Mordanlara ve Kumaş Türlerine Göre Haslık Analizi Sonuçları

Tüm haslıklardan elde edilen sonuçları bir arada görmek amacıyla mordanlara ve kumaş türlerine göre grafikler oluşturulmuştur.

Mordanlara göre grafiklerin oluşturulmasında ışık, yaş ve kuru sürtünme ve yıkama haslık değerlerinin toplamları alınarak her bir haslık değerinin mordanla olan ilişkisi Grafik-1’ de gösterilmiştir.

Grafik-1 incelendiğinde sodyum sülfat ile yapılan tüm denemelerde en yüksek haslık değerleri yünlü ve ipekli kumaşa, en düşük haslık değerleri ise polyester kumaş aittir.

Krem tartar ile yapılan tüm denemelerde en yüksek haslık değerleri yünlü ve ipekli kumaşa, en düşük haslık değerleri ise polyester kumaşa aittir.

Tanen ile yapılan tüm denemelerde en yüksek haslık değerleri ipekli kumaşa, en düşük haslık değerleri ise polyester kumaşa aittir.

Şap ile yapılan tüm denemelerde en yüksek haslık değerleri pamuklu, yünlü ve ipekli kumaşa, en düşük haslık değerleri ise polyester kumaşa aittir.

Kil suyu ile yapılan tüm denemelerde en yüksek haslık değerleri yünlü ve ipekli kumaşa, en düşük haslık değerleri ise pamuklu kumaşa aittir.

Mordansız boyamada en yüksek haslık değerleri ipekli kumaşa, en düşük haslık değerleri ise polyester kumaşa aittir.

Grafiğe genel olarak bakıldığında mordanlar içerisinde en yüksek değerin tanenle ve mordansız boyanan ipekli kumaşlarda elde edildiği, en düşük değerin ise şap ile boyanan polyester kumaşlarda olduğu görülmüştür.

Dört farklı kumaş türünün ışık, yaş ve kuru sürtünme ve yıkama haslık değerlerinin ölçümünden elde edilen toplamlar kumaşın elyaf özelliği ile haslıklar arasındaki ilişki Grafik-2’ de gösterilmiştir.

Grafik-2 incelendiğinde kumaş türlerine göre en yüksek ışık haslığı değerleri ipekli kumaşa, en düşük ışık haslığı değerleri ise polyester kumaşa aittir.

Yaş sürtünme haslığı değerleri dikkate alındığında en yüksek değerler ipekli ve yünlü kumaşa en düşük değer ise polyester kumaşa aittir.

Kuru sürtünme haslığı değerleri dikkate alındığında en yüksek değerler ipekli ve yünlü kumaşa en düşük değer ise polyester kumaşa aittir.

Yıkama haslığı değerleri dikkate alındığında ise en yüksek değer ipekli kumaşa en düşük değer ise polyester kumaşa aittir.

6. SONUÇ ve ÖNERİLER

Bu bölümde araştırmada elde edilen bulgular özetlenecek ve bu bulgulardan hareketle ulaşılan sonuçlar sıralanarak konu ile ilgili öneriler sunulacaktır.

6.1. Sonuç

Bu çalışma ile literatürde boyama özelliği bilinen kızılçam kabuğunun pigment halinde üretilmesi, sanayi ortamında farklı kumaşlar üzerinde boyama etkisinin ve haslıklarının incelenmesi, hem doğal boyamacılığın sanayiye aktarılmasının ilk adımı, hem de boyama özelliği olan diğer bitkilerin pigment halinde üretimi için bir kaynak olacaktır.

Orman varlığımızın % 20’sini oluşturan kızılçam ağaçları dünyadaki en geniş yayılışını ülkemizde ve Akdeniz sahillerinde göstermektedir. Bu açıdan değerlendirildiğinde kızılçam pigmentinin üretiminde hammadde sorunu yaşanmamaktadır.

