MTM bölgelerinin ağırlıklandırılması için belirlenen kriter kümeleri

MTM lokasyonlarının değerlendirme kriterleri, ilgili nitelikler ve kriterler arasındaki

etkileşimler ilgili literatürden, özellikle de (Tuzkaya vd. (2008), Tuzkaya ve Gülsün (2008),

Vasiloglou (2004), Karagianniadis ve Moussiopoulos (1998), Mahler ve de Lima (2003), Al- Jarrah ve Abu-Qdais (2006))’den faydalanılarak ve belediye, çevre organizasyonları, bertaraf alanı ve üretim alanı yetkilileri ile görüşülerek hazırlanmıştır (Şekil 5.6).

Şekil 5.6 MTM alternatif lokasyonları değerlendirme kriterleri, ilgili nitelikler ve kriterler

arasındaki etkileşimler

5.6.1.1 Ulaştırma kriterleri kümesi

Bu kümede beş alt kriter mevcuttur. Bunlar;

• Elden çıkarma pazarına yakınlık: Bu aşamada söz konusu olan ulaştırma faaliyeti,

MTM’lerde hurdaya gönderilmek üzere sınıflandırılmış ürünlerin ilgili tesislere aktarılması

sırasında yapılması gereken ulaştırma faaliyetleri ile ilgilidir. Bu aşamada da taşıma ile

Ulaştırma (K1)

• Elden çıkarma pazarına yakınlık • Yeniden işleme tesisine yakınlık • Tecrübeli iş gücüne yakınlık • Bertaraf alanına yakınlık • Ulaşım alternatifleri

Sosyal-politik (K4)

• Yeni iş olanakları • Sosyal çevre baskısı

Teknik (K5)

• Genişleyebilirlik • Esneklik

• Arazi ilgili gelecek planlar • Arazi teknik uygunluğu • Arazi kapasitesi

Çevresel (K3)

• Alana özgü teknik gereklilikler • Ulaşım rotalarının etkileri

•Çevresel istenmeyen etkiler

Ekonomik (K2)

• Devlet desteği • Yatırım maliyetleri • Elden çıkarma pazarının konumundan kaynaklanan ulaştırma maliyetleri • Yeniden işleme tesisinden ulaştırma maliyetleri • İşletim maliyetleri

ilgili bir maliyet oluştuğundan MTM’lerin bu tesislere ve alanlara yakın olması istenir.

• Üretim tesisine yakınlık: MTM’lerde sınıflandırılan ürünlerden üretime sokulacak kalite düzeyinde bulunanlar parçalara ayrıldıktan sonra ÜT’lere gönderilirler. Bu aşamada gerçekleştirilecek olan taşımaların da mümkün olduğunca az olması istenir.

• İş gücüne yakınlık: MTM’lerde çalıştırılacak olan personelin ulaştırılması zaman ve

maliyet gerektiren bir iştir. Bu tesislerde çalıştırılacak olan personelin ÜT’de çalıştırılacak

olan personel gibi ilgili ürünün üretimi ile ilgili bilgi sahibi olması gerekmektedir. MTM’lerde de ÜT’de çalıştırıldığı gibi vasıflı (çok fonksiyonlu) iş gücünün çalıştırılması

gerekmektedir, ancak, bu tesislerde çalışacak olan personel, sınıflandırma, parçalara

ayırma, tamir, bakım, onarım gibi işler yapacaklardır. Bu konuda bilgi ve deneyim sahibi

olan işgücüne yakın olan alanların seçilmesi, işin çekiciliğini arttırması ve taşıma

maliyetlerini düşürmesi açısından önemlidir.

• Bertaraf alanına yakınlık: Ürünlerin geri dönüştürülmeyen kısmının uygun şekilde yok edileceği tesislere olan yakınlıktır.

• Ulaşım alternatifleri: MTM tesislerine yakın ulaşım alternatiflerin varlığı taşımalarla

ilgili oluşacak maliyetlerde bir düşüş olanağı oluşturulabilir. Örneğin MTM ile ÜT arasında raylı taşıma olanağının bulunması hem taşıma güvenilirliğini hem de maliyetini

düşürebilir. Aynı şekilde deniz taşımacılığı olanağının bulunması maliyetler konusunda

avantaj sağlayabilir. Çok alternatifi olan bir alanda, taşıma tipleri arasında değişiklik

yapma yani kombine taşıma olanağı da sağlanabilir ve bu da firmaya bir esneklik

sağlayacaktır.

5.6.1.2 Ekonomik kriterler kümesi

Ekonomik kriterler kümesi içinde beş alt kriter mevcuttur. Bunlar;

• Devlet desteği: Bazı bölgelerin gelişimi açısından girişimcilerin o bölgelere yatırım

yapması durumu devlet tarafından desteklenebilir. Bu bölgelere vergi indirimi gibi teşvikler uygulanabilir. Tesislerin bu gibi bölgelere kurulması yine genel maliyetler

açısından avantajlı durumlar oluşturabilir.

• Yatırım maliyetleri: MTM’lerin kurulması için gerekli ilk yatırım maliyetleri, inşaat

yatırım masrafı veya arazi fiyatları nedeniyle bölgeden bölgeye değişiklik arzedebilir. • Elden çıkarma pazarının konumundan kaynaklanan ulaştırma maliyetleri:

MTM’lerin elden çıkarma pazarına, hurda, bertaraf alanına olan uzaklıkları da bir maliyet oluşturacaktır.

• Üretim tesisine ulaştırma maliyetleri: MTM’lerin üretim tesislerine olan uzaklılarının mümkün olduğunca az olması istenir.

• İşletim maliyetleri: İş gücünün pahalılığı, enerji kaynağı çeşidi imkânı vb. çeşitli nedenlerle işletim maliyetleri alternatif bölgeler için farklı olabilir.

