Muhtelif İsim Sîgalarına Dâir Kıraat Vecihleri

Şimdiye kadar, Zâdü’l-mesîr’de isimlere dâir olan kıraat ihtilaflarını, birbirleri ile olan yakınlıkları nisbetinde çeşitli başlıklar altında tasnif ederek izâh etmeye gayret ettik. Örneğin İsm-i fâil ile alakalı olanları bir yerde, sıfat-ı müşebbehe ile alakalı olanları başka bir yerde toplamak suretiyle konuları daha anlaşılır kılmaya çalıştık. Fakat sadece bir veya iki defa mevzû bahis edilen veya aynı anda birkaç başlık altında değerlendirmeye müsait olan bazı konuları, genel olarak bu başlık altında toplamayı uygun gördük. Arap grameri açısından, farklı değerlendirmeler neticesinde oluşan bu kıraat ihtilaflarını, Zâdü’l-mesîr özelinde vereceğimiz örneklerle izâh etmeye çalışacağız.

Fâtiha suresi 4. ayette geçen “ ٌّۜ_{ِني ۪ دلا ِم ْوَي ِكِلاَم” ifadesini Âsım, Kisâî, Halef ve} Ya’kûb elifle “mâliki” şeklinde okumuşlardır. İbn Semeyfa’ ile İbn Ebi Able de

“kâf” harfinin fethi ile okumuşlardır. Ebu Hureyre ile Âsım el-Cahderi de “kâf”

harfini meksur, elifsiz ve “lam” harfini sakin olarak “melki” şeklinde okumuşlardır.

107 _{İbnü’l-Cevzî, Zâdü’l-mesîr, C: IV, s. 288; es-Seb’â, s. 636; et-Teysîr, s. 211; el-İrşâd, s. 594; en-} Neşr, C: II, s. 216; el-Kenz, C: II, s. 684.

108 _{İbnü’l-Cevzî, Zâdü’l-mesîr, C: II, s. 242; es-Seb’â, s. 313; et-Teysîr, s. 118; el-Vecîz, s. 293; en-} Neşr, C: II, s. 278; el-Kenz, C: II, s. 496.

55 Ebu Osman en-Nehdi ile Şabi’de “lam” harfinin kesri ve “kâf” harfinin nasbı ile elifsiz olarak “melike” şeklinde okumuşlardır. Sa’d b. Ebi Vakkas, Hz. Aişe ve Muvarrak el-İcli’de “melükü” şeklinde okumuşlardır. Amr b. Âs’da böyle okumuştur. Übey b. Ka’b, Ebu Recâ el-Utaridi elifsiz olarak “meliki” şeklinde okumuşlardır. Ebu Hanife ile Ebu Hayve de fiil-i mazi formatında “melike” ve “yevme” şeklinde okumuşlardır. Ebu Amr ile kıraat imamlarının birçoğundan gelen meşhur rivayete göre ise “melik” şeklinde okunur. Bu da daha çok övgü ifade eder. Çünkü her melik mâliktir, ama her mâlik melik değildir.109

Yine Taha suresi 53. ayette geçen “اًد_{ْهَم َض ْرَ ْلَّا ُمُكَل َلَعَج” ifadesini İbn Kesir,} Nâfi’, Ebu Amr ve İbn Âmir “mihâden” şeklinde okumuşlardır. Âsım, Hamza ve Kisâî de, elifsiz olarak “mehden” şeklinde okumuşlardır. “Mihâd”, yatak; “mehd” de yer demektir.110

Yine Taha suresi 72. ayette geçen “ ٌّۜا_{َيْنُّدلا َةو يَحْلا ِهِذ ه ي ۪ضْقَت اَمَّنِا” ifadesi için Ferrâ} şöyle demiştir: “İnnema” bir kelimedir, bunun için “elhayate’d-dünya”yı nâsbetmiştir. Eğer bir okuyucu merfû olarak “elhayatü” okursa, o da caizdir; o zaman “ma” yı “ellezi” mânasına almış olur. Mesela “innellezi takdı hazihi’l-hayate’d- dünya” demiş gibi olur. İbn Ebi Able ile Ebu’l-Mütevekkil meçhul olarak te harfinin zammesiyle “innema tukdâ” ve yine te harfinin zammı ile de “el-hayatu” şeklinde okumuşlardır. Müfessirler, mâna “senin saltanatın ve mülkün bu dünyadadır, ahirette değildir,” şeklindedir, demişlerdir.111

Yine Enfâl suresi 19. ayette geçen “ ي ۪نن ِم ْؤُمْلا َعَم َ هاللّٰ َّنَا َو” ifadesindeki “الله نا” kelimesini İbn Kesir, Ebu Amr, Hamza ve Ebu Bekir’de Âsım’dan rivayet ederek hemzenin kesri ile “ve innallâhe” şeklinde okumuşlardır. Nâfi’, İbn Âmir ve Hafs’da Âsım’dan rivayet ederek, hemzenin fethi ile “ve ennellâhe” şeklinde okumuşlardır. Kim kesre ile “inne” okursa, cümle başı yapmış olur. Bu konuda Ferra şöyle bir yorum yapmıştır: “Bu bana göre fetha ile ‘enne’ olarak okumaktan daha güzeldir.”

109 _{İbnü’l-Cevzî, Zâdü’l-mesîr, C: I, s. 18; es-Seb’â, s. 104; Mecmeû’l-beyân, C: I, s. 23;} Mefâtihu’l-gayb, C: I, s. 237; en-Neşr, C: I, s. 271; el-İthâf, s. 122.

