzyılın İlk Yarısında Beyşehir ve}

Çevresinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı (179-1864), S.Ü. Sosyal

38

409 hane ve 1914’te 600 hane nüfusa sahip olmuĢtur75

. 1868 tarihli Konya yıllığında BeyĢehir’in merkez nüfusu 6914 olarak gösterilmektedir. 1887 yılında kazanın

toplam nüfusu 33175 olduğu ifade edilmiĢtir76_{. 1944 yılı}

verilerine göre kaza merkezinde 1832’si kadın ve 1888’i erkek olmak üzere toplam 3720 kiĢi yaĢadığı tespit edilmiĢtir. Kazanın genel nüfus ise, 29465 kadın ve

25914 erkekle 55379 kiĢidir77.

Bu çalıĢmada ele aldığımız 1844 tarihli BeyĢehir Kazası nüfus defterlerine göre, 2457 hane ve 6480 erkek nüfus bulunmaktadır. 1840 yılına ait temettuat defterleri kullanılarak yapılan bir çalıĢmada bu tarihte BeyĢehir Kazası’nda 2289 hane ve 5811 erkek nüfus tespit

edilmiĢtir78_{. Arada 4 yıllık bir fark bulunmasına rağmen}

nüfusun 4 yıl içinde yaklaĢık 670 kiĢi arttığı görülmektedir. Temettuat defterlerinin hane esasına göre düzenlenmekle beraber nüfus tespiti yapma amacını taĢımadığı için nüfus tahminleri açısından nüfus

75 _{MuĢmal, BeyĢehir, s 87; Erdoğru, “BeyĢehir”,s.85.} 76 _{Alperen, Beyşehir, s.116.}

77

Alperen, Beyşehir, s.117. 78 _{MuĢmal, Beyşehir, s.347}

39

defterlerindeki veriler kadar isabetli değildir. Bu nedenle 1844 yılında BeyĢehir Kazası’nın toplam nüfusunun yaklaĢık 13 000 civarında olduğu yönğndeki tahmin daha tutarlı olacaktır.

Defterdeki kayıtlara göre, BeyĢehir Kazası’nda hane sayısı açısından en küçük yerleĢim birimi Çiftlik-i Kebîr isimli köydür. Bu köyde 1844 yılında 8 hane ve 14 erkek kaydedilmiĢtir. BeyĢehir Kazası’nda hane sayısı açısından en büyük yerleĢim yeri ise 457 hane ve 1145 erkek kaydı ile Davgana Köyü’dür. Davgana Köyü, 395 hane ve 878 erkeğin kaydedildiği BeyĢehir Kaza merkezinden dahi büyük olan bir yerleĢim olarak dikkat

çekmektedir79_{. Ekler bölümünde yer alan Tablo 1’de}

BeyĢehir Kazası’na bağlı yerleĢim birimlerinin hane sayısı, hanelerde bulunan erkek sayısı ve tahmini nüfusu verilmektedir.

Tahmini nüfus iki metotla hesaplanabilir. Bunlardan ilki hane sayısının kabaca 5 ile çarpılmasıyla elde edilebilir. Bir diğer hesaplama metodu ise erkek

79

BeyĢehir Kazası’nda yerleĢim birimlerine göre hane sayısı ve tahmini nüfus için ekler bölümünde Tablo 1’e bakılabilir.

40

nüfus kadar kadın nüfus bulunduğu kabul edilerek erkek nüfusun 2 ile çarpılmasıyla elde edilebilir. Her iki model de nüfusun kesin olarak tespite imkân vermemekle birlikte gerçeğe en yakın tahmine bu modellerle ulaĢmak mümkündür. Biz çalıĢmamızda yaptığımız nüfus hesaplamalarında erkek nüfus kadar kadın nüfus bulunduğunu kabul ederek yapılan ikinci metodu esas aldık. Her iki hesaplamanın da birbirine yakın sonuçlar verdiği görülmektedir. Nitekim 2457 hane ve 6480 erkek nüfusun bulunduğu BeyĢehir Kazası’nda hane sayısı 5 ile çarpıldığında 12 285; erkek nüfus kadar kadın nüfus

olduğu düĢünüldüğünde ise 12 960 sayısına

ulaĢılmaktadır. Buna göre, 1844 yılında BeyĢehir kaza nüfusunun yaklaĢık 13 000 kadar olduğu rahatlıkla söylenebilir.

