Boyama Haslığı

Haslık, boyanmış bir materyalin üretim ve kullanım esnasında dış tesirlere karşı direnme gücüdür. Haslık, hem ışık, ter, su gibi etkene karşı, hem de boyarmaddenin uygulandığı materyale göre farklılık gösterir. Materyalde dış etkilere bağlı olarak renk kaybı olabilir. Çevre faktörleri ve sürtünme gibi kullanma faktörleri, renklerin değişmesine sebep olabilmektedir. Haslıklar ışık, su ter gibi farklı etkenlere ve boyarmaddenin uygulandığı materyale göre farklılık gösterir. Tekstil materyalinin bazı haslıkları yüksek bazıları düşük olabilir ( Önal,2000,s.7).Bu durum kullanılan boyarmadde, boyama yöntemi, elyaf cinsi gibi birçok etkenden kaynaklanabilir. Tekstil mamulünün haslıkları şu etkenlere bağlıdır:

- Kullanılan boyarmaddenin özelliği - Materyale uygun boyarmadde seçimi

- Boyarmadde molekülleri ile lif arasındaki bağların çeşidi ve sayısı

- Boyama ve baskı sonrası bitim işlemlerinin doğru ve yeterli yapılıp yapılmamasıdır.

Haslık testleri; Tekstil materyalinin üretimi veya kullanımı sırasında karşılaştığı dış etkenlere karşı dayanma gücünü gösteren testlerdir. Mamulün kullanım ve bakım özelliklerinin saptanması içinde yapılmaktadır. Haslık kontrollerinin değerlendirilmesinde standardı sağlamak amacıyla skalalar oluşturulmuştur. Bunlar mavi ve gri skaladır.

Renk değişiminin değerlendirilmesi için kullanılan gri skala, beyazdan griye kadar giden renklerde derecelenmiş 5 çift renk tonlarından ibarettir. Bu gri renklerdeki 5 çift farklı kontrast ile beş ayrı dereceleme yapılır. Haslık ölçümünden önce ve sonra materyalde meydana gelen renk farklılıkları, 5 ile gösterilen ve her iki bölümün de aynı gri tonunda olduğu kısım gibi gözleniyorsa renk haslığı için 5 değeri kabul edilir.

Şekil-3 Gri Skala

Gözlenen renk farklılıkları, gri skaladaki gri renkler arasındaki ton farklılıklarından hangisine uygun gelirse; renk haslığı için o değer saptanır (Kızıl,2000,s.33). Gri skalada haslığın değerlendirilmesinde kullanılan derecelendirme ölçütü Tablo-2’ de gösterilmiştir.

Tablo-2 Gri Skalada Haslık Değerlendirmede Derecelendirme Tablosu

Haslık Dereceleri Değerlendirme

1 Az

2 Orta

3 İyi

4 Oldukça İyi

5 Çok İyi

Işık haslığının ölçülmesinde kullanılan mavi skala her türlü tekstil elyafında gerek koyu gerekse açık renk boyamalar ve baskılı kumaşlardaki renk tonlarının görsel olarak değerlendirilmesinde kullanılabilir. Numunelerdeki renk değişimleri aynı şekilde ışık altında tutulan mavi skala ile karşılaştırılır (Çoban,1992,s.4). Mavi skalada haslığın değerlendirilmesinde kullanılan derecelendirme ölçütü Tablo-3’ de gösterilmiştir.

Tablo-3 Mavi Skalada Haslık Değerlendirmede Derecelendirme Tablosu

Haslık Dereceleri Değerlendirme

1 Çok az 2 Az 3 Orta 4 Oldukça iyi 5 İyi 6 Çok iyi 7 Mükemmel 8 Harikulâde 2.11.1. Işık Haslığı

Işık haslığı üretilen tekstil mamullerinde yüksek olması istenen önemli bir özelliktir. Bu nedenle ışık haslığının yüksek olmasını sağlayan bitkisel boyaların ve boyalarla birlikte gerekli yardımcı malzemelerin kullanılması gerekmektedir. Işık haslığı tayini Türk Standartları Enstitüsü tarafından hazırlanan TS 867 Gün Işığına Karşı Renk Tayini Metodu esas alınarak yapılmaktadır (Türk Standartları Enstitüsü,1982).

