Nâsr ed-dîn Kabaca

Sultan Mu izz ed-dîn'in memluklarından biri olan Kabaca151, akıllı, nüfuzlu ve hoĢgörülü birisiydi. O Sultana yıllarca devletin çeĢitli kademelerinde hizmet etti ve hem askeri hem de siyasi iĢlerde önemli derecede bilgi sahibi oldu.152

Uçç ve Multan bölgesinin hâkimi olan Melik Nasır ed-dîn Aytum'un Gurlular ile HarezmĢahlar ve onların müttefikleri Karahıtaylar ordusuyla yapılan Andkhut savaĢında öldürülmesinden sonra onun hâkim olduğu toprakların idaresi Kabaca'ya verildi.153

Kabaca Kutbettin Aybeg'in ölümüne kadar ona bağlı kalmıĢ ondan sonra ise müstakil hareket etmeye baĢlamıĢtır. Kabaca daha sonra hâkimiyet alanını geniĢleterek Bhakkar kalesi, Sivistan

148 _{Cüzcani, a.g.e., s. 544, 45; Cöhce, a.g.m., s. 318.}

149 _{Cüzcani, a.g.e., s. 545, 547; Aziz Ahmet, a.g.e., s. 127, 128.} 150 _{Cöhce, a.g.e., s. 318.}

151

Kubaca ismi için bkz. Haluk Kortel, "Muizzî Meliklerinden Nâsıreddîn Kubaca", Erdoğan

Erdoğan Merçil'e Armağan, Ġstanbul 2013, s. 169.

152 _{Cüzcani, a.g.e., s. 531; Nizâm ed-dîn Ahmed, a.g.e., s. 48.}

153 _{Cüzcani, a.g.e., s. 531, 32; Nizâm ed-dîn Ahmed, a.g.e.,s. 47, 48, Cöhce, a.g.m., s. 321; Kortel,} a.g.m., s. 169.

(Sahvân)'ı ve yerli Sumra hanedanının elindeki Deybul (Deval, Debal) liman Ģehrini ele geçirdi. Bu dönemde Kabaca'nın toprakları güneybatı yönünde okyanusa kadar geniĢledi154

Bütün Sind topraklarını hakimiyeti altına alan Kabaca bununla da yetinmeyip Aybeg'in hâkim olduğu Kuhram, Taberhinde ve Sarsati topraklarını ele geçirerek geniĢ bir coğrafyaya hâkim oldu. 155

Birkaç kez Lahor'un egemenliğini bile ele geçirdi.

Gazne'ye hâkim olan diğer bir Türk kumandan olan Tâc ed-dîn Yıldız hâkimiyet alanını geniĢletmek için Kabaca'nın hâkim olduğu topraklara doğru hareket etti. Onun Lahor yakınlarında olduğunu öğrenen Kabaca 15.000 kiĢilik bir ordu ile Yıldız'ın üzerine yürüdü. Ġki ordu arsında meydana gelen savaĢın baĢlarında Kabacan'nın üstünlüğü vardı fakat Kabaca'nın sancak ve çetri Yıldız'ın filler tarafından ele geçirilmesi üzerine ordusu dağıldı ve bozguna uğrayarak Sind civarına çekildi. Bu savaĢ neticesinde Kabaca Lahor'u kaybetti Yıldız ise Pencab'ın Thânesar'a kadar olan parçasını ele geçirdi.156

Ancak Yıldız'ın buradaki hâkimiyeti fazla sürmedi kısa süre sonra Dehli'deki Sultan ĠltutmuĢ ile arası açıldı ve 1216'da Tarain'de yapmıĢ olduğu savaĢı kaybederek esir düĢtü.157

Bu olaydan sonra onun boĢaltmıĢ olduğu yeri Kabaca doldurdu. Ancak Kabaca 1217'de ĠltutmuĢ ile Lahor önlerinde yapmıĢ olduğu savaĢı kaybederek bölgeden geri çekilmek zorunda kaldı.158 Bu sıralarda Moğol baskısı nedeniyle Türkistan'dan birçok insan kaçarak Nâsır ed-dîn Kabaca'nın hizmetine girdi. Bu göç sayesinde bölgede Türk nüfusu artmıĢ ve uzun bir süre devam edecek olan Türk hâkimiyetine önemli bir derecede yardımda bulunmuĢtur. 159

