Gıyaseddin Tuğluk ġâh (1320-1325)

Sultan Gıyaseddin Tuğluk ġâh’ın hangi aileye mensup olduğu hakkında kesin bir bilgi yoktur.588 Ancak onun babasının Karaunas Türklerinden annesinin ise bir Hintli aileye mensup olduğu söylenmektedir.589

Alâ ed-dîn Muhammed Kalaç döneminde Sind emîri Uluğ Han'ın hizmetine giren Tuğluk ġâh ilk baĢta piyade olarak göreve baĢladıysa da bir müddet sonra atlı birliğe alındı. Sonra küçük emirler sınıfına geçti ve Uluğ Han tarafından saray harasının emîri (Mîrâhur) yapıldı. Bir müddet sonra da büyük emirler sınıfına girerek Melik Gazi unvanını aldı.590

Uluğ Han'ın ölümünün ardından bizzat Sultan Alâ ed-dîn Muhammed'in hizmetine giren Gazi Melik,591 muhtemelen Sultan tarafından Moğol sınırına gönderildi. Burada Moğol akınlarına karĢı büyük baĢarılar elde eden Melik592

Sultan Alâ ed-dîn tarafından Dipalpur ve Pencab bölgesinin valiliğine tayin edildi.593 Gazi Melik burada Moğol saldırılarını engellemekle kalmamıĢ Afgan geçidini aĢıp baskınlar düzenleyerek onlara ağır kayılar verdirmiĢtir.594

Alâ ed-dîn Muhammed'in son zamanlarına doğru ülkede önde gelen Türk emirlerinden biri olan Gazi Melik, Kutb ed- dîn Mübârek zamanında da konumunu korudu.595

Mübarek ġâh öldükten sonra yönetimde büyük bir nüfuza sahip olan Hindu asıllı Hüsrev ġâh diğer devlet adamlarını huzuruna davet ederek zorla kendini Sultan olarak seçtirtti.596 Tahta çıktıktan sonra Nâsır ed-dîn unvanını alan Hüsrev eski

588

Cöhce, a.g.m., s. 356.

589 _{B. Prasad Saksena, "Ghiyasuddin Tuğluq", A Comprehensive History of India, 461; T. W. Haig,}

GıyâSüddîn Tuğluk, İA, C. 4, s. 781; Ġbn Battûta: ġeyh Rükneddîn KureĢî Multanî' den alarak anlattığı rivayete göre sultanın Karaunas Türklerine mensup olduğunu söylemektedir .Ancak anne tarafından Hintli olduğuna dair bir bilgi vermemektedir. Bkz, a.g.e., s. 638, 39.

590 _{Ebû Abdullah Muhammed Ġbn Battûta Tanci, İbn Batûta Seyahatnamesi, C. II, terc. A. Sait Aykur,}

Ġstanbul 2000, s. 639; Enver Konukçu, "Gıyaseddin Tuğluk", DİA, C. 14, s. 60.

591 _{B. Prasad Saksena, a.g.m., s. 462.} 592

I. Prasad, a.g.e., s. 132.

593 _{Srivastava, a.g.e., s. 182.}

594 _{Konukçu, Gıyaseddin, a.g.m., s. 60.} 595 _{Srivastava, a.g.e., s. 182.}

596

Sultan’ın ailesini yok etmeye baĢlayarak Sultan’ın annesi dâhil tüm çocuklarını öldürttü. Türk ve Müslümanlara karĢı zalimce davranan Hüsrev kendine karĢı olan ileri gelen devlet adamlarını da ortadan kaldırarak saraya Hinduları yerleĢtirmeye baĢladı.597 Hüsrev'in Türkleri yönetimden uzaklaĢtırıp Ġslamiyet’e de tavır alması, Türk beylerini harekete geçirdi. Bu sırada Gazi Melik'in oğlu Fahr ed-dîn Dehli'den ayrılarak Dipalpur'a babasının yanına geldi ve Dehli'de meydana gelen olayları babasına bildirdi.598 Bunun üzerine Gazi Melik Hüsrev’e karĢı olan diğer Türk Melikleriyle birlikte Dipalpur'dan ayrılarak Dehli üzerine yürüdü. Yol üzerine Samana valisi Melik Yalaki karĢılarına çıktı fakat mağlup edilerek öldürüldü.599