Bir malzemenin, güneş ışığı veya yapay bir ışık kaynağından yayılan ışığa maruz kalması durumunda, renk değişimine karşı göstermiş olduğu direnç ışık haslığıdır. Solma ve renk değişimi performansını ışık radyasyonu, sıcaklık ve nem parametreleri etkileşimli olarak değiştirir. Haslıklar temel olarak, boyanın yapısı ile ilgilidir. Işık haslığı suni ışık veya günışığı karşısında malzemenin renk değişimini bir sayı ile referans ederek tanımlamaktadır.

Şekil-5 Mavi Yün Skalaları

Sıcaklık maksimum 50°C’ ye, bağıl nem % 40’ a ve kabin sıcaklığı 44°C’ ye ayarlanır. Test 4 numaralı mavi yün standardında gri skalaya göre 4'e eşit bir solma olana kadar devam eder. Makineden çıkarılan numunelerin Değerlendirilmesi EN ISO 105 B02 standardına göre D 65 ışık kaynağı altında yapılmıştır.

2.11.2. Yıkama Haslığı

Tekstil mamullerinde yıkama haslığının yüksek olması istenilen bir özelliktir. Koyu ton boyamalarda yıkanınca boyarmadde akması daha fazla olabileceği için renk yıkama haslığı açık tonlarda daha yüksektir. Renk yıkama haslığı tayini Türk standartları Enstitüsü tarafından hazırlanan TS 716,Yıkamaya Karşı Renk Tayini Metodu ve TS 423 Tekstil Mamullerinin Renk Haslığı Tayinlerinde Lekelerinin (boya akması) ve Solmanın ( renk değişmesi) Değerlendirmesi metodu esas alınarak yapılmaktadır (Türk Standartları Enstitüsü,1996).

Yıkama sırasında dikkat edilecek hususlar; - Yıkama sıcaklığı.

- Zaman.

- Boyamaya sabun ve deterjan dışında konulan kimyasallar. - Yıkama esnasında maruz kalınan mekanik etkiler.

- Flotte oranı.

Şekil-6 Yıkama Makinesi

Yıkama Haslığı Testi işlem basamakları:

- Yıkama makinesinin kapağını açınız.

- Temizliğini kontrol ederek hazır hale getiriniz.

- Yıkama işleminde kullanılacak olan çelik kapları alınız. - Çelik kapların temizliğini kontrol ediniz.

- Hassas terazinin başlama derecesini (0,0001) ayarlayınız.

- Hassas teraziye Optik beyazlatıcısız ECE deterjanını koyarak 4 gr tartınız. - Hassas teraziye Sodyum perborat tetrahidrat koyarak 1 gr tartınız.

- 500 ml lik beher kabı alınız.

- İçerisine doluncaya kadar su koyunuz.

- Su içerisine optik beyazlatıcısız ECE deterjanı koyunuz. - Beheri manyetik karıştırıcı üzerine yerleştiriniz.

- Manyetik karıştırıcıyı çalıştırınız.

- Karıştırılan çözelti içerisine sodyum perborat tetrahidrat ekleyip çözünmesini bekleyiniz.

- Numune kumaşı 40mm*100mm ebatlarında kesiniz. - Aynı büyüklükte multifiber kumaş kesiniz.

- Kısa kenarlarından numune kumaş ile multifiber kumaşı dikiş makinesi ile dikiniz.

- Numune sayısı kadar çelik kap alınız. (24 adet)

- Çelik kaplara hazırlanan yıkama solusyondan 150 ml koyunuz. - Numune kumaşı çelik kap içerisine atınız.

- Yıkama makinesinin ortasındaki yuvalara çelik kapları yerleştiriniz. - Yıkama makinesinin kapağını kapatınız.

- Yıkama makinesini 30 dakikaya ayarlayınız. - Yıkama makinesini 40°C ye ayarlayınız. - Yıkama işleminin tamamlanmasını bekleyiniz. - Yıkama makinesinin kapağını açınız.

