Musa b. Meymun’un Eserleri

23 yaşına ulaşmadan yazın hayatına giren Musa b. Meymun, sadece tek bir sahada eser kaleme almamış uzmanlık alanlarına göre her kesime hitap eden çalışmalar ortaya koymuştur. Biz kaleme almış olduğu çalışmalarını alanlarına göre gruplandırarak sunmaktayız.

2.3.1.Halaha (Yahudi hukuku) ile ilgili Eserleri

Kitâbü’s-Sirâc (Peruş ha-Mişna): Otuz üç yaşında, Yahudi şifâhî kültüründe Hz. Musa’ya kadar götürülen içtihatları derlemiş olduğu Mişna’nın hacimli bir yorumudur. Arapça olarak kaleme almıştır.¹⁶⁰ Yahudi tarihindeki rivâyet ve isnat çalışmaları hakkında bilgi veren çalışma ilk günlerinden itibaren Mağrib, Endülüs ve Güney Fransa’daki Yahudiler arasında büyük ilgi görmüş, kendisi hayattayken İbranice çevirileri yapılmış, 1968 yılında Yosef Kafah/Kafih tarafından Arapça aslı ve İbranicesi ile birlikte Kudüs’te neşredilmiş, 1995 yılında Fred Rosner Maimonides’ Introduction to His Commentary on the Mishnah başlığı altında İngilizce’ye kazandırmıştır.¹⁶¹ Kitap içerisinde “Semâniyetü’l-Fusül” bölümü Fuat Sezgin tarafından İbranice ve Arapçası ile birlikte 2000 yılında Frankfurt’ta yayımlanmıştır.¹⁶² Bu eserin çalışmamız açısından en önemli özelliği Musa b. Meymun’un, tezimizin konusu olan Yahudi inanç esaslarını bu eserinin “Tractate Sanhedrin: Perek Helek”in giriş kısmında zikretmiş olmasıdır.

Mişne Tora (Yad ha-Hazaka): Hz. Musa’nın getirmiş olduğu yasaların hepsi hakkında bilgi sahibi olmak isteyen bütün Yahudilerin yararı için kaleme alınmış, okumuş kesimin yanı sıra kendilerine buyrulan emirleri yerine getirmekle yetinen Yahudi halkı için kaleme alınmış bir çalışmadır.¹⁶³ 1180 yılında İbranice kaleme almış olduğu bu çalışmada halahayı ana hatları ile sunmaya çalışmaktadır. On dört ciltten oluşmakta olan çalışmanın en göze çarpan farklılığı Mişna’daki normal tasnifin terk edilerek pedagojik sistemin geliştirilmiş olması ve yeni konuların eklenmesidir.¹⁶⁴ Eser Musa b.

160 Doğan, Maymonides’in Hayatı ve Eserleri, s. 34.

161 Doğan, Maymonides’in Hayatı ve Eserleri, s. 35.

162 Doğan, Maymonides’in Hayatı ve Eserleri, s. 35.

163 Shlomo Pines, “The Philosophical Purport of Maimonides’ Halachic Works and the Purport of the Guide of the Perplexed”, Maimonides and Philosophy, ed. S. Pines ve Yirmiyahu Yovel, Martinus Nijhoff Publishers, Boston, 1986, s. 1.

Meymun’a geonimin son şahıslarından olmasına rağmen kıymet olarak birinci olmasını sağlamıştır.¹⁶⁵

Kitâbü’l-Ferâiz (Sefer ha-Mitzvot): Araştırmacılar tarafından Mişne Tora’ya bir giriş çalışması olarak değerlendirilen eser, Hz. Musa’ya Sina’da verildiğine inanılan ve Tora’da zikredilen 613 emri içermektedir. Arapça kaleme alınmış eserin muhtelif İbranice tercümeleri yapılmıştır. Rav Charles b. Chavel eseri 1967 yılında The Commandments İngilizce başlığı ile iki cilt hâlinde yayımlatmıştır. Yosef Kafah/Kafih önderliğinde ise 1958 ve 1971 yıllarında Sefer ha-Mitsvot İbranice ismiyle modern İbranice’ye çevrilmiş ve Kudüs’te yayımlanmıştır.¹⁶⁶