Bunun üzerine Hüsrev kardeĢi Hüsameddin’i Türkler üzerine yolladı. Siri bölgesinde Gazi Melik'in ordusunu karĢılayan Hindular bir kez daha mağlup edildiler. Türk ordusu buradan hareket ederek bir süre sonra Dehli'ye ulaĢtı. Bunun üzerine Hüsrev ġâh Ģehirden çıkarak Türkler üzerine saldırdı. Kanlı çarpıĢmaların meydana geldiği bu savaĢın sonunda Hüsrev ġâh mağlup edilerek öldürüldü.600

Böylece dört buçuk aydan sonra Dehli'de yeniden Türk hâkimiyeti sağlanmıĢ oldu. Gazi Melik Gıyâs ed-dîn unvanını alarak tahta geçti601

ve yaklaĢık yüz yıl kadar sürecek olan Tuğluk hanedanlığı da böylece kurulmuĢ oldu.

Sultan Gıyaseddin Tuğluk ġâh 1320'de Dehli'de Tahta çıktı. O tahta çıkar çıkmaz bir hafta içinde Alâ ed-dîn ve Mübarek Han döneminde bozulmuĢ olan devlet iĢlerini düzene soktu.602

Sultan kendinden önceki Alâ ed-dîn ve Kutbettin'in Melikleri, Amirleri, diğer görevlileri mallarına ve rütbelerine dokunmadı. Ancak kendine yakın olanları ayırt ederek ödüllendirdi. En büyük oğlu olan Fahr ed-dîn'e büyük baĢarılar gösterdiği için Uluğ Han’lık Makamını verdi. Diğer dört oğlunu ise çeĢitli görevlere getirdi.603

597 _{Ġsemi, a.g.e., s. 576-578.}

598 _{Ġsemi, a.g.e., s. 578, 579; Briggs, a.g.e., s. 397.} 599 _{Ġsemi, a.g.e., s. 580, 581; Haig, a.g.m., s. 125.} 600 _{Srivastava, s. 178; Haig, a.g.m., s. 125, 126.} 601

Ġsemi, a.g.e., s. 593,

602 _{Baranî, a.g.e., s. 229; Nizâm ed-dîn Ahmed, a.g.e., s. 208; Bedauni, Muntakhabu-t Tevarih , Vol. I}

, By George S.A. Ranking, Delhi 1986, s. 297.

603 _{Baranî, a.g.e., s. 229, 230; Nizâm ed-dîn Ahmed, a.g.e, s. 208-210; Sirhindi, a.g.e., s. 93; Briggs,} a.g.e., s. 402.

Sultan Gıyaseddin Tuğluk ġâh merkezi otoriteyi sağladıktan sonra, yönetim zafiyetinden faydalanarak bağımsız hareket eden Varangel Hindularının üzerine sefer yapmaya karar verdi ve oğlu Uluğ Han'ı Varangel (Telingana, Teleng) seferine memur etti. Bu seferde Uluğ Han’ın yanında eski ve yeni hanedandan birçok soylu ve görevli gönderildi.604 Uluğ Han büyük bir ordu ile Dehli'den hareketle Devletabad'a ulaĢtı. Burada bulunan birlikleri de ordusuna katan ġehzade hızlı bir Ģekilde Varangel üzerine yürüyerek Ģehri kuĢattı.605

Dehli ordusunun bölgeye gelmesiyle korkuya kapılan Raca Rai Pratap Rudra ve bölgedeki racalar korkarak Varangel kalesine sığındılar.606

KuĢatma sırasında iki taraf da ağır kayıplar verse de607

Sultanlık ordusu düĢmana karĢı üstünlük sağlamıĢtı. Bu sırada kuĢatmaya daha fazla dayanamayan Rai Pratap Rudra Deva elçi göndererek barıĢ teklifinde bulundu. Raca, Alâ ed-dîn Kalaç zamanında yaptığı gibi birçok hediye, fil ve mücevherin yanı sıra yıllık vergi vermeye de razı olduğunu bildirdi. Fakat Uluğ Han Ģehri ele geçirme niyetinde olduğundan buna yanaĢmadı.608

KuĢatma sırasında yolların kesilmesinden dolayı Dehli ile irtibatı kesildi.609

Bu sırada ġair Ubeyd ve ġehzade DımaĢkı Sultan’ın öldüğü haberini yayarak ordu içinde kargaĢa çıkmasına neden oldular.610