- Çelik kapları yuvalarından çıkartınız. - Çelik kapların kapaklarını açınız. - Numune kumaşları çıkartınız. - 100 ml lik beher kabı alınız.

- İçerisine doluncaya kadar distile su koyunuz. - Distile su dolu olan kabı 40°C ye kadar ısıtınız. - Numuneleri 100 ml distile su ile dolu behere atınız. - Numune kumaşları durulayınız.

- Durulamadan sonra test numunelerini kurutma kâğıdına seriniz. - Numuneleri 50°C de veya oda şartlarında kurutunuz.

- Kuruyan numuneleri gri skalaya göre değerlendiriniz.

2.11.3. Sürtünme Haslığı

Bir kumaşın temas halinde bulunduğu bir başka kumaşa sürtünme ile rengini ona transfer etmeye karşı direncidir. Yaş sürtünme; ıslak olan kumaşın rengini transfer etmesi, Kuru sürtünme ise; kumaşın rengini kuru haldeyken bir başka kumaşa transferidir. Türk Standartları Enstitüsü tarafından hazırlanan TS 717 Sürtünmeye Karşı Renk Haslığı Tayini

ve TS 423, Tekstil Mamullerinin Renk Haslığı Tayinlerinde Lekelerinin (boya akması) ve Solmanın (renk değişmesi) Değerlendirilmesi metodu esas alınarak yapılmaktadır. (Türk Standartları Enstitüsü,2000).

Bu test, bir tekstil materyalini sürtünmeye ne kadar dayanacağını belirlemeyi kapsamaz. Koyu boyanmış kumaş daha fazla boya çıkarır çünkü yüzeyde daha fazla boyarmadde ihtiva eder. Baskılı kumaşlarda boyalı kumaşlardan ve yaş materyaller de kuru materyallerden daha fazla boya kaybeder. Özellikle giyim eşyası ve döşemelik kumaşlarda önemlidir (Kızıl,2000,s.34).

Şekil- 7 Sürtünme Haslığı Test Cihazı ( Crockmeter)

Sürtünme Haslığı Testi işlem basamakları:

- Numune kumaşın atkı ve çözgü yönünü belirleyiniz.

- Numune kumaştan atkı ve çözgü yönünde en az 140 mm uzunluğunda ve 50 mm genişliğinde 2 adet kumaş kesiniz.

- Sürtünme Haslığı Test Cihazının fişini takınız. - Cihazı açma-kapama düğmesine basarak açınız.

- Cihazın üzerindeki setting counter kısmını kullanarak cihazın tur değerini 10 tur olarak ayarlayınız.

- Reset tuşuna basarak dijital ekrandaki değeri sıfırlayınız.

- Sürtünme bezi olarak kullanılacak olan ( TS 717 EN ISO 105-X12’ ye uygun) standart pamuklu kumaşı hazırlayınız.

- Standart pamuklu kumaşı sürtme ucuna ortalayarak yerleştiriniz. - Yerleştirdiğiniz pamuklu kumaşı sıkıştırma aparatı ile sabitleyiniz. - Test edilecek numune kumaşın ön yüzünü belirleyiniz.

- Numune kumaşı alt kısımda bulunan dikdörtgen bölmeye gergin şekilde yerleştiriniz.

- Plastik numune tutucu üzerindeki iğneler yardımıyla kumaşı sabitleyiniz. - Sürtme ucunu kol yardımıyla kumaşın üzerine indiriniz.

- Start tuşuna basarak testi başlatınız. - Tur sayısının tamamlanmasını bekleyiniz. - Sürtme ucunu kol yardımıyla yukarı kaldırınız.

- Sürtme bezini sabitleyen sıkıştırma aparatını çıkarınız.

- Sürtme bezi olan standart pamuklu kumaş üzerindeki renkli tüy, hav ve elyafı temizleyiniz.

- Sürtme bezi olan pamuklu kumaşı gri skalaya göre değerlendiriniz.

