Muayene ve İhbar Külfeti

Viyana Satım Sözleşmesi, alıcıya malları mümkün olan en kısa süre içerisinde muayene etme veya ettirme külfeti yüklemiştir (md.38(1)). Aynı zamanda muayene, Sözleşme’de alıcı için bir imkân olarak da düzenlenmiştir; buna göre alıcı, malları muayene etmeden önce semeni ödemek zorunda değildir401_{. Sözleşme, aynı şekilde}

alıcıya, satıcının yükümlülüklerini ihlal ettiğini anlamasından makul bir süre içinde ihbarda bulunma külfeti de yüklemiştir (md.39). Aşağıda alıcının bu külfetleri ayrıntılı olarak incelenecektir.

2.2.3.1.2.1. Muayene Külfeti

Viyana Satım Sözleşmesi, alıcının muayene külfetinim kapsamını (süresini ve yöntemini) belirlememiştir. Bu nedenle külfetin kapsamını belirlemek için her zaman olduğu gibi öncelikle tarafların anlaşmaları, yoksa alışkanlıkları, yoksa uluslararası ticari teamüller, bunlar da yoksa forum ülkesinin kanunlar ihtilafı kurallarının belirlediği ülkenin ulusal satım hukuku kuralları ve son olarak dürüstlük ilkesi dikkate alınarak sonuca gidilecektir. Kanışlı’ya göre alıcının yapması gereken muayene en azından makul olmalıdır402_{. Alıcıdan bu kısa sürede maldaki her türlü ayıbı tespit}

edecek şekilde bir muayene ise beklenmemelidir403_.

397 _{Kaya, Satım Bedelini Ödeme, s. 45.} 398 _{Schwenzer ve Aksoy, Şerh, s. 1353.} 399 _{Kaya, Satım Bedelini Ödeme, s. 45.} 400 _{Kaya, Satım Bedelini Ödeme, s. 45.} 401 _{bknz. yukarıda, s. 54.}

402 _{Kanışlı, Alıcının Yükümlülükleri, s. 38.} 403 _{Kanışlı, Alıcının Yükümlülükleri, s. 39.}

78

Muayenenin makul şekilde ve mümkün olan en kısa sürede yapılıp yapılmadığı somut olayın özelliklerine göre, dürüstlük ilkesi de göz önünde bulundurularak belirlenmelidir404. Bazı durumlarda muayene süresinin çok kısa tutulması gerekir; örneğin et, süt, meyve ve sebze gibi çabuk bozulabilecek tüketim mallarının muayenesi, diğer malların muayenelerine göre çok daha kısa süre içinde yapılmalıdır405_.

Alıcı, muayeneyi kendisi yapabileceği gibi üçüncü bir kişiye de yaptırabilir. Özellikle muayenenin uzmanlık gerektirdiği ve alıcının da bu uzmanlığa sahip olmadığı durumda, alıcı muayeneyi uzman bir kişiye yaptırmalıdır406_{. Burada dikkat}

edilmesi gereken ise bu durumda alıcı, uzman olan üçüncü kişinin tespit edemediği ayıpların sonucuna katlanmalıdır407_.

Muayene masraflarına da alıcı katlanmalıdır408. Alıcı bu masrafları ise daha sonra sözleşmenin ortadan kaldırılmasında veya malların ayıpsız olanı ile değiştirilmesinde tazminat olarak talep edilebilir409_.

Viyana Sözleşmesi, alıcının bu külfeti yerine getirmemesinin sonucunu da düzenlemiştir; buna göre alıcı, muayene ve ihbar külfetini gereği gibi ifa etmez ya da bunu zamanında gerçekleştirmezse, malların ayıplı olması nedeniyle satıcı karşısında sahip olduğu hakları kaybedecektir410_.