Kızılçam pigmenti, kabukların temin edilmesi, yabancı maddelerden temizlenmesi ve öğütülmesi, kurutma işleminin yapılması, alkol ile çözelti oluşturacak şekilde homojen bir karışımın sağlanması ve karışımın kurutma makinesi vasıtasıyla kurutularak toz haline getirilmesi neticesinde elde edilir. Pigment üretiminde kullanılan bu sistem, çözücü olarak farklı malzemelerin kullanılmasına elverişli, zamandan ve enerjiden tasarruf sağlayan, boyama özelliği olan tüm bitkilerden elde edilmesini sağlayacak şekilde tasarlanmış bir sistemdir.

Pigment üreten işletmelerde çalışan bireylerin, bireysel özellikleri incelendiğinde; büyük çoğunluğunun genç yaş grubu ( % 53.85), eğitim durumlarının ise ortaöğretim mezunu ( % 53.85) oldukları tespit edilmiştir.

İşletme bilgileri incelendiğinde bireylerin büyük çoğunluğunun ( % 23.08) yönetim bölümünde çalıştığı tespit edilmiştir. Hammadde özellikleri incelendiğinde ise işletmelerin

genellikle hammaddelere yakın yörelere kurulduğu, hammaddelerin Edremit ilçesi ve kaz dağları ile demirci yöresi ve civar köylerden temin edildiği tespit edilmiştir. Pigmentin doğal boyamacılık açısından önemi incelendiğinde; çalışanların büyük çoğunluğunun (% 46.15) elde edilen pigmenti önemli bir boya olarak değerlendirdiği tespit edilmiştir.

Pamuk, yün ve ipekli kumaş numunelerinin colorimeter ile objektif olarak değerlendirilmesi sonucunda en iyi renk farklılığı değerini şap ile mordanlanan numune kumaşlar vermiştir. Parlaklık ekseninde en üstteki değerler ise; yünlü kumaşta şap, ipekli ve pamuklu kumaşta ise kil suyu ile mordanlanan numune kumaş renkleridir.

Yünlü kumaşta, kırmızı-yeşil (a) ekseninde (+) yönünde en yüksek değeri mordansız boyama ile elde edilen renk verirken, ipekli ve pamuklu kumaşlarda aynı eksen üzerinde en üst değerler sodyum sülfat ile mordanlanan numune kumaş renklerine aittir.

Yünlü kumaşta, Sarı-mavi (b) ekseninde (+) yönünde en yüksek değeri şap ile mordanlanan renk verirken, ipekli kumaşta tanen, pamuklu kumaşta ise sodyum sülfat ile mordanlanan numune kumaşlar vermiştir.

Renk farklılığı, parlaklık, sarı- mavi ve kırmızı- yeşil eksenleri göz önüne alındığında en düşük değerler genellikle tanen ile mordanlanan numune kumaş renklerine aittir.

Araştırma kapsamında boyanan pamuklu kumaş numunelerinin haslık değerlerine bakıldığında ışık haslıklarının tanen mordanı ile yapılan boyamalarda orta düzeyde, diğer boyamalarda ise düşük düzeyde olduğu, yaş ve kuru sürtünme haslıkları ile yıkama haslıklarının bütün boyamalarda yüksek olduğu saptanmıştır. (Tablo-38)

Yünlü kumaş numunelerinin haslık değerlerine bakıldığında ışık haslıklarının kil suyu mordanı ile yapılan boyamalarda düşük düzeyde, diğer boyamalarda ise orta düzeyde olduğu saptanmıştır. Yaş ve kuru sürtünme haslıklarının yüksek düzeyde olduğu, yıkama haslıklarının ise şap ve tanen mordanı ile yapılan boyamalarda orta düzeyde, diğer boyamalarda ise yüksek düzeyde olduğu saptanmıştır.( Tablo-36)