Yaş sürtme haslığının Kuru Sürtme Haslığından farkı sürtme bezi olan pamuklu kumaşın ağırlığının iki katı olacak şekilde ıslatılmasıdır. Yaş sürtme haslığı testinden sonra pamuklu kumaş kurutma kâğıdı üzerinde oda şartlarında kurutulmalıdır.

3. İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

‘Kızılçam Kabuğundan Elde Edilen Pigmentin Tekstil Endüstrisinde Kullanılabilirliğinin İncelenmesi’ adlı çalışmamızda literatür taraması yapılmış, bulunabilen araştırmalar ve yayınlar tarih sırasına göre özetlenmiştir.

(Gülümser,1988), “Yabani Labada (Rumex Obtusifolius L.) Bitkisi İle Yün Liflerinin Boyanması” adlı çalışmasında; yol kıyılarında ve sulak yerlerde kendiliğinden yetişen Yabani Labada bitkisi ile yün liflerinin boyanması incelenmiştir. Değişik mordan, PH, tuz miktarları ve su sertliklerinde boyamalar yapılarak ışık ve yıkamada renk haslıkları ölçülmüştür. Bu şekilde el halı ipliklerinin boyanmasında kullanılan yabani labada ile en iyi boyama şartları saptanmaya çalışılmıştır.

(Canikli,1989), ‘‘Kökboya (Rubia tinctorium L.) dan Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Yün Halı İplikleri Üzerindeki Işık ve Sürtünme Haslıkları’’ adlı çalışmasında boyacılık tarihi açısından büyük önemi olan Kökboya bitkisini kullanarak çeşitli mordan ve boyama yöntemleriyle boyama yapmıştır. Kiremit, sumak, tarçın, taba, vişneçürüğü, şarap, bordo, acıkırmızı biber, kuşburnu, ağaç kökü, olgun şeftali, pişmiş ayva, kızıl kahve, gül kurusu, kızıl kahve, üzüm pestili gibi Türk el halılarının dokunmasında kullanılan renkler elde edilmiştir. Bu renkler üzerinde ışık ve sürtünme haslıkları değerlendirilmiştir.

(Soysaldı,1990), “Kurtbağrı (Ligustrum Vulgare L.)Bitkisi Yapraklarından Çeşitli Çözücüler ve Mordanların Kullanımı ile Yün Halı İpliği Üzerinde Elde Edilen Renkler” adlı yüksek lisans tezinde Anadolu'da yetişen ve boyacılıkta kullanıldığı bilinen birçok boya bitkisinin yanında literatürde boya bitkisi olarak adı geçen Kurtbağrı (Ligustrum Vulgare L.) bitkisinin boyama özelliği incelenmiştir. Sonuçta özellikle halı ve kilim ipliklerinin boyanmasında, yeşil nüansları ve sarı renk elde etmede kullanılabilir niteliktedir. Alkol ekstraksiyonu ile elde edilen boyarmadde demir sülfat ve bakır sülfat mordanlı örneklerinde renk değişimi sağlanarak kullanılabilir. Sıcak su ve soğuk su ile elde edilen boyarmaddelerin ise bütün örnekleri yün halı ipliği boyamasında kullanılabilir.

(Kılıç,1994), “ Nar (Punica Granatum L.) Meyve Kabuğundan Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Yün Halı İplikleri Üzerindeki Işık ve Sürtünme Haslıkları” adlı yüksek lisans tezinde Nar (Punica granatum L.) meyve kabuğundan elde edilen renklerin belirlenmesi, bunların yün halı ve kilim iplikleri üzerindeki adı geçen haslıkların yeni standartlara göre tespit edilmesinin önemi üzerinde durulmuştur.

(Aydın,1995), ‘‘ Soğan (Allium cepa L.) Bitkisinden Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Yün Halı İplikleri Üzerindeki Işık ve Sürtünme Haslıkları’’ konulu çalışmasında soğan kabuğunu kullanarak farklı mordanlar ve boyama teknikleriyle açık kiremit, tarçın tütün rengi, kiremit, açık tarçın, turuncu, yeşil kahve, kuru meşe yaprağı, koyu kahve, koyu kına, açık turuncu, meşe palamudu gibi çok çeşitli renkler elde etmiş, ışık ve sürtünme haslıkları incelenmiştir.