1224 yılında Moğollar Celâleddîn HarezmĢah160'ın ardından Hindistan topraklarına girerek Nandana'yı zapt ettikten sonra Multan'ı kuĢattılar.161

Ancak kuĢatma sırasında Kabaca büyük bir yiğitlik gösterdi ve düĢmanı içeri sokmadı. Bu kuĢatma sırasında Kabaca hazinesinin kapısını açarak halka büyük ihsanlarda bulundu. Bu direniĢin üzerine bir Ģey elde

154

Kortel, a.g.m., s. 170.

155 _{Cüzcani, a.g.e., s. 532; Nizâm ed-dîn Ahmed, a.g.e., s. 48; Andre Wink, The Making of The Indo-} Islamic World, Vol. II, Brill, Leiden- New York-Köln 1997, s. 243.

156 _{Ġbnü'l Esîr, C. XII, s. 266, 267; Kortel, a.g.m., s. 172.} 157 _{Cüzcani, a.g.e., s. 505, 506; Kortel, a.g.m., s. 172.} 158

Cöhce, a.g.e., s. 322; Kortel, a.g.m., s. 173.

159 _{Nizâm ed-dîn Ahmed, a.g.e., s. 48.}

160 _{Celâleddîn HârizmĢâh ile Kubaca arasındaki mücadeleler için bkz. Haluk Kortel a.g.m. s. 174-76.} 161 _{Cüzcani, a.g.e., s. 535-38; Alaaddin Ata Melik Cüveynî, Tarih-i Cihan Güşa, terc. Mürsel Öztürk,}

edemeyeceğini anlayan Döybey (Törbay Toksin) komutasındaki Moğol ordusu kuĢatmayı kaldırarak geri çekildi.162

HarezmĢahlar ve Moğolların akınlarından en çok etkilenen Kabaca oldu bilhassa onun hâkimiyetindeki topraklar yağmalandı ve birçok kale yıkılarak halkada büyük zulümler yapıldı. Celâleddîn HarezmĢah'ın Hindistan'da kalamayacağını anlayıp bölgeyi terk etmesiyle birlikte Kabaca rahat bir nefes aldı. Kabaca bu tehlikelerden kurtulduktan sonra düĢmanlarıyla uğraĢma imkânı buldu. Ġlk baĢta Harezmliler'e yardım eden Kûh-ı Cûd bölgesinde varlığını idame ettiren Kokar racası Sankin üzerine sefere çıktı. 1224 yılında yapılan bu seferle onları kendisine bağlayıp askeri güçlerinden yararlanmak istemiĢtir.163

Moğolların baskısından kaçan Gurlu melikleri de Kabaca'ya sığındılar. Hicri 623 (M. 1226) yılının sonlarına doğru Celâleddîn HarezmĢah'ın bölgeyi ele geçirmek için geride bıraktığı birlikleriyle bir Halaç ordusu birleĢerek Kabaca'nın elinde bulunan Sivistan yakınlarındaki Mânûre ye saldırıp bölgeyi istila ettiler. Bunun üzerine harekete geçen Kabaca ġehir halkıyla beraber istilacıları mağlup ederek Ģehirden çıkarttılar. SavaĢ sırasında Halaç beyi öldürüldü. Kabaca ise Multan'a döndü.164

Moğol ve HarezmĢahlar tehlikesinden büyük bir kayıp vermesine rağmen kurtulan Kabaca'nın bu sefer de Dehli Sultanı ĠltutmuĢ ile arası açıldı. ĠltutmuĢ Kabaca'yı ortadan kaldırıp topraklarını ele geçirmek için ilk baĢta Retenbûr ve Mandor bölgelerine seferler düzenleyerek kendini racalara karĢı sağlama aldı (623-624/1226- 1227).165 Böylece racalar tehlikesini atlatan ĠltutmuĢ Kabaca'nın üzerine daha rahat bir Ģekilde sefer yapma imkânını elde etti. Kabaca ile Pencab bölgesinde yapılan savaĢta onu mağlup ederek Kuhram, Taberhinde ve Sarsati kalelerini ele geçirdi. Lahor ise vali olarak bölgeye atanan Melik Nâsîr ed-dîn Aytemür el-Bahâî tarafından ele geçirilmiĢti.166