2.2.3.1.2.2. İhbar Külfeti

Viyana Satım Sözleşmesi satıcıya, sözleşmeye aykırı bir noktayı tespit ettiği veya tespit etmesi gereken tarihten başlayarak makul bir sürede, sözleşme hükümlerine aykırı durumun ne olduğunu da içeren bir ihbarda bulunma külfeti getirmiştir. İhbar

404 _{Kanışlı, Alıcının Yükümlülükleri, s. 39.}

405 _{Hakan Acar, “1980 Tarihli Malların Uluslararası Satışına İlişkin Viyana Konvansiyonu’nda Ayıba} Karşı Tekeffül”, SÜHFD, C. 15, s. 26.

406 _{Zeytin, CISG, s. 177.} 407 _{Zeytin, CISG, s. 177.} 408 _{Zeytin, CISG, s. 179.} 409 _{Zeytin, CISG, s. 179.}

410 _{M. Harry Flechtner, “Malların Sözleşmeye Uygunluğu, Üçüncü Kişilerin Talepleri ve Alıcının İhlâl} Bildirimi”, Milletlerarası Satım Hukuku, (s. 163-192), On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2012.

79

külfeti, sözleşmeye her türlü aykırılık halini (miktarda, nitelikte, paketlemede vb.) kapsar411_{. Sözleşmeye aykırılığın neyden kaynaklandığı da alıcının ihbar külfeti için}

önemli değildir412_{. Yani bu ayıp alıcının kendisinden veya taşınan mallarda taşıyıcıdan}

kaynaklansa da alıcının ihbar külfeti devam eder. Belirtmek gerekir ki malları muayene, sözleşmeye aykırılığın ihbar edilmesi için bir ön hazırlıktır; ancak ihbarın bir ön şartı değildir413_{. Yani mallar, zamanında ve usulüne uygun olarak muayene}

edilmemiş olsa da ihbarın zamanında bildirilmesi alıcı için yeterlidir414_.

Viyana Sözleşmesi’nde muayene için öngörülmüş süreyle, ihbar için öngörülmüş süre birbirinden farklıdır; muayene süresiyle ilgili olarak “şartların izin verdiği ölçüde kısa bir süre içinde” ifadesi yer alırken, ihbar süresi için “makul süre” ifadesi kullanılmıştır. Alıcının muayene külfetinin de ihbar külfetinin de başlayabilmesi için malı fiilen teslim alması gerekir. Yani bu sürelerin her ikisi de mallın fiilen teslim alındığı tarihinden önce başlamazlar415_{. Kural olarak muayene}

süresinden sonra başlaması gereken ihbar süresi, ayıbın tespitinden veya tespit edilmesi gereken süreden sonra başlamak üzere makul bir süredir. Ancak alıcı muayene külfetini yerine getirmese dahi ihbar için gereken süre işlemeye devam eder. Yani bir anlamda ihbar süresi, muayene süresinden bağımsızıdır416_{. Sözü edilen makul}

süre bir görüşe göre bir aylık süredir417_{. Bizim de katıldığımız diğer görüşe göre makul}

olması gereken bu süre, somut olayın özellikleri ve dürüstlük ilkesi göz önünde bulundurularak belirlenmelidir418_.

Ayıbın tespitinden sonra ihbar için makul olması gereken süre, ancak muayeneyle anlaşılması mümkün ayıplara ilişkin bir süredir419_{. Muayene ile}

411 _{Pelin Baysal, “Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler} Antlaşması (CISG) Çerçevesinde Satıcının Ayıptan Sorumluluğu”, Yeni Türk Borçlar Kanunu ve CISG’e Göre Satış Sözleşmeleri, (s. 221-268), On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2012.

412 _{Baysal, “Satıcının Sorumluluğu”, s. 260.} 413 _{Zeytin, CISG, s. 176.}

414 _{Zeytin, CISG, s. 176.}

415 _{Z. İpek Aktürk Yücer, “Viyana Satım Sözleşmesi Kapsamında Satıcının Ayıptan Doğan} Sorumluluğu”, Ankara BD, S. 2015/1, s. 222.

416 _{Baysal, “Satıcının Sorumluluğu”, s. 264.}

417 _{Schlechtriem/Schwenzer (aktaran: Kanışlı, Alıcının Yükümlülükleri, s. 39).} 418 _{Atamer, Satıcının Yükümlülükleri, s. 233.}

80

anlaşılması mümkün olmayan ve sonraki süreçte fark edilen (gizli) ayıplar için ihbar süresi, alıcının ayıbı öğrendiği tarihten itibaren işlemeye başlayan makul bir süredir420_.