İpekli kumaş numunelerinin haslık değerlerine bakıldığında ışık haslıklarının iyi düzeyde olduğu, yaş ve kuru sürtünme haslıklarının yüksek olduğu saptanmıştır. Yıkama haslıklarının şap mordanı ile yapılan boyamalarda orta düzeyde, diğer boyamalarda ise yüksek düzeyde olduğu saptanmıştır. (Tablo-37)

Polyester kumaş numunelerinin haslık değerlerine bakıldığında ışık haslıklarının çok düşük düzeyde olduğu saptanmıştır. Yaş sürtünme haslıklarının kil suyu mordanı ile yapılan boyamalarda oldukça iyi düzeyde, diğer boyamalarda ise düşük düzeyde olduğu, kuru sürtünme haslıklarının ise sodyum sülfat, krem tartar, kil suyu ve mordansız boyamada iyi düzeyde, diğer boyamalarda ise düşük düzeyde olduğu saptanmıştır. Yıkama haslıklarının tüm boyamalarda orta düzeyde olduğunu söylemek mümkündür. (Tablo-39)

Kızılçam pigmenti ile boyanmış yünlü, ipekli ve pamuklu kumaşlarda ışık, yıkama ve sürtünme haslıkları istenilen düzeyde olduğundan, kızılçam pigmenti ve doğal mordanlarla bu kumaş türlerinin boyanması insan ve çevre sağlığı açısından önemli sonuçlar ortaya koymuştur.

6.2. Öneriler

- Kızılçam kabuğundan elde edilen pigment yün, ipek, pamuk ve polyester kumaşların yanında farklı menşeyli kumaşlarda da denenebilir.

- Kızılçam pigmenti baskıda kullanılarak farklı tasarımlar yapılabilir.

- Başta Üniversiteler olmak üzere bu tür faaliyetler hem sanayi ortamında hem de yöresel yöntemlere göre yapılarak gündemde tutulmalıdır.

- Doğal pigment ile boyama çalışmaları yapan bilim adamlarının tekstil sanayinde önde gelen firmalar ile işbirliği içerisinde olması ve yenilikleri paylaşması gerekmektedir.

- Kızılçam ağacının ülkemiz ormanlarının büyük bir kısmını oluşturması dolayısıyla hammadde olan kabuğun bol bulunması, kırsal alanda yaşayan dar gelirli insanlar için ek gelir kaynağı oluşturulabilir.

- Kızılçam pigmenti ile boyanan doğal kumaşların ışık haslığının yükseltilmesi için farklı mordanlar denenebilir.

- Elde edilen sonuçlar dikkate alındığında kızılçam pigmentinin polyester kumaşlarda kullanımı uygun değildir.Ancak düze öncesi aşamada kızılçam pigmenti ile polimer karıştırılabilir.Bu durum ayrı bir araştırma konusu olarak ele alınabilir.

- Boyama sıcaklığı, pH değerleri, süre ve yöntemler değiştirilerek farklı boyama reçeteleri hazırlanabilir.

- Kızılçam pigmenti ile sentetik boyalar içerisinde aynı rengi veren boyalar karşılaştırılmalı, insan sağlığı açısından faydalı ve zararlı yanları üzerinde çalışmalar yapılmalıdır.

- Kızılçam kabuklarının toplanarak değerlendirilmesi orman yangınlarının önlenmesi açısından da önemlidir. Bu nedenle boya sektörü bu konudaki çalışmaları yoğunlaştırabilir.

- Kızılçam pigmentinin üretim aşamaları dikkate alınarak boyama özelliği bilinen bitkilerden pigment elde edilmesine yönelik çalışmalar yapılabilir.

KAYNAKÇA

Aksoy, A. (1999). Yün Liflerinin Boyanmasında Kullanılan Boya Bitkileri, Elde Edilen Renkler ve Kaynaklarda Yer Alan Boya Reçeteleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel Türk El Sanat Dalı (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

Anşin, R. ve Özkan, Z.C.( 1993). Tohumlu Bitkiler (Spermatophyta) Odunsu Taksonlar, Yayın No: 19/167. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Basımevi.

