Murabaha (Maliyet + Kâr Marjlı Satış)

Peşin olarak mal alıp, vadeli olarak satma yoluyla fon kullandırma yöntemi olup, bugün müşareke veya mudarebe yöntemi yerine, daha çok bu yöntem tercih edilmektedir. Çünkü müşareke ve mudarebeye oranla daha kısa vadeli getiri imkânı sağlaması sebebiyle, murabaha uluslararası ticareti finanse etmekte daha çok tercih

68

edilen bir yöntemdir. Aynı zamanda, Türkiye’de bankalarda toplanan fonların kısa vadeli olması sebebiyle, murabaha daha fazla rağbet görmektedir. Murabaha yönteminde, faizsiz banka, müşterinin talep etmiş olduğu malı satın almakta ve satın alma fiyatının üzerine belirli maliyetleri ve kârı dahil ederek, ileri bir tarihte müşteriye satmaktadır. Yerel ve uluslararası murabaha olmak üzere iki farklı murabaha yöntemi bulunmaktadır:

Yerel Murabaha: Yerel murabahada, faizsiz banka müşterisi, bankadan belli malları yerel piyasadan satın almasını istemektedir.

Uluslararası Murabaha: Müşterinin istediği mallar kendisine teslim edilene dek bütün risk bankada olmak üzere, istenilen malın yerel piyasa yerine yurt dışındaki piyasadan satın alınmasını içeren ithal murabaha ile bankanın uluslararası mal piyasasından malları alıp, bunları satmasını, dolayısıyla mudilerden topladığı fonları uluslararası mal piyasasında kullanmasını içeren mallar murabahasından meydana gelmektedir.

Katılım Bankaları’nın murabaha şeklindeki fon kullanım yöntemi Türkiye’de Kurumsal Finansman Desteği ile Bireysel Finansman Desteği ismi altında büyük bir ürün yelpazesi ile müşterilere sunulmaktadır. Bu uygulamaları aşağıdaki gibi inceleyebiliriz:

3.6.1.1. Kurumsal Finansman Desteği

Sanayi, ticaret ve hizmet işletmelerinin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri amacıyla gereksinim duydukları mamul, hammadde, yarı mamul, makine, teçhizat gibi el ile tutulan, gözle görülen malların üçüncü şahıslardan peşin satın alınıp, başvuran müşterilere vadeli satılması işlemidir.

69

Kurumsal finansman desteğinde, satın alınacak olan materyalin peşin fiyatı, materyalin kalitesi ve satıcı kuruluş gibi kritik detaylar müşteri tarafından belirlenebilmektedir. Faizsiz düzenin literatüründe, “Murabaha” adı altında bilinen bu fon kullandırma yönteminde malın kuruma maliyet fiyatı üzerine alıcı ile anlaşılan oranda bir eklenmesi ile birlikte satışı yapılmaktadır. Anlaşılan malı müşteri adına kurum alıp, bedelini satıcıya ödemekte, müşterisine anlaşılan vade ve fiyattan satmaktadır (Bilgili ve Demirkapı, 2016: 82). Şekil 2’de kurumsal finansman desteği nasıl uygulandığı gösterilmiştir.

Şekil 2 Kurumsal Finansman Desteği Uygulaması Kaynak: Bilgili, Demirkapı, 2016: 84

Katılım Bankaları’ndan Kurumsal Finansman Desteği sağlayan yatırımcıların elde ettiği avantajları şu şekilde sıralayabiliriz:

● Borçlanma ile alakalı tüm maliyetler net ve sabittir, banka kredileri gibi değişken bir yapıya sahip değildir.

● İhraç kaydı olmaksızın döviz cinsinden borçlanma aracılığıyla mal temin edilebilmektedir.

70

● Döviz borçlanmalarında kesilen kur farkı, faturaları gider olarak gösterilebilmektedir.

● Ortalama vade dikkate alınarak firmalar için esnek ödeme planları oluşturulabilmektedir. Ortalama vadeye uygun müşteri çekleri ile Katılım Bankası’na olan borç ödenebilmektedir.

● Satıcının tanımış olduğu vadenin üzerine ek olarak vade yapılabilmektedir. ● Müşteri, ithalat ile alakalı işlemleri bir tane muhatap ile çözebileceği için

zaman ve maliyet açısından tasarruf sağlanır.

● İthalat maliyetleri mal maliyetinin içerisine dâhil edilebilmektedir.

3.6.1.2. Bireysel Finansman Desteği

Katılım Bankaları bireysel müşterilerine ticari nitelik taşımayan malları için konut, taşıt, arsa ve ihtiyaç finansman desteği temin edebilmektedirler. Bu işlem fon kullandırma yöntemi açısından bir tür murabahadır.