Askerin arasına kuĢkunun girmesiyle bazı komutanlar ordudan ayrılarak iktalarına çekildiler. Bu olay üzerine Ģehirden çıkan Hindular Uluğ Han’ın ordugâhını yağmaladılar. Uluğ Han ise yanında kalan askerleriyle birlikte Deoigir'e çekilmek zorunda kaldı. Farklı bölgelere kaçan eski emirler kendi bölgelerine kadar takip edilerek askerleri ve hizmetçileri öldürüldü. Onlardan geriye kalan at ve savaĢ malzemeleri de Hinduların eline geçti. Uluğ Han ise güvenli bir Ģekilde Devletabad'a ulaĢmıĢsa da birkaç askerle Hinduların içine dalan Melik Tamar bozguna uğradı. Melik Tigin ise Eved bölgesinde Hindular tarafından öldürüldü. Askerlerin ihanetiyle beklenmedik bir

604 _{Baranî, a.g.e., s. 231; Ġsemi, a.g.e., 597; Bedauni, a.g.e., s. 297; Sirhindi, a.g.e., s. 93.} 605 _{Baranî, a.g.e., s. 231; Nizâm ed-dîn Ahmed, a.g.e, s. 211; John Briggs, a.g.e., s. 403.} 606

Nizâm ed-dîn Ahmed, a.g.e, s. 211.

607 _{Baranî, a.g.e., s. 231; Henry Beveridge, a.g.e., s. 106.}

608 _{Baranî, a.g.e., s. 231; Nizâm ed-dîn Ahmed, a.g.e, s. 211; Bayur, a.g.e., s. 320.} 609 _{Baranî, a.g.e., s. 232.}

610

mağlubiyet alan Uluğ Han Deogir'e getirttiği Melik Afgan ve Ģair Ubeyd gibi fitnecileri babasına canlı olarak gönderdi. Sultan Gıyaseddin Tuğluk ġâh ise orduda büyük bir zayiata sebep olan bu asileri aileleri ile birlikte fillerin altında çiğnetti.611

Sultan dört ay sonra 1223'de oğlu Uluğ Han'ı güçlü bir ordu ile yeniden Varangel üzerine yolladı. BaĢkentten ayrılan Ģehzade yolu üzerindeki Bidar kalesini fethedip komutanını esir aldıktan sonra yoluna devam etti. Kısa sürede bölgeye ulaĢan Uluğ Han bir kez daha Ģehri kuĢattı ve Racayı mağlup ederek buraya hâkim oldu. Birçok fil ve Racanın hazinesini de ele geçirdi.612

Varangel'in adını Sultanpur olarak değiĢtiren613

Uluğ Han tüm Telingana ülkesini fethetti. Uluğ Han bölgeye yeni görevliler atadıktan sonra Cacnagar üzerine sefere çıktı.614 Bu sefer sırasında ele geçirilen birçok ganimetin615 yanı sıra 40 adet savaĢ fili de Sultan’a gönderildi.616

Uluğ Han'ın Varangel seferi ile meĢgul olduğu bir sırada. Samana valisi Gürsab (Gurshasp) Çağataylıların Ġndus'u geçerek hızla ilerlediğini Sultan’a bildirdi.617 Sultan bunun üzerine Melik Sadi komutasındaki bir orduyu derhal Gürsab'a yardıma gönderdi. Vali bu yardım ile Çağatayları mağlup ederek birçok esir ele geçirdi.618 Sultan ise bu sıralarda devletin merkezini Dehli'den kendi yaptırmıĢ olduğu Tuğlukabad'a taĢıdı.619

Gıyaseddin Tuğluk ġâh hükümdarlığının sonlarına doğru Bengale'ye bir sefer yapmaya karar verdi. Bölge Balaban'ın oğlu Buğra Han'ın soyundan gelenler tarafından Dehli'den bağımsız olarak yönetilmekteydi. 1322 'de ġems üd-dîn Firûz'un ölümüyle kardeĢler arasında baĢlayan taht kavası nedeniyle bölgede oluĢan siyasi istikrarsızlık Tuğluk ġâh'ın yapacağı sefer için gereken ortamı hazırladı. Meydana gelen bu iktidar mücadelesi sırasında Gıyâs ed-dîn, kardeĢi Kutluk Han'ı öldürdü, Nâsır ed-dîn'i de