Lahor'un kaybedilmesinden sonra hâkimiyet alanı daralan Kabaca

162 _{Cüzcani, a.g.e., s. 535-38; Nizâm ed-dîn Ahmed, a.g.e., s. 48; Kortel, a.g.m., s. 177.} 163

Haluk Kortel, a.g.m., s. 177.

164 _{Cüzcani, a.g.e., s. 539-41.} 165 _{Kortel, a.g.m., s. 178.}

166 _{Peter Jockson, The Delhi Sultanate-A Political and Military History, Cambridge 1999, s. 35,}

sadece Uçç, Multan ve Sind bölgelerinin yönetimini elinde tutabildi. ĠltutmuĢ ise Kabaca meselesini tamamen halletmek için aynı yıl içinde tekrardan Kabaca üzerine sefere çıktı. Çok iyi hazırlanarak çıkılan bu seferde birkaç bölgeden Kabaca üzerine saldırıldı. ĠltutmuĢ'un öncü birlikleri Ocak-ġubat 1228'de Uçç'a bölgesine ulaĢtı. ĠltutmuĢ ise birkaç gün sonra asıl ordusuyla birlikte bölgeye intikal etti. Kabaca da bu sırada ordusunu Uçç'a yakınlarındaki Ahravat kasabasında savaĢ nizamına soktu. Kabaca ayrıca herhangi bir mağlubiyete karĢı Multan'a kaçmak için Sind nehrine gemilerini yanaĢtırdı fakat onun bu düĢüncesini anlayan ĠltutmuĢ Lahor valisi Aytemür el-Bahâî'yi Multan'a gönderdi. Vali kısa sürede bölgeyi ele geçirdi. Bu haberi alan Kabaca ĠltutmuĢ ile yaptığı savaĢı kaybedip Bhakkar’a kaçtı.167 ĠltutmuĢ bu galibiyetten sonra iki ay yedi gün kuĢattığı Uçç'u ele geçirdi. Onun veziri Nizâmülmülk Muhammed Cüneydi ise birkaç kumandanla birlikte Kabaca'nın ardından Bhakkar'a gitti. 19 Mart 1228'de Cüneydi Kabacan'ın üzerine saldırdı bu saldırıdan sonra Kabaca iç kaleye çekilmek zoruna kaldı.168

Bunun üzerine korkuya kapılan Kabaca oğlu ile birlikte yüklü miktarda hazineyi ĠltutmuĢ'a gönderdi. Fakat ĠltutmuĢ Kabaca'nın oğlunu esir alarak onun teslim olmaktan baĢka çaresi kalmadığını bildirdi. Bunun üzerine Kabaca kendini Ġndus ırmağına atarak intihar etti veya gemiden düĢerek bouldu. Kabaca'nın ölümü ile toprakları Dehli Türk Sultanlığı'nın topraklarına dâhil oldu ve sultanlık toprakları Umman denizine kadar ulaĢtı.169

167 _{K. A. Nizami, "The Early Turkısh Sultans Of Delhi", A Comprehensive History of India, The}

Delhi Sultanate Vol. 5, Delhi 1970, s. 219; Kortel, a.g.m., s. 179.

168

Kortel, a.g.m., s. 180.

169 _{Cüzcani, a.g.e., s. 543-44; Hasan Nizami, "Tâcü'l Meâsir", History of India As Told By Its Own} Historians, Ġngilizce terc. H. M. Eliot-J. Dowon, Vol. II, Frankfurt 1997, s. 242, Avfi, Cevâmiü'l

Hikâyaât, Ġngilizce terc. H. M. Eliot-J.Dowon, History of India As Told By Its Own Historians, Vol. II, Frankfurt 1997, s. 202, Kortel, Gös. yer.