Asmaz, H. (1993). Ege Peyzajında Kızılçamın Önemi. Muğla: Uluslar arası Kızılçam Sempozyumu Bildiriler Kitabı.

Akpınarlı, F.( 2010). Boya teknolojisi ders notları. Gazi Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi. Tekstil Dokuma ve Örgü Ana Bilim Dalı.

Başer, İ. ve İnanıcı. Y. (1992). Boya Madde Kimyası. İstanbul: Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi.

Bebekli, M. (1998). Doğal kaynaklardan boyarmadde izolesi ve pratikte kullanılabilirliğinin incelenmesi. Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.

Çoban, S. (1992). Genel olarak Standart, Standardizasyon ve Tekstilde Kullanılan Haslık Kontrolleri Tekstil Konfeksiyon Dergisi, Sayı5.

Dölen, E. (1992). Tekstil Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi.

Öner E. (2001). Tekstil Endüstrisinde Renk Ölçümü, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yayın No: 672.

Eyüboğlu, İ. Okaygün, I. ve Yaraş, F. (1983). Doğal boyalarla yün boyama uygulamalı ve geleneksel yöntemler. İstanbul: Uygulamalı Eğitim Vakfı Yayını.

Eşberk, T. (1947). Yurdumuzda Yetişen Boya Bitkilerinden Köy Sanatlarında Faydalanma Usulleri. Türk Tekstil Mecmuası. Ankara. 41 (4) 11.

Enez, N. (1987). Doğal Boyamacılık (Anadolu’da Yün Boyamacılığında Kullanılmış Olan Bitkiler ve Doğal Boyalarla Yün Boyamacılığı). İstanbul: Fatih Yayınevi.

Erten, P. ve Önal, S. (2001). Kızılçam Odununun Özellikleri, Korunması Reçine Üretimi ve Kullanım Yerleri, Kızılçam El Kitabı 2.

Gülümser, T. ve Seventekin, N. (1988). Yabani labada (Rumex Obtusifolius L.) bitkisi ile yün liflerinin boyanması. Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Tekstil Bölümü, Tekstil ve Teknik, Nisan, 127.

Gönen, B. (2008). Van Kilimlerinde Kullanılan İpliklerin bitkisel boyarmaddelerle geleneksel boyama işlemi ile renk denemeleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Geleneksel Türk El Sanatları Ana Bilim Dalı.(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)

Gökşin, A. (2001). Kızılçamın Botanik Özellikleri, Kızılçam El Kitabı.

http://web.ogm.gov.tr/Sayfalar/solmenuicerik/OrmanVarlığımız/OrmanVarligimizHakkind a. adresinden 8 Mart 2010 tarihinde alınmıştır.

Harmancıoğlu, M. (1955). Türkiye’de bulunan önemli bitki boyalarından elde olunan renklerin çeşitli müessirlere karşı yün üzerinde haslık dereceleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.

İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği. (2005). Tekstil ve konfeksiyon sektöründe ekoloji ve ekolojik etiketler. İstanbul: İtkib Ar&Ge Ve Mevzuat Şubesi

Küçük Sanatlar ve Sanayi Bölgeleri ve Siteleri Genel Müdürlüğü. (1991). Bitkilerden elde edilen boyalarla yün liflerinin boyanması. Ankara: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı.

Kanat, M. Sivrikaya, N. (2004). Kahramanmaraş Yöresinde Kızılçamlarda (Pinus brutia Ten.) Çam Keseböceği, Thaumetopoea pityocampa (Schiff.)’ne Karşı Yapılan İlaçlı

Mücadelenin Çap Artımına Etkisi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen ve Mühendislik Dergisi, 7 (2), 60–64.

Kasaplıgil, B.(1999).Türkiye’nin Geçmişteki ve Bugünkü Çam Türleri. Ankara: Orman Genel Müdürlüğü Yayını.