(Kayabaşı,1995), ‘‘Cehri (Rhamnus petiolaris) den Elde Edilen Renkler ve Bunların Yün Halı İplikleri Üzerindeki Haslık Dereceleri Üzerinde Bir Araştırma’’ adlı çalışmasında uzun yıllardan beri boyamacılıkta boya bitkisi olarak kullanılan Cehri bitkisini kullanmıştır. Cehriyi, yüne göre %25, %50 ve %100 oranlarında ½ ve 1 saat kaynatarak sıcak ekstrat elde etmiştir. Yüne göre %1, %2, %3 oranlarında alınan 14 adet mordan kullanarak 378 adet mordanlı 9 adet mordansız boyama yapmıştır. Yapılan çalışma sonucunda elde edilen renkler açık saman sarısı, kehribar, zerdeçal, pişmiş elma gibi renklerden salamura yaprağına kadar farklı renkler elde edilmiştir. Bu renkler üzerinde ışık, sürtünme, yıkama, su damlası gibi haslıkları tespit edilmiştir.

(Etikan,1996), ‘‘Sergil (Plumbago europaea L.) Bitkisinden Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Yün Halı İplikleri Üzerindeki Işık ve Sürtünme Haslıkları’’ adlı çalışmasında doğal boyalar içerisinde, boya bitkisi olarak önemli yere sahip olan Sergil bitkisini kullanarak yün halı iplikleriyle boyama yapmıştır. Yüne göre %100 oranında Sergil bitkisi ve %3 oranında asit kullanılarak 3 farklı boyama yöntemiyle %2, %3, %5 oranlarında 10 farklı mordanla toplam 90 boyama yapmıştır. Kuru kayısı, yeşil kahve, sütlü kahve, deve tüyü, kızıl kahveye kadar geniş renk yelpazesi elde edilmiştir.

(Basat,1997), ‘‘Sığırkuyruğu (Verbascum mucronatum) Bitkisinden Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Yün Halı İplikleri Üzerindeki Işık ve Sürtünme Haslıkları’’ adlı

çalışmasında Türkiye’de hemen hemen her bölgede yetişen 200 kadar türü olan sığırkuyruğu bitkisinin yaprak ve çiçeklerini kullanmıştır. Sığırkuyruğunu, yüne göre %100 - %200 oranlarında %3 - %5 oranlarında ise mordan kullanılmıştır. Buna göre yün halı iplikleri önce mordanlanmış sonra boyama işlemi 1-2 saat süre ile uygulanmıştır. Bu araştırmada 80 adet boyama yapılmış, elde edilen renkler kirli sarıdan hardal rengine kadar değişiklik göstermiştir.

(Önal ve Kepez 1998), “Cehri (Rhamnus tinctoria)' den Boyarmadde Ekstraksiyonu ve Yün Liflerinin Boyanması” adlı çalışmada Kayseri ve çevresinde halkın el dokuması yün halıları boyamak için kullandığı Rhamnus tinctoria'daki mevcut boyarmaddelerin toplam miktarı belirlenmiştir. Ayrıca, bu boyarmaddelerle ekstrakte etmek için yeni bir metot geliştirilmiştir. Ekstrakte edilen boyarmaddeler yün iplikleri boyamak üzere kullanılmıştır. Boyama işlemi için boyama banyosu ve diğer şartların karakteristikleri belirlenmiş, bu işlemlere tekrarlanabilirlik özelliği kazandırılmış ve çoğunlukla yüksek haslıkta renkler elde edilmiştir.