2.3.2. Felsefî Eserleri

Delâletü’l-Hâirîn (Moreh Nevuhim): Ortaçağ dönemi Yahudi düşüncesinin en önemli çalışması olan Delâetü’l-Hâirîn başlıklı eserinde RaMbaM’ın amacı Hz. Musa şeriatının karanlıkta kalmış noktalarını açıklayarak dönemin Yahudilerine rehberlik yapmak, farklı kültürlerle etkileşimler neticesinde Tanrı hakkında ve Yahudi dini hakkında meydana gelen yanlış anlaşılmaların önüne geçmektir. Üç ana bölümden oluşan eser “Tractate Sanhedrin: Perek Helek”te sıralamış olduğu iman esaslarının bir açıklaması gibidir. Judeo-Arabic olarak kaleme alınmış olan çalışma Prof. Dr. Hüseyin Atay tarafından Arapça aslı ile neşre hazırlanmış ve 1974 yılında AÜİF Yayınları tarafından yayımlanmıştır. Çalışmanın muhtelif İngilizce tercümeleri olmakla birlikte Shloma Pines tarafından The Guide of the Perplexed İngilizce başlığı ile 1974 yılında yayımlanmış iki ciltlik çalışma diğerlerine tercih edilmektedir.

Makâle ‘Ani’l-Ba’s: Bağdat’taki Talmud Yeşivası’nın başı Samuel ben Eli, Musa b. Meymun’un, âhiret hayatını, öldükten sonra dirilmeyi ve ruhun ölümsüzlüğünü reddettiğini iddia etmesi üzerine hem ona hem genel olarak Yahudilere cevap olmak üzere bu çalışmayı 1191 yılında kaleme almıştır. Arapça kaleme alınmış çalışmanın İbranice çevirisi Samuel ben Tibban tarafından yapılmıştır.¹⁶⁷

165 Doğan, Maymonides’in Hayatı ve Eserleri, s. 43.

166 Doğan, Maymonides’in Hayatı ve Eserleri, s. 44.

167 Moses Maimonides, “The Essay on Resurrection”, ed. Abraham Halkin, David Hartman, Crisis and

Makâle fî Sına’tı’il-Mantık¹⁶⁸: İbranice Millot ha-Higgayon başlığı ile bilinen çalışması

bugün otantik olarak ona ait olduğu onaylanmakla birlikte kimi araştırmacılar tarafından günümüzde de çalışmanın kendisine ait olup olmadığı tartışma meselesidir. Çalışma, Davidson’a göre açıkçası Yahudi kimliği taşımamakta ve İbn Meymun ile doğrudan irtibatlandırılacak açık bir delil içermemektedir. Çalışmanın ona ait olduğuna dair tek delil el yazmalarının çoğunda onun adının geçmesidir.¹⁶⁹

Pirke Avot: Helen dünyası ve Yahudi dini ahlâk sistemini ana hatlarıyla yansıtan bir çalışma olup ruhun ve faziletlerinin geniş bir tahlilini sunmaktadır. Söz konusu çalışmada Musa b. Meymun, irade hürriyetinin mutlak olduğunu savunmaktadır.¹⁷⁰ Ma’amar ha-ibbur:1194 veya 1195 tarihi ile irtibatlandırılan risalenin RaMbaM’a ait olup olmadığı Davidson’a göre kesin değildir.¹⁷¹ Çalışma, irade hürriyetini konu alarak astrologların insan kaderi ile ilgili söylediklerine cevap vermekte, Hz. Musa şeriatının temellerinden biri olan insanın yaptığı eylemin kendi elinden olduğunu Yahudilere hatırlatmaktadır.¹⁷²

2.3.3. Tıp ile İlgili Eserleri

Kitâbü’l-fusûl fî’t-tıb (Pirke Moşe): 1187-1190 yılları arasında kaleme almış olduğu çalışmasında Müslüman hekimlerden İbn Zühr ve Muhammed b. Ahmed et-Temimi ve Hıristiyan hekim Ali b. Rıdvan’a atıfta bulunduğu, Yunan hekim ve filozoflardan Galenos ve Hiporat’ın tıp ile ilgili 1500 altın kuralını dahil ettiği çalışmasıdır. Çalışma fizyoloji, insandaki dört tabiat, humma, ilaç tedavileri, cerrahlık, diyet, banyo yapmak gibi konuları içermektedir.¹⁷³

el-Muhtasârât: Galenos’un tıbba dair çalışmalarının bir özeti mâhiyetinde olup telif edilmesinde öğrencisi Yosef ben Aknin’in yardımı olmuştur. Arapça nüshası mevcut olmayıp İbranice nüshanın bazı bölümleri günümüze kadar ulaşmıştır.¹⁷⁴

168 Metnin Arapça’dan tercümesi için bkz. Mübahat Türker, “Mûsâ ibn Meymûn’un Mantık Terimleri Risâlesi”, AÜİF Dergisi, XVI, 9-64.