Tablo 1’e göre, 1844 yılında BeyĢehir kaza merkezinde bulunan dört mahallede toplam 395 hane, 911 erkek nüfus ve tahmini olarak toplam 1822 kiĢi yaĢamaktadır. BeyĢehir kaza merkezi toplam kaza nüfusunun %14,06’sını oluĢturmaktadır. BeyĢehir kaza merkezindeki en büyük mahallenin Cami Mahallesi

41

olduğu görülmektedir. Cami Mahallesi’nde 846, Hacı Armağan Mahallesi’nde 530, Orta Mahalle’de 270, Dalyan Mahallesi’nde 176 kiĢi yaĢamaktadır.

Kazadaki nüfus açısından en büyük yerleĢim birimi olan Davgana Köyü 2386 kiĢilik nüfusuyla BeyĢehir kaza merkezinden dahi büyük olduğu gibi toplam nüfusun %18,41’i yani kaza nüfusunun neredeyse 1/5’i bu köyde yaĢamaktadır. Bu sonuçlara göre kaza nüfusunun 1/3’ünün BeyĢehir ve Davgana Köyü’nde yaĢadığı görülmektedir. BeyĢehir Kazası’nda Davgana Köyü ve kaza merkezi dıĢındaki bazı yerleĢimlerin de nüfusunun 1000’den fazla olduğu anlaĢılmaktadır. Bunlar arasında 1242 kiĢilik nüfusuyla Üskerles, 1346 kiĢilik nüfusuyla Manastır köyleri de kazanın büyük yerleĢimleri arasında yer almaktadır. Kazadaki bazı yerleĢimler ise, diğer yerleĢimlere nazaran nüfus açısından oldukça küçük yerleĢimlerdir. Kazadaki bu yerleĢimlerin nüfusu 50’den az olup bu köyler kaza toplam nüfusunun çok az bir kısmını oluĢturmaktadır. Bunlar arasında AvĢar 44, Çiftlik-i Kebir 28, Çivril 36 kiĢilik nüfuslarıyla kaza nüfusunun ancak %1’ine sahip

42

durumdadırlar. Kazadaki bazı yerleĢimler nüfusun %1’ine bile sahip değildirler. % 0,34 ile AvĢar, %1,00 ile BaĢlamıĢ, %0,66 ile Bayat, %0,22 ile Çiftlik-i Kebir, %0,28 ile Çivril, %0,49 ile Doğancık, %0,93 ile Sevindik, %0,79 ile Kıstıfan, %0,62 ile Kırıklı kazanın en küçük köyleridir.

BeyĢehir Kazası’nda hane baĢına düĢen nüfusa bakıldığında bazı yerleĢimlerin dikkat çekici olduğu

görülmektedir80_{. Kazada hane baĢına düĢen kiĢi sayısı}

açısından en yüksek sayı Karaali Köyü’ndedir. Bu köyde hane baĢına düĢen kiĢi sayı 7,85 iken, Çukurağıl’da 7,31, Kurdular’da ise 6,76’dır. Hane baĢına düĢen kiĢi sayısı bakımından en küçük sayı ise 3 ile Çivril Köyü’nde görülmektedir. Ayrıca Çiftlik-i Kebir Köyü’nde bu sayı 3,50, AvĢar Köyü’nde ise 3,67 olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu sonuçlara göre hane baĢına düĢen kiĢi sayısı kaza merkezinde 4,61, kaza genelinde ise 5,27 olarak ortaya

çıkmaktadır81_{. Bununla birlikte bu oran kazanın en büyük}

80 _{BeyĢehir Kazası’nda yerleĢim birimlerine göre hane baĢına düĢen} nüfus miktarı ekler bölümündeki Tablo 2’ye bakılabilir.

81

1833-34 Nüfus sayımına göre Doğanhisar’da hane baĢına düĢen ortalama nüfus 5,4 olarak tespit edilmiĢtir. Orhan Çelikten, “1833-34

43

köyleri olan Davgana’da 5,22, Üskerles’te 5,42, Manastır’da 6,29’a ulaĢmaktadır. Bu yönüyle kazanın büyük köylerinde hane baĢına düĢen kiĢi sayısı yüksek oranda seyrederken, bu oranın kazanın küçük köylerinde ve kaza merkezinde düĢük olduğu görülmektedir.