(Aksoy,1999), “ Yün Liflerinin Boyanmasında Kullanılan Boya Bitkileri, Elde Edilen Renkler ve Kaynaklarda Yer Alan Boya Reçeteleri” adlı yüksek lisans tezinde boya bitkileri tanıtılırken geleneksel olarak kullanılanların yanı sıra, ülkemizde doğal boyamacılıkta denenmemiş olanlara da yer verilmiştir. Bu çalışmada dünyada ve ülkemizde yetişen bitkisel boyarmaddelerden, boyarmadde kimyası aydınlatılmış olanları, içerdikleri etkin renk maddeleri ve verdikleri ana renklerle birlikte, bu konuya ışık tutması açısından sunulmuştur.

(Zıba,2000), “ Pamuğun Elyaf Halinde Boyanabilme Yöntemlerinin Araştırılması” adlı çalışmasında pamuğun elyaf halinde değişik boyarmaddeler ve boyama yöntemleri kullanılarak boyama işlemi yapılmıştır. Araştırma göstermiştir ki suya karşı affınitesi az olan elyaf halindeki pamuğun iyi bir şekilde boyanabilmesi için boyama öncesi veya boya banyosunda ıslatıcı kimyasallar kullanılmalıdır. Sentetik boyarmaddelere alternatif olarak doğal kaynaklı boyarmaddelerle yapılan çalışmalarda Ceviz kabuğu, Çam kabuğu ve Sar Muhabbet Çiçeği’nden elde edilen ekstratlarla boyamalar araştırılmıştır.

(Aydın,2001), ‘‘Bazı Boya Bitkileriyle İpekli Tekstil Ürünlerinin Boyanması Ve Haslık Değerlerinin Belirlenmesi’’ adlı çalışmasında belirlenen 10 bitkiyi, ilmelik ipek halı iplikleri ve saf ipek beyaz gömleklik kumaşlara göre %100 oranında alarak 5 farklı mordan ile 30 dak. ve 60 dak. işlem görmelerini sağlamıştır. Ayrıca mordansız boyama da yaparak 220 boyama elde etmiştir. Boyama sonucunda elde edilen renkler; ipliklerde, sarı, koyu sarı, krem, hardal, haki, kızıl kahve gibi renkler elde edilirken, kumaşlarda ise; sarı ve tonları, krem, çağla yeşili, gülkurusu, toprak rengi gibi renkler elde edilmiştir. Bu renklerin ışık, sürtünme, su damlası, yıkama ve ter haslıkları incelenmiştir.

(Kahvecioğlu, 2003), ‘‘At Kestanesi (Aesculus hippocastanum L.) Bitkisinden Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Yün Halı İplikleri Üzerindeki Haslık Değerleri’’ adlı çalışmasında yurdumuzun hemen hemen her yöresinde yetişen ve içerisinde boyarmadde bulunan atkestanesi bitkisini araştırmasında kullanmıştır. Yün iplik ağırlığına göre % 100 oranında alınan atkestanesinin yaprak, meyve iç ve meyve dış kabuklarıyla mordansız ve % 3 oranında 10 adet mordan ile sıcak ve soğuk ekstraktlarla 120 boyama yapmıştır. Elde edilen renklerin ışık haslığı, sürtünme haslığı, su damlası haslığı tespit edilmiştir.

4. YÖNTEM

Bu bölümde, araştırmanın modeli, evren, örneklem, verilerin toplanması ve analizi hakkında bilgiler verilecektir.

4.1.Araştırmanın Modeli

Bu araştırmada boyama ve boyarmadde ile ilgili bilgilerin düzenlenmesinde tarama modeli, kızılçam bitkisinden elde edilen pigmentin farklı kumaşlarda boyama özelliklerinin incelenmesinde deneme modeli kullanılmıştır. Kızılçam kabuğundan pigment elde edilmesi bağımsız değişken, elde edilen pigmentin pamuk, yün, ipek ve sentetik kumaşlardaki boyama özelliklerinin incelenmesi bağımlı değişkendir.

4.2.Evren Örneklem

Araştırma evrenini doğada bulunan ve boyarmadde özelliği olan bitkiler ve boya ile uğraşan tekstil işletmeleri oluşturmaktadır. Örneklem olarak bitkisel boyarmadde özelliği olan Kızılçam ağacı ve işletme olarak Balaban Palamut, Kale Naturel ve Berteks seçilmiştir. Balaban Palamut ve Kale Naturel işletmelerinde, Kızılçam kabuklarının pigment haline getirilme süreci incelenmiş ve çalışan 26 kişiye görüşme formu uygulanmıştır. Berteks tekstil işletmesinde araştırmacı tarafından boyama ve haslık ölçümleri yapılmıştır.