Ancak Viyana Sözleşmesi, ihbarın yapılabileceği en son süreyi de düzenlemiştir. Sözü edilen düzenlemeye göre ister açık isterse de gizli ayıp olsun, malın ayıplı olması nedeniyle satıcıya yapılacak ihbarın en son süresi, malların fiilen teslim alındığı tarihten itibaren iki yıldır ve bu süre hak düşürücü olarak düzenlenmiştir421_{. Erdem’e}

göre Sözleşme’nin bu süreyi hak düşürücü olarak düzenlemesinin nedeni uluslararası ticaret hayatının sorunların sürüncemede bırakılmasına tahammülü olmamasıdır422_.

Sözleşme’de “meğerki, bu süre sözleşmesel bir garanti süresiyle bağdaşmıyor olsun” ifadesiyle hak düşürücü olan bu sürenin istisnasına yer verilmiş, tarafların aralarında düzenleyecekleri bir garanti sözleşmesi ile bu süreyi uzatabilecekleri düzenlenmiştir.

Kanaatimizce, Viyana Sözleşmesi’ni yazanlar, sürenin hak düşürücü olmasını katı bir tutum olarak görerek bu istisnayla tutumlarını yumuşatma yoluna gitmişlerdir. Viyana Sözleşmesi’nde ihbarın şekli ve içeriğiyle ilgili bir düzenleme de bulunmamaktadır. Bu nedenle ihbar istenilen şekilde; örneğin sözlü olarakta yapılabilir. Ancak ispat kolaylığı bakımından yazılı yapılmasında yarar vardır423_.

İhbar, kural olarak taraflar arasındaki sözleşmenin düzenlendiği dilde yapılmalıdır; ancak satıcının bildiği başka bir dilde de yapılabilir424_{. İhbarın içeriğinde ise tespit}

edilen aykırılık satıcıya açıkça bildirilmelidir; aksi halde alıcı bildirilmeyen ayıplarla ilgili haklarını kaybeder425_{. İhbar, öylesine açık olmalıdır ki satıcı başka bir}

araştırmaya gerek kalmaksızın ayıbı anlayabilmelidir426_{; örneğin bir Alman}

Mahkemesi’nin verdiği karara konu olan olayda, Alman bir alıcı ile İtalyan bir satıcı arasındaki ayakkabı satımında, ayakkabıların tesliminden sonra alıcı, ayakkabıların sözleşmede kararlaştırılan topuk ve yükseklik durumlarını taşımadığını ileri sürerek, kararlaştırılan parayı ödemeyeceğini satıcıya bildirmiştir. Mahkeme, alacaklının

420 _{Baysal, “Satıcının Sorumluluğu”, s. 264.} 421 _{Zeytin, CISG, s. 182.}

422 _{Erdem, Milletlerarası Ticaret, s. 283.} 423 _{Baysal, “Satıcının Sorumluluğu”, s. 261.} 424 _{Baysal, “Satıcının Sorumluluğu”, s. 261.} 425 _{Zeytin, CISG, s. 181.}

81

yapmış olduğu ihbarda, yeteri kadar ayıbın özelliklerini belirterek somutlaştırmadığı için alıcıyı haksız bulmuştur427_{. Dikkat edilmesi gereken ise ihbarda alıcının hak}

kaybına neden olacak aşırı ayrıntılar aranmamalıdır; zira aykırılığa neden olan taraf satıcıdır428_.