611 _{Baranî, a.g.e., s. 233; Nizâm ed-dîn Ahmed, a.g.e, s. 212.}

612 _{Sirhindi, a.g.e., s. 96; Baranî, a.g.e., s. 233,234; Bedauni, a.g.e., 299.} 613 _{Nizâm ed-dîn Ahmed, a.g.e, s. 213.}

614 _{Baranî, a.g.e., s. 234; Ġsemi, a.g.e., s. 608, 609.} 615

B. Prasad Saksena, a.g.m., s. 473.

616 _{Baranî, a.g.e., s. 234; Nizâm ed-dîn Ahmed, a.g.e, s. 213.} 617 _{Ġsemi, a.g.e., s. 611; B. Prasad Saksena, a.g.m., s. 473.} 618 _{B. Prasad Saksena, a.g.m., s. 673.}

619

Lakhnauti’ye sürgün etti. Buraya gelen Nâsır ed-dîn ise bölgeye hâkim olmak için Tuğluk ġâh'dan yardım istedi.620

Gıyâs ed-dîn Tuğluk ise eline geçen bu fırsatı değerlendirmek için harekete geçti. Sultan Varangel’de bulunan oğlu Uluğ Han'ı çağırtarak baĢkentte yerine bakması için bıraktı ve Lakhnauti üzerine yürüdü.621

Dehli'den ayrılan ordu Tirhüt'e ulaĢtığı sırada Lakhnauti'de bulunan Nâsır ed-dîn ve bazı Racalar yanına gelerek itaatlerini bildirdiler.622

Sultan Tatar Han (Behram Han) komutasında bir orduyu Nasr ed-dîn ve Zalchi ile birlikte Bahadur ġâh üzerine yolladı. Tirhüt'ten ayrılan ordu Lakhnauti'ye ulaĢtığı sırada Gıyâs ed-dîn ordusuyla birlikte hazır bulunuyordu. SavaĢ baĢlar baĢlamaz Bahadur ġâh Zalci komutasındaki birliğe saldırdı, fakat Tatar Han'ın müdahalesiyle bir Ģey elde edemeden geri çekilmek zorunda kaldı. Bu ordu karĢısında daha fazla dayanamayacağını anlayan Bahadur ġâh kaçarak bölgeden uzaklaĢtı.623

Fakat arkasından gönderilen ordu tarafından yakalanarak diğer esirlerle birlikte Tuğluk ġâh'ın huzuruna getirildi. Sultan ele geçirilen fillerle birlikte boynuna ip takılan Bahadur ġâh'ı Dehli’ye yolladı.624 Bölgeyi tamamen ele geçiren Tuğluk ġâh Lakhnauti'nin hâkimiyetini vergi vermesi koĢuluyla Nâsır ed-dîn'e bıraktı. Sonargoan bölgesine de Tatar Han'ı atayan Sultan böylece bütün Bengale'de Tuğluk hâkimiyetini sağlamıĢ oldu.625

Bengale'den ayrılan Sultan Tirhut'a ulaĢtığı sırada buranın Racası ordusuna saldırarak ormana kaçtı. Bunun üzerine Sultan bölgede birçok Hindu’yu öldürttü ve Ahmet Han'ı buraya atayarak Tuğlukabad'a doğru yola çıktı.626

Sultan’ın Tuğlukabad'a doğru geldiği haberini alan Uluğ Han babasını karĢılamak için Afganpur'da bir KöĢk yaptırdı. Tuğluk ġâh bölgeye vardığında Uluğ

620 _{B. Prasad Saksena, a.g.m., s. 674.}

621 _{Baranî, a.g.e., s. 234; Ġsemi, a.g.e., s. 623; Sirhindi, a.g.e. s. 96; Bedauni, a.g.e., s. 299.} 622

Baranî, a.g.e., s. 234, B. Prasad Saksena, a.g.m., s. 674.

623 _{Ġsemi, a.g.e., s. 625, 626.}

624 _{Baranî, a.g.e., s. 235, Bayur, a.g.e., s. 322.} 625 _{B. Prasad Saksena, a.g.m., s. 675.}

626

Han ve diğer ileri gelen devlet adamları onu karĢıladı. Ordugâhını buraya kuran Sultan, oğlunun yaptırmıĢ olduğu köĢkte istirahate çekildi.627

Ancak bu sırada köĢkün yanından geçen filler yüzünden çıkan sarsıntı nedeniyle bina çöktü ve Tuğluk ġâh ve bazı yöneticiler köĢkün altında kalarak öldü.628