Nüfus ve Konut Araştırmaları

Uluslararası alanda, BM ve Avrupa Birliği (AB), nüfus konusunda ülkeler arası karşılaştırılabilir istatistikler elde edilmesi amacıyla sonu "0" ile biten yıllara yakın yıllarda ülkelerin "nüfus ve konut sayımı" yapmalarını önermektedir. Ayrıca BM, nüfus ve konut sayımlarında hangi bilgilerin hangi düzeyde üretilmesi gerektiğini de belirtmektedir. Bu doğrultuda, dünyadaki bütün ülkeler kendi belirledikleri nüfus sayımı yöntemi ile 2010 yılı civarında, yani 2005 - 2014 döneminde nüfus ve konuta ilişkin en küçük yerleşim yerleri ayrımında detaylı istatistikler üretmektedir. AB’ye üye olan ülkeler ise 2011 yılında nüfus ve konut sayımlarını gerçekleştirmiştir.

Nüfus sayımları, tüm nüfusu kapsama avantajına sahiptir. Birçok ulusal istatistik sisteminde nüfus sayımları, nüfusun özelliklerinin ve nüfus istatistiklerinin ana kaynağıdır. Geniş kapsamlı sayımlar, küçük coğrafi alanlar için örneklem anketiyle mümkün olamayacak derecede faydalı demografik, ekonomik ve sosyal veriler sağlanmasına olanak tanımaktadır. Ne yazık ki nüfus anketlerindeki zaman kısıtlılığı nedeniyle 4 ila 6 genel engellilik sorusundan daha fazlasının sorulabilmesi mümkün olmadığından, nüfus sayımlarında engellilik hakkında hassas bilgiler toplamak oldukça zordur (UNSD, 2001).

79

Türkiye’deki ve bazı ülkelerdeki nüfus ve konut araştırmalarına ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir.

Sri Lanka’da 2001 yılında 13. Nüfus ve Konut Araştırması gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmadan önce ülkede engelli bireylerin yaygınlık tahminleri 1946, 1963 ve 1981 yıllarında sayımlarla gerçekleştirilmiştir. 2001 yılında gerçekleştirilen nüfus ve konut araştırmasıyla bireylerin engel grupları, engelinin ne zaman ortaya çıktığı ve nedenleri hakkında bilgi toplanmıştır. Araştırmada engel grupları görme, duyma ve konuşma bozuklukları, fiziksel bozukluklar ve zihinsel bozukluklara odaklanmıştır (Sri Lanka Department of Census and Statistics, 2001).

Ruanda Ulusal İstatistik Enstitüsü, 2012 yılında “4. Nüfus ve Konut Araştırması”nı gerçekleştirmiştir. Araştırmanın alan çalışması 16-30 Ağustos 2012 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın uygulanması; Ruanda Hükümeti, Dünya Bankası, Birleşik Krallık Uluslararası Gelişimi (DFID), Avrupa Birliği (AB), Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFA), Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) ve BM Kadın tarafından finanse edilmiştir. Araştırmada engelliliğe ilişkin istatistikleri üç ana başlıkta incelenmiş olup aşağıda sıralanmıştır (National Institute of Statistics of Rwanda/ Ministry of Finance and Economic Planning [NISR/ MINECOFIN], 2014):

 Engelli yaygınlığı, engel grupları ve nedenleri,

 Engelli bireylerin demografik, sosyal ve ekonomik durumları,

 Engelli hanehalkı reisinin özellikleri ve hanesindeki yaşam standartları.

Ruanda Nüfus ve Konut Araştırmasında engelliliğin ölçümünde ICF temel alınmış olup etkinlik sınırlılığı kavramları kullanılmıştır. Engel grupları; görme, duyma, konuşma, yürüme/tırmanma ve öğrenme/ konsantre olma alanlarında tanımlanmıştır (NISR/ MINECOFIN, 2014).

Arnavutluk, Washington Grubunun önerdiği kısa soru setini ilk defa 2011 yılında, Nüfus ve Konut Araştırmasına eklemiştir. Araştırmada görme, işitme,

80

hareketlilik, bilişsellik, kişisel bakım ve iletişim alanlarında işlevsel sınırlılıklara yönelik sorular yöneltilmiştir. Araştırmada engelli bireylerin demografik, sosyal ve ekonomik özelliklerinin yanı sıra engelli bireylerin sayısının ve engel gruplarının belirlemesi amaçlanmıştır. Araştırma sonucunda 15 yaş ve üzerinde en az bir engeli olan bireylerin oranı %6,2 hesaplanmıştır (Shqipërisë Instiuti i Statistikës, 2011).

4.1.2.1.Türkiye’de Nüfus ve Konut Araştırması

Nüfus ve konut sayımları, nüfusun ve ikamet edilen konutların temel nitelikleri hakkında coğrafi anlamda detaylı bilgi sağlayan kapsamlı çalışmalardır.