Genel olarak müşterilerin bireysel ihtiyaçlarının giderilmesinde kullanılan bu yöntemde katılım bankası, alınacak malın bedelini direkt olarak satıcıya ödeyip müşterisine vadeli olarak üzerine kâr ekleyerek tekrar satar (Bilgili, Demirkapı, 2016: 85).

Bireysel finansman türlerine değinecek olursak; konut finansman desteği, müşterinin satın almak istediği gayrimenkulün katılım bankası tarafından satın alınıp, talep edilen vadeye göre üzerine kâr payı eklenerek, müşteriye satılması işlemidir. Kat mülkiyeti veya kat irtifakı olan tüm gayrimenkullerin alım ve satımı gerçekleştirilebilmektedir. Aynı zamanda katılım bankaları Mortgage isimli sisteme göre gayrimenkul finansmanı da temin edebilmektedirler. Konut finansman desteği kapsamında arsa ve işyeri alımlarına da kaynak bulunmaktadır.

71

Taşıt finansman desteği kavramı ise kredi değerliliği bulunan gerçek ve tüzel kişilere, satın almak istedikleri taşıtın Katılım Bankası tarafından satın alınarak istenilen vadeye göre kâr payı eklenerek satılması yoluyla kullandırılan finansman desteğidir. Diğer bireysel ihtiyaçların karşılanması ise ticari ya da sınai faaliyetlerin finanse edilmesi amacını taşımayan, kişisel ya da hane halkı gereksinimlerini gidermeye yönelik malları temin edebilmeleri için, gerçek kişilere kullandırılan finansman desteğidir. Piyasa şartlarının uygun olması koşuluyla, müşterinin ihtiyacı olan tüketim malının Banka tarafından alınarak, müşteriye istenilen vadeye uygun kâr ilave edilerek satılması şeklinde kullandırılır (Bilgili, Demirkapı, 2016: 89).

Bireysel Finansman Desteği ile konut, taşıt ve arsa gibi finansmanların yanı sıra eğitim, bilgisayar, beyaz eşya, ev eşyası gibi bireysel tüketime dayalı ihtiyaçlara da finansman sağlanabilmektedir.

3.6.1.3. Mal Karşılığı Ticari Vesaikin Alım Satımı Yoluyla Fon Kullandırılması

Dış ticaret işlemleri sayesinde ortaya çıkan mal karşılığı vesaikin Katılım Bankası aracılığı ile peşin satın alınması ve fon kullanan müşteriye kâr eklenerek vadeli satılmasıdır.

Fon tahsis kararına ve fon kullandırma ilkelerine göre teminatların alınmasının ardından, ihracatta, ihracat değerinin kuruluşun tasarruf edebileceği rehinli Banka hesabına gelmesini temin edecek biçimde, ihracat bedelinin devralınması ve diğer düzenleme ile talimatların ardından; İhracat belgesi karşılığında, Banka’nın müşteri ile uzlaştığı bedel müşterinin kuruluştaki hesabına aktarılmaktadır. Fakat bu bedelin % 10’u ihracat belge bedelinin yurtdışından alımına dek, aniden ortaya çıkan masraflar karşılığı olarak hesapta bulundurulmaktadır. Bu durum için müşteriyle gerçekleştirilen sözleşmeler kapsamında hesaba bloke konulmaktadır.

72

İthalat vesaikine bedel olarak ödenmesi için uzlaşılan miktar, müşterinin ismine açılmış kuruluştaki rehinli cari hesaba, ithalat bedeli olan tutarın yurtdışındaki ihracatçıya ödenmesi için müşterinin talimat vermesinin ardından ve bu miktar kadar hesaba bloke konulmasının ardından ödenmektedir.

Vesaik karşılığı fon kullandırma yöntemiyle, ihracat vesaiklerine mukabil Banka’nın müşteri ile uzlaştığı bedel tutarında fon kullandırılırken, ithalat vesaikleri için ayrıca bir tolerans bulunmaktadır.

Ülkemizde bulunan Katılım Bankaları, bu aracı doğru bir biçimde kullanamamaktadır. Günümüzde yalnızca yapılan, dış ticaret işlemleri sonucunda meydana gelen vesaiklerin teminata alınması ve buna göre işletmenin/müşterinin ihtiyaçlarının ilkeler kapsamında karşılanması biçimindedir. İlerleyen yıllarda, bu aracın kullanımı daha da genişleyerek ihracat factoringine alternatif olabilecektir.