4.3.Verilerin Toplanması

Verilerin toplanması aşamasında öncelikle doğal boyalar konusunda literatür taraması yapılmıştır. Araştırmacı tarafından hazırlanan 19 sorudan oluşan görüşme formu uzman onayından geçirilerek ön denemesi yapılmış ve Balaban Palamut ve Kale Naturel işletmelerinde çalışan 26 personele uygulanmıştır. Ayrıca işletmelerindeki üretim süreci incelenmiş araç gereç ve üretim aşamaları fotoğraflanmıştır. Bu veriler doğrultusunda pigment üretiminin analizi yapılmıştır.

Kızılçam ağacının kabuğundan elde edilen pigmentin kumaş boyama işleminde uygulanması için boyama reçeteleri hazırlanmış ve uzman görüşleri alınarak son şekli verilmiştir.

Boyama denemelerinde pamuk, yün, ipek ve sentetik elyaftan oluşan bezayağı örgülü, desensiz kumaşlar kullanılmıştır. Boyama işleminde şap, krem tartar, tanen, sodyum sülfat, kil suyu mordanları kullanılarak ve mordansız olmak üzere 24 deney yapılmıştır. Hazırlanan boyama reçeteleri pamuk, yün, ipek ve polyester kumaşların boyanmasında kullanılmıştır.

Kızılçam kabuğu pigmenti ile yapılan 24 boyama deneyinden elde edilen kumaş numunelerinin ışık, sürtme ve yıkama haslıkları Berteks Tekstil İşletmesi laboratuarındaki makineler kullanılarak test edilmiş ve değerlendirilmiştir.

4.4.Verilerin Analizi

Bireylere görüşme formunda sorulan 19 sorudan 6 sı bireysel özellikler, işletme bilgileri ve hammadde özellikleri başlıkları altında tablolaştırılmış, yüzde ve frekans değerleri hesaplanarak değerlendirilmiştir. Kalan 12 soruya verilen cevaplar doğrultusunda kızılçam pigmentinin iş akış şeması oluşturulmuş ve üretim aşaması ilgili başlıklar altında anlatılmıştır.

Hazırlanan boyama reçeteleri doğrultusunda boyama çözeltileri hazırlanmış pH değerleri değiştirilmeden boyama deneyleri yapılmıştır.

Boyama sonrasında kumaşların yıkama, sürtünme ve ışık haslıkları ölçülmüştür. Işık haslığı tayini; Türk Standartları Enstitüsü tarafından hazırlanan TS 867 “Işığa Karşı Renk Haslığı, sürtünme haslığı tayini; Türk Standartları Enstitüsü tarafından hazırlanan TS 717 “Sürtünmeye Karşı Renk Haslığı Tayini ve TS 423-2 “Tekstil-Renk Haslığı Tayin Metodları Solmanın Değerlendirilmesinde Gri Skalanın Kullanılması” (Anonim 1996) standartlarına göre yapılmıştır. TS 716,Yıkamaya Karşı Renk Tayini Metodu ve TS 423 Tekstil Mamullerinin Renk Haslığı Tayinlerinde Lekelerinin (boya akması) ve Solmanın ( renk değişmesi) Değerlendirmesi metodu esas alınarak yapılmıştır. Yıkama ve sürtme haslıkları gri skalaya, ışık haslığı ise mavi skalaya göre değerlendirilmiştir. Kızılçam pigmenti ve farklı mordanlar kullanılarak boyanan kumaşların renk ve renk tonlarının objektif olarak değerlendirilmesi için renk ölçüm cihazı ‘‘colorimeter’’ kullanılmış ve renk farklılığı (dE) değerleri tespit edilmiştir.

Araştırma Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü yazım kılavuzu doğrultusunda rapor haline getirilmiştir.