Karadağ, R.(2007). Doğal boyamacılık (1.Basım). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.

Kayacık, H.(1965). Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sistematiği İstanbul: İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi. Yayınları.

Kestelli, R. Necdet. (2004). Resimli Türkçe Kamus. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Kılıç, B. (1994). Nar (Punica Granatum L.) Meyve Kabuğundan Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Yün Halı İplikleri Üzerindeki Işık ve Sürtünme Haslıkları. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Ev Ekonomisi Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

Korur, N.R. (1937). Türkiye’de nebati boyalar.Ankara: Yüksek Ziraat Enstitüsü Basımevi. Milli Eğitim Bakanlığı.(2004). Tekstil bilgisi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Merev, N. (2003). Odun Anatomisi ve Odun Tanımı. Trabzon: Karadeniz Teknik

Üniversitesi Basımevi.

Neyişçi, T. (1987). Kızılçam El Kitabı. Ankara: Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları.

Oğuztöreli, A.(1992). İpek Lifleri’nin Doğal Boyarmaddelerle Boyanması ve Baskısı Üzerine Bir Araştırma. Ege Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tekstil Mühendisliği Ana Bilim Dalı (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

Önal, A. (2000). Doğal Boyarmaddeler. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Özcan, Y. (1984). Tekstil Elyafı ve Boyama Tekniği. İstanbul: İ.Ü. Yayınları.

Öztürk, İ. (1999). Doğal bitkisel boyalarla yün boyama (2. Basım). İzmir: Dokuz Eylül Yayıncılık.

Özbel, K. (1972). El sanatları. ( 11. Basım). Ankara: Halkevi Klavuzu Kitapları.

Önal, A. ve Kepez, M. (1998). Determination of Effect of the Novel Mordant Mixture in Dyeing of Wool. Bulletin of Pure and Appl. Sciences, 17 C, 143.

Parlak, T. (1997). Erzurum ve Çevre Kazaları Doğal Boya Potansiyelinin Tespiti Projesi, Erzurum.

Parlak, T. (2002). Geleneksel Kazak Halı Sanatı ve Tika Aral Bölgesi El Halıcılığını Geliştirme Projesi, Ankara.

Parlak, T.(2007). Çoruh Vadisinde Bitkisel Boya Potansiyeli, Ankara, 2007.

Soysaldı, A. (1990). Kurtbağrı bitkisi yapraklarından çeşitli çözücüler ve mordanların kullanımı ile yün ve halı ipliği üzerinde elde edilen renkler ve bu renklerin bazı haslıkları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Selik, M. (1963). Kızılçam (Pinus brutia Ten.)’in Botanik Özellikleri Üzerinde Araştırmalar ve Bunların Halepçamı (Pinus halepensis Mill.) Vasıfları ile Mukayesesi. Ankara:

Sekar, N.(1999) . Doğal Renklendiricilerin Tekstillere Uygulanmasında İlkeler ve Sınırlar, Colourage, Vol: 46, No: 7.

Şefik, Y. 1965. Kızılçam (Pinus brutia Ten.) Kozalak ve Tohumu Üzerinde Araştırmalar. Ankara: Orman Genel Müdürlüğü Yayınları.

Tekstil ve Konfeksiyon Araştırma Merkezi.(1997). Genel tekstil. İstanbul: Tekstil ve Konfeksiyon Araştırma Merkezi Yayınları.

TSE, (1982). Boyalı baskılı tekstil Mamullerin Işığa Karşı Renk Haslığı TSE 867.

TSE, (1996). Boyalı baskılı tekstil Mamullerin Sürtünmeye Karşı Renk Haslığı TSE 717 2000.

TSE, (1996). Yıkamaya Karşı Renk Tayini Metodu ve TS 423.

Anonim. (1984). Tekstil Mamüllerinin Renk Haslığı Tayinlerinde Boya Akması ve Solmanın Değerlendirilmesi. Ankara: TSE Yayınları, TS 423 .