169 Davidson, Moses Maimonides, s. 314.

170 Doğan, Maymonides’in Hayatı ve Eserleri, s. 47.

171 Davidson, Moses Maimonides, s. 494.

172 Doğan, Maymonides’in Hayatı ve Eserleri, s.47

173 Doğan, Maymonides’in Hayatı ve Eserleri, s. 50-1.

es-Sumum ve’t-Teharrüz mine’l-edviyeti’l-Kattale: 1198 yılında Vezir Kadı el-Fazıl’ın isteği üzerine kaleme aldığı bir çalışma olduğundan ayrıca el-Makâletü’l-Fâzılıyye adıyla da bilinmektedir. Hastalıklara yol açan zehirler ve onların panzehirlerini ele aldığı çalışmasında İbn Zühr’den etkilendiği belirtilmektedir.¹⁷⁵

Makâle fî tedbîri’s-sıhha: Selahaddin Eyyûbî’nin oğluna 1198 yılında yazılmış olan çalışma kabızlık, yetersiz beslenme ve depresyon konularını içermektedir. 1244 yılında Moşe ben Tibban tarafından İbranice’ye çevrilmiştir.¹⁷⁶

Risâle fi’l-cima: İbn Sina ve İbn Zühr gibi filozof hekimlerin görüşlerine yer verdiği çalışmasında cinsel sağlık ve cinsel performansla ilgili görüşlere yer vermektedir. Hama Sultanı el-Melikü’l-Muzaffer Takıyüddin Ömer’e ithaf olunan bir çalışması olup 1179-1191 yılları arasında kaleme aldığı ileri sürülmektedir.¹⁷⁷

Makâle fi’r-rev: Astım hastası olan İskenderiyeli soylu bir şahsa ithaf edilen 1190 yılında kaleme alımış bir çalışmadır. Astım hastalığının belirtileri, tedavisi ve korunma yollarını konu edinen eserin İbranice çevirisi Samuel ben Benveniste ve Yosef Şatıbi tarafından yapılmıştır.¹⁷⁸

Risâle fi’l-bevâsir: Çalışma homoroid hastası olan bir soylu ailenin çocuğu için kaleme alınmış olup, Musa b. Meymun, Ebû Bekir er-Râzî, İbn Sina, İbn Vafid el-Endülüsi gibi hekimlerin görüşlerine yer vermiştir.¹⁷⁹

Makâle fî beyâni’l-A’raz: 1200 yılların kaleme alındığı tahmin edilen çalışma muhtelif hastalıklaırn sebeplerini konu almaktadır.¹⁸⁰

2.3.4. Musa b. Meymun’a Nispet Edilen Mektuplar

İgeret le-teyman: Yemen’deki Yahudi cemaatinin başı Natan-El el-Feyyûmî’nin mektubu üzerine kaleme alınmış bir risâledir. O dönem Yemen’deki Yahudilerin dinî ve felsefi sorularına cevaben yazılmıştır. Yahudilerin baskılara karşı Yahudi dini üzerine

175 Doğan, Maymonides’in Hayatı ve Eserleri, s. 51.

176 Doğan, Maymonides’in Hayatı ve Eserleri, s. 52.

177 Doğan, Maymonides’in Hayatı ve Eserleri, s. 52.

178 Doğan, Maymonides’in Hayatı ve Eserleri, s. 52-3.

179 Doğan, Maymonides’in Hayatı ve Eserleri, s. 53.

kalmalarını desteklemek ve dinlerini sağlam bir şekilde yaşamalaırnı tavsiye etmektedir.¹⁸¹

İgeret ha-Şemad: 1161-2 yılları arasında yazılmıştır. Polemik türü bir çalışma olup Muvahhidler döneminde İslam dinine girmeye zorlanan Yahudilere inançlarında kalmalarını sağlama maksadıyla yazılmış bir risâledir.¹⁸²