Türkiye İstatistik Kurumu, idari kayıtlara dayalı geniş kapsamlı bir örnekleme araştırması olarak planladığı nüfus ve konut araştırmasını, AB’ye üye ülkelere eş zamanalı bir şekilde gerçekleştirmiştir (TÜİK, 2011b). 2011 Nüfus ve Konut Araştırması, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nden elde edilemeyen; hanehalkı özellikleri, işgücü, istihdam ve işsizlik, göç ve göç nedeni, engellilik ile bina ve konut nitelikleri gibi bilgileri sağlamak amacıyla yapılmıştır. Bu araştırma; “2 Ekim 2011” tarihini referans gün kabul ederek, 3 Ekim-31 Aralık 2011 tarihleri arasında, örnekleme yöntemiyle seçilmiş sayım bölgelerindeki yaklaşık 2,2 milyon hanede ve kurumsal yerlerde kalan tüm nüfusa uygulanmıştır. Araştırmada yaklaşık 9 milyon kişi ile yüz yüze görüşme gerçekleştirilmiştir (TÜİK, 2013c).

Nüfus ve Konut Araştırmasında engellilik; görme, duyma, konuşma, yaşıtlarına göre öğrenme/basit dört işlem yapma, hatırlama/dikkatini toplama alanlarıyla hareket güçlüğü (yürüme, taşıma, tutma ve merdiven inip çıkma) alanlarında tanımlanmıştır. Araştırma kapsamında, bu alanlardan en az birinde çok zorlandığını veya hiç yapamadığını belirten kişiler engelli nüfus kapsamında değerlendirilmiştir Araştırmaya göre 3 yaş ve üzerindeki en az bir engeli olan nüfusun oranı %6,9 hesaplanmıştır (TÜİK, 2013c).

Engellilik, çeşitli boyutlar içerdiğinden dolayı BM, nüfus sayımı ölçümünde bu boyutların yalnızca birkaçına odaklanılarak geriye kalan alanları daha kapsamlı

81

hanehalkı araştırmalarına bırakılmasını tavsiye etmektedir. Nüfus sayımlarına dâhil edilebilecek engellilikle ilgili kısa soru setleri ve nüfus temelli araştırmalara dâhil edilmesi için önerilecek genişletilmiş setler geliştirilmekte ve test edilmektedir.

Önerilen setlerin amacı ülkeler arasında engelliliğin ve işlevselliğin karşılaştırılabilirliğini geliştirmektir.

2011 Nüfus ve Konut Araştırmasında engellilik soruları, Birleşmiş Milletler bünyesinde çalışan ve sayımlar ile araştırmalar için engellilik soruları geliştiren

“Washington Grubu”nun önerileri dikkate alınarak hazırlanmıştır. Araştırma sorularının WG soru alanlarında karşılığı Tablo 4.5’de eşleştirilmiştir.

Tablo 4.5. Türkiye Nüfus ve Konut Araştırmasının Washington Grup İşlevsellik Alanlarıyla Eşleştirilmesi

2011 Nüfus ve Konut Araştırması

Engellilik Soruları^* WG Alanı

1. Görmede zorluk çekiyor musunuz?

2. (Gözlük kullanıyor olsanız dahi) Görme güçlüğü

3. İşitmede zorluk çekiyor musunuz?

4. (İşitme cihazı kullanıyor olsanız dahi) Duyma güçlüğü 5. Konuşmada (konuşma bozukluğu,

konuşamama, tutukluk, kekemelik gibi) zorluk çekiyor musunuz?

Sağlık durumuyla alakalı iletişim güçlüğü

6. Yürümede, merdiven çıkmada veya inmede

zorluk çekiyor musunuz? Yürüme ve inip çıkma güçlüğü

7. Birşeyler taşımada veya tutmada zorluk

çekiyor musunuz? El ve parmakların kullanımı^†

8. Yaşıtlarınıza göre öğrenmede, basit dört işlem yapmada, hatırlama veya dikkatinizi toplamada zorluk çekiyor musunuz?

* Araştırmada, WG’nin kısa soru setinde yer alan kişisel bakım güçlüğü alanıyla ilgili soruya yer verilmemiştir.

† WG’nin genişletilmiş soru seti içerisinde yer almaktadır.

‡ WG’nin genişletilmiş soru seti içerisinde yer almaktadır.

82

Kaynakların elverdiği hallerde nüfus sayımlarına ek olarak engelliliği daha geniş kapsamda ele alan engellilik araştırmalarının yapılması daha ayrıntılı bilgi toplamayı sağlayacaktır. Engellilik araştırmaları, yaş grupları bazında daha kapsamlı veri sağlamaktadır ki bu da uygulanan politika ve programlar açısından önem taşımaktadır (WHO / WB, 2011). Bu sayede yaşlılığa bağlı engellilik ve çocuklarda engellilik gibi konularda detaylı analizler elde edilecektir.

4.2 Örneklem Araştırmalarının Engelliliğe İlişkin Yaygınlık Tahminlerinde