Uğur, G.(1988).Türk halılarında doğal renkler ve boyalar (1.Basım).Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Zıba, C. Ayhan. (2000). Pamuğun Elyaf Halinde Boyanabilme Yöntemlerinin Araştırılması. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Kimya Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

Whiting, M.C. ( 1986). Die farbstoffe in fruhen orientteppichen. Chemie in Usserer Zeit,179–189

EKLER

Ek-1 Numune Kumaş Kartelaları Ek-2 Pigment Üretimi İş Akış Şeması Ek-3 Görüşme Formu

Ek-1 Polyester Polyester İpek Yün Pamuk Pamuk Yün İpek

Polyester _Polyester Şap Tanen Pamuk Pamuk Yün Yün İpek İpek

Polyester Polyester Yün Yün Pamuk Pamuk İpek İpek

Ek-3

GÖRÜŞME FORMU

1. Yaşınız?

2. Eğitim Durumunuz?

3. Eğitim Alanınız?

4. İşletmede hangi departmanda çalışıyorsunuz?

5. Kızılçam bitkisini nereden temin ediyorsunuz?

6. Kızılçam pigmentinin elde edilmesinde kullanılan çözücüler nelerdir?

7. Kızılçam pigmentinin üretiminde kullandığınız araçlar nelerdir?

8. Kızılçam pigmentinin üretiminde kullandığınız gereçler nelerdir?

9. Kızılçamdan pigment elde etmeden hangi hazırlık işlemlerini yapıyorsunuz?

10. Kızılçam Pigmentinin üretiminde kullandığınız yöntem nedir?

11. Kızılçam Pigmentinin üretimindensonra laboratuarda uygulanan testler hakkında bilgi verir misiniz?

12. İşletmenizde üretim hattında kaç makine bulunmaktadır?

14. Pigment üretiminde işlem akışı hakkında bilgi verir misiniz?

15. Kızılçam Pigmentinin üretiminde karşılaştığınız sorunlar nelerdir?

16. İşletmenizde kızılçam haricinde pigment üretiminde hangi hammaddeleri kullanıyorsunuz?

17. Pigment üretiminde farklı hammaddeler farklı üretim hattı gerektiriyor mu?

18. Elde edilen pigmenti nerelere satıyorsunuz?

Ek-4 Boyama Grafikleri

Boyama Grafiği (Yün-Pamuk-İpek)

Flotte : 1/10

90°C - 60’

A+B+C 6°C/dk SOĞUMA

30°C - 10’

A : Kızılçam Pigmenti

B : Mordan (Şap,Tanen, Sodyum Sülfat, Kil suyu, Krem Tartar) C : Numune (%100 pamuk-yün-ipek)

Not: Boya Sonrası 80°C 10

’

Yıkama Yapıldı.

Pamuk yün ve ipekli kumaşlarda kızılçam pigmenti ile birlikte boyama grafiği aynı kalmak koşuluyla şap, tanen, sodyum sülfat, kil suyu ve krem tartar mordanları kullanılmıştır. Ayrıca mordan kullanılmadan aynı şartlar altında kızılçam pigmenti ile boyamalar yapılmıştır.

Boyama Grafiği (PES) Flotte : 1/10 130°C - 45

’

A+B+C 1,5 °C/dk 40°C SOĞUMA 40°C - 10

’

10

’

A : Kızılçam Pigmenti

B : Mordan (Şap,Tanen, Sodyum Sülfat, Kil suyu, Krem Tartar) C : Numune (%100 pes)

Not: Boya Sonrası 80°C 10’ Yıkama Yapıldı.

Mordan kullanılmadan aynı şartlar altında kızılçam pigmenti ile bir boyama daha boyama yapılmıştır

Belgede KIZILÇAM KABUĞUNDAN ELDE EDİLEN PİGMENTİN PAMUK, YÜN, İPEK VE SENTETİK KUMAŞLARDAKİ BOYAMA ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ (sayfa 98-118)