5.6.1.3 Çevresel kriterler kümesi

Bu küme içerisinde üç alt kriter bulunmaktadır. Bunlar;

• Alan-spesifik teknik gereklilikler: Toprak yapısı, arazinin eğimli, engebeli ya da düz

oluşu, deprem bölgesinde olup olmaması gibi faktörler alan-spesifik teknik gerekliliklerde

değişikliklere neden olacaktır.

• Ulaşım rotalarının etkileri: MTM’lerin bulunduğu konum itibariyle, İTM’lere ya da

ÜT’lere gidiş gelişlerde oluşacak rotalar nüfus-yoğun bölgelerden geçiyorsa, bazı rotalar

üzerinde belirli saatlerde trafiğe kapalı alanlar varsa vb. bu lokasyonlara MTM kurulması

istenmeyebilir.

• Çevresel istenmeyen etkiler: MTM’lerin kurulduğu bölgelerde çevreye verebileceği

potansiyel etkiler düşünülerek alan seçimi yapılmasına dikkat edilmelidir. Çevresel

istenmeyen etkiler, gürültü, zararlı gazlar, görüntü kirliliği vb. olabilir. 5.6.1.4 Sosyal-politik kriterler kümesi

Sosyal-politik kriterler kümesi altında iki alt kriter mevcuttur. Bunlar;

• Yeni iş olanakları: MTM kurulduğu bölge civarında yeni iş olanakları doğuracaktır. Bu

da çevre nüfus açısından çekici bir faktör olabilir.

• Sosyal çevre baskısı: Çeşitli nedenlerle çevre halkı, MTM’nin yakınlarına kurulmasını

istemeyebilir. Bu tarz bir işletmeye yakın bir yerde oturmak, evlerin değerini düşürebilir,

yukarıda sözü edilen gürültü, çevre kirliliği vb. oluşturabilir ve tüm bu faktörler de

toplumsal bir muhalefet oluşturabilir.

5.6.1.5 Teknik kriterler kümesi

Teknik kriterler kümesi altında beş alt kriter mevcuttur. Bunlar;

• Genişleyebilirlik: MTM’nin kurulduğu alan, gelecekteki genişleme ihtiyaçlarına karşılık

verebilecek şekilde olmalıdır. Çevresi tamamen dolu ya da çevresiyle ilgili geleceğe dair

planlar yapılmış olan bir alanda genişleyebilirlik mümkün olmayabilir.

bir değişikliğin kolay gerçekleştirilip gerçekleştirilemeyeceğiyle ilgili bir kriterdir.

• Arazi ile ilgili gelecek planlar: Genişleyebilirlik kriteriyle ilişkili bir kriterdir ve mevcut

arazinin çevresiyle ilgili geleceğe dair bir yapılaşma planı olup olmamasıyla, yerleşim alanı planı olup olmamasıyla vb. faktörlerle ilişkilidir.

• Arazi teknik uygunluğu: Bu faktör, inşaatın yapılacağı arazinin yapılaşmaya uygun olup

olmaması, deprem bölgesi olup olmaması vb. faktörlerin değerlendirilmesini gerektirir.

• Arazinin kapasitesi: Potansiyel alanda kurulacak tesisin kapasitesinin en fazla ne kadar olabileceği ile ilgili bir kriterdir.

5.6.1.6 MTM bölgelerinin ağırlıklandırılması için kullanılan kriterler arasındaki etkileşimler

Alternatif MTM lokasyonlarının değerlendirilmesi için belirlenen ve yukarıda açıklanan

kriterler ve kriter kümeleri arasında bazı etkileşimler mevcuttur. Bu etkileşimler KV’lerle yapılan görüşmeler sonucunda belirlenmiştir. Bu ilişkiler kısaca şöyle özetlenebilir: Çevresel

kriterler kümesinin ulaştırma kriterleri, sosyal politik kriterler ve ekonomik kriterler üzerinde

etkisi mevcuttur. Çevresel kriteler kümesindeki ulaşım rotalarının etkileri alt kriteri ulaştırma

kriterleri kümesindeki elden çıkarma pazarına yakınlık, yeniden işleme tesisine yakınlık gibi

alt kriterleri etkilemektedir. Çevresel kriterler kümesinin bir alt kriteri olan alan-spesifik teknik gereklilikler kriteri ise ekonomik kriterler içerisindeki yatırım maliyetleri alt kriterini etkilemektedir. Aynı zamanda çevresel kriterlerin devlet ekonomik kriterler kümesi içindeki çeşitli ulaştırma maliyetleri kriterlerine de etkileri vardır. Çevresel kriterler soysal-politik

kriterler kümesindeki sosyal çevre baskısı kriterini de etkilemektedirler.

Ulaştırma kriterleri kümesinin ekonomik kriterler üzerinde etkileri mevcuttur. Örneğin,

ulaşım alternatiflerinin mevcudiyeti devlet desteklerini artırabilir. Ayrıca, ulaştırma

kriterlerindeki yakınlıkla ilgili alt kriterlerin ekonomik kriterlerdeki maliyetle ilgili alt kriterlere de etkileri mevcuttur.

Sosyal-politik kriterler kümesinin ekonomik kriterler üzerinde etkileri vardır. Toplam muhalefetin ekonomik kriterler kümesi içerisindeki maliyet kriterleri üzerinde etkisi olabilir. Yeni iş olanakları ise devlet teşvikini arttırıcı etki yapabilir. Teknik kriterler kümesinin

ulaştırma ve ekonomik kriterler üzerinde etkileri vardır. Teknik kriterler kümesindeki sanayi

bölgesi yapılması gibi alanla ilgili gelecek planların varlığı devlet teşviklerinin potansiyelini