110 _{İbnü’l-Cevzî, Zâdü’l-mesîr, C: III, s. 162; el-Mebsût, s. 295; en-Neşr, C: II, s. 320; el-İthâf, s.}

304; el-Kenz, C: II, s. 558.

56 Kim de fetha ile “enne” şeklinde okursa ve “innallahe meal mü’minin” yani “Allah (cc) mü’minlerle beraberdir,” demek istemiş olur.112

Yine Cuma suresi 9. ayette “ ِةَعُمُجْلا ِم ْوَي ْن ِم ِةو لَّصلِل َيِدوُن اَذِا” geçen “ةعمجلا” kelimesi için de üç görüş vardır. Cumhura göre “cim” harfinin ve “mim” harfinin zammı ile “el-cumuâ” şeklinde okunur. Ebu Abdurrahman es-Sülemi, Ebu Recâ, İkrime, Zührî, İbn Ebî Leyla, İbn Ebi Able ve A’meş “cim” harfinin zammı ve

“mim” harfinin sukûnu ile “el-cum’â” şeklinde okumayı tercih etmişlerdir. Ebu

Miclez, Ebu’l-Âliye, Adiy b. Fadl da Ebu Amr’dan rivayetle “cim” harfinin zammı ve “mim” harfinin fethi ile okumayı tercih etmişlerdir. 113

Zeccâc şöyle demiştir: “Kim mim harfinin sûkunu ile okursa, iki zamme dile

ağır geldiği için hafifletmek istemiştir. Mim harfinin fethiyle okursa da mâna “insanları toplayan gün” demek olur. Nitekim çok lanet eden için “luâne”, çok gülen için de “duhâke”, denmesi gibi.”114

Yine Saf suresi 8. ayette “ َنو ُرِفاَكْلا َه ِرَك ْوَل َو ۪ه ِروُن ُّمِتُم ُ هاللّٰ َو” geçen “ ۪ه ِروُن ُّمِتُم” ifadesini İbn Kesir, Hamza, Kisâî, Hafs rivayetinde Âsım ve Halef, izefetle “mütimmu nûrihi” şeklinde okumuşlardır. Nâfi’, Ebu Amr ve Ebu Bekir de Âsım’dan rivayet ederek, merfû ve tenvinli olarak “mütimmün” şeklinde okumuşlardır.115

Kalem suresi 1. ayette “ َنو ُرُطْسَي اَم َو ِمَلَقْلا َو ٰٓن” geçen “ ٰٓن” kelimesini İbn Kesir, Nâfi’, Ebu Amr, İbn Âmir, Hamza ve Hafs “nûn ve’l-kalemi” şeklinde okumuşlardır ki “nûn”, hece harflerinin sonuda “vav” harfinin yanında açık okunmuştur. Bu, Ferrâ’nın da tercihidir. Ebu Bekir, Âsım’dan “nûn” ayetindeki “nûn” harfinin açık okumadığını rivayet etmiştir. Kisâî, Halef ve Ya’kûb da böyle okumuşlardır. Zeccâc’ın tercihi de budur. İbn Abbas, Ebu Rezin, Katâde ve A’meş de, “nûn” harfinin kesri ile “nûni ve’l-kalemi” şeklinde okumuşlardır. Hasan, Ebu Îmran ve Ebu Nehik, “nûn” harfinin ref’i ile “nûnu ve’l-kalemi” şeklinde okumuşlardır. Nun’un mânasının ne olduğu ile ilgili de yedi görüş vardır. Birincisi: O mürekkep hokkasıdır. Ebu Hureyre (ra) Hz. Peygamber (sav)’in şöyle dediğini rivayet etmiştir.

112 _{İbnü’l-Cevzî, Zâdü’l-mesîr, C: II, s. 198; es-Seb’â, s. 305; et-Teysîr, s. 116; Mecmeû’l-beyân, C:}

IV, s. 531; en-Neşr, C: II, s. 276; el-Kenz, C: II, s. 492.

113 _{İbnü’l-Cevzî, Zâdü’l-mesîr, C: IV, s. 282; el-Kenz, C: II, s. 683; el-Hucce fî’l-kıraâti’l-aşr, s.}

346.

114 _{Zeccâc, Meânî'l-Kur'ân i’rabihî, C: III, s. 125.}

115 _{İbnü’l-Cevzî, Zâdü’l-mesîr, C: IV, s. 278; es-Seb’â, s. 635; et-Teysîr, s. 210; el-İrşâd, s. 592; en-} Neşr, c.2, s.387; el-Kenz, C: II, s. 682.

57 “Allah’ın ilk yarattığı kalem’dir, sonra da nûn’u yarattı ki o da hokkadır”. Bu Said b. Cübeyr’in rivayetiyle aktarılan İbn Abbas’ın görüşüdür. Hasan ile Katâde de bu görüşü savunmuştur. İkincisi: O rahman isminin son harfidir, bunu da İkrime, İbn Abbas’dan rivayet etmiştir. Üçüncüsü: O yerin sırtındaki balıktır, bu mâna da Ebu Zabyan rivayetiyle aktarılan İbn Abbas’ın görüşüdür. Mücâhid, Süddi, İbn Saîb ve Mukatil’in görüşleri de böyledir. Dördüncüsü: O nurdan bir levhadır, bunu da Muâviye b. Kurrâ demiştir. Beşincisi: O “Nâsîr ve nâsır” isimlerinin baş harfleridir, bunu da Ata demiştir. Altıncısı: O Allah (cc)’ün mü’minlere yardım edeceğine dair ettiği bir yemindir. Bunu da el-Kurazî, demiştir. Yedincisi: O cennette bir ırmaktır, bunu da Cafer Sâdık, demiştir.116