İhbar külfeti, satıcının ayıba ve zapta karşı tekeffül borcunun koşullarından olduğu için alıcının ihbar külfetini ifa etmediği hallerde, kendisine tanınmış hakları kullanması kural olarak mümkün değildir429_{. Kural bu olmakla birlikte, satıcı}

sözleşmeye aykırılığı biliyorsa ya da bilmemesi mümkün değilse alıcının seçimlik hakları yeniden canlanacaktır430_{. Satıcının, maldaki bir nitelik eksikliğini sadece}

yüzeysel bir gözlem ile tespit edebileceği durumda, bunu görmemesi, sözleşmeye aykırılığı bilmemesinin mümkün olmadığı durumlara bir örnektir431_{. Açıkça maldan}

farklı bir malın gönderilmesi (aluid ifa) veya miktarda ciddi bir sapma durumları da satıcının bilmemesi mümkün olmayan durumlardandır432_{. Belirtmek gerekir ki alıcı}

satıcının aluid ifasına rağmen, malları teslim almışsa ve makul süre içerisinde durumu satıcıya bildirmemişse, teslim aldığı malları kabul ettiği varsayılır433_{. Diğer bir istisna}

da alıcının ihbar külfetini yapmamış olmasında makul bir özrü olmasıdır434_{. Bu}

durumda ise seçimlik haklarından semende indirim ve sınırlı olarak tazminat talep edebilmesi mümkündür435_{. Maddedeki “makul özür” ifadesiyle, “mücbir sebep”}

dışındaki hastalık, hukuki durumdan haberdar olmama gibi sübjektif sebepler kastedilmektedir; zira mücbir sebepler, zaten ihbar süresinin hesaplanmasında dikkate alınmaktadır436_{. Bu hüküm özellikle alıcının kişisel durumuyla alakalı sebeplere}

dayanarak Sözleşme’deki katı ihbar kuralından haberdar olmayan küçük çaplı ve

427 _{Yavuz, Satış Sözleşmeleri, s. 261.} 428 _{Zeytin, CISG, s. 179.}

429 _{Erdem, Milletlerarası Ticaret, s. 283.} 430 _{Kanışlı, Alıcının Yükümlülükleri, s. 40.} 431 _{Baysal, “Satıcının Sorumluluğu”, s. 267.} 432 _{Baysal, “Satıcının Sorumluluğu”, s. 267.}

433 _{Erdem, Milletlerarası Ticaret, s. 312; Aktürk, “Satıcının Sorumluluğu”, s. 224.}

434 _{md.44; “Alıcının, gerekli bildirimi yapmama konusunda makul bir özrü varsa, 39. maddenin 1.} fıkrası ile 43. maddenin 1. fıkrası hükümlerine bakılmaksızın 50. madde uyarınca semende indirim yapması veya yoksun kalınan kâr dışındaki zararının tazminini talep etmesi mümkündür.”

435 _{Kanışlı, Alıcının Yükümlülükleri, s. 40.} 436 _{Karaman, “Satıcının Sorumluluğu”, s. 238.}

82

tecrübesiz satıcıları korumak amacıyla getirilmiştir437_{. Alman Mahkemesi konuya}

ilişkin bir kararında; “Alıcının büyük bir şirket olduğuna, bu nedenle md.44’deki hükme dayanamayacağına, bu hükmün daha küçük çaplı perakende satıcı, zanaatkâr gibi alıcılar açısından getirildiğine438_{” karar vermiştir. Satıcı ve alıcının menfaatlerini}

kısıtlı bir çerçeve içerisinde koruyan sözü edilen düzenleme (md.44) ile benzer bir düzenleme, TBK ve Avrupa ülkelerinin kanunlarında ise yer almamaktadır439_.

Alıcı, dayanmak istediği her bir ayıp için ayrı bir bildirimde bulunmalıdır440. Dolayısıyla alıcı, malın niteliğine ilişkin bir ihbar yaptı ise malın miktarından kaynaklanan bir ayıp için bu ihbara dayanarak hukuki imkânlara başvuramaz.

Öte yandan alıcı, ihbarı yapmakla sorumluluktan kurtulur; yani ihbarın satıcıya ulaşmasında yaşanması muhtemel risklere satıcı katlanacaktır441_{. Koblenz Yüksek}

Eyalet Mahkemesi, konuya ilişkin bir kararında; “ihbarın iletimindeki bir gecikme ya da aksaklığın, alıcının söz konusu ihbara dayanma hakkını engellemeyeceğine442_”